سارا طاهری – مطهره‌سادات قاسمی، گروه دانشگاه: جشنواره فرهیختگان دانشگاه آزاد اسلامی در سال 1402 دیروز به ایستگاه دهم خود رسید؛ جشنواره‌ای که در آن ۱۹۱۲ اثر به دبیرخانه ارسال شد؛ از این آثار ۶۹ اثر از ۲۰ استان و ۲۹ واحد دانشگاهی و ۲ واحد ویژه برگزیده شدند که البته تعداد تقدیری‌های این جشنواره نیز امسال به 9 تقدیری رسید. با این اوصاف می‌توان گفت دهمین جشنواره فرهیختگان امسال با 78 برگزیده به کار خود پایان داد. در این میان استان تهران، واحد مستقل نجف‌آباد، واحد مستقل علوموتحقیقات و یزد به‌عنوان استان‌های پیشتاز در این دوره از جشنواره شناخته شدند. استان تهران با ۹ اثر رتبه اول، واحد ویژه نجف‌آباد و واحد ویژه علوموتحقیقات با هشت اثر رتبه دوم و استان یزد با هفت اثر به‌عنوان رتبه سوم در میزان آثار بود.
فرآیند معرفی، داوری و انتخاب برگزیدگان این جشنواره نیز به این صورت بود که در ابتدا فرم‌ها و ملاک‌های ارزیابی تهیه و دستورالعمل و بخشنامه به واحدهای دانشگاهی در فروردین سال 1402 ابلاغ شد. انجام فرآیند داوری در مرحله اول توسط واحدهای دانشگاهی و در مرحله دوم توسط استانها تا تاریخ سی‌ام تیرماه امسال انجام شد و درنهایت برگزیدگان استانها به دبیرخانه جشنواره اعلام شدند. داوری‌های مرحله سوم و نهایی هم با حضور 30 داور در دبیرخانه جشنواره تا پانزدهم آبان‌ماه امسال انجام شد که نمایندگان معاونت‌های تخصصی، اعضای هیات‌علمی واحدهای دانشگاهی، مدیران کل معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری و پژوهشگران برتر دوره قبلی جشنواره ترکیب تیم داوران را تشکیل می‌دادند. آن‌طور که معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد گفته است امسال علاوه‌بر افزایش مبالغ جوایز در دهمین جشنواره فرهیختگان، مقرر شد مبلغ ۱۰ میلیارد تومان به‌عنوان گرنت پژوهشی به مراکز موفق و برتر تخصیص داده شود. اقدامی که بیانگر حمایت دانشگاه از پژوهشگران و فناوران است.
امکان شبکه‌سازی برگزیدگان علم و فناوری فراهم می‌شود
عبدالله محمدی، مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد در گفت‌و‌گو با «فرهیختگان» از جزئیات دهمین جشنواره فرهیختگان سخن گفت. او با بیان اینکه دهمین دوره جشنواره فرهیختگان برگزار شد، گفت: «مهم‌ترین هدف این جشنواره، شناسایی و انتخاب برترین‌های دانشگاه آزاد و تکریم مقام این برگزیدگان در عرصه علم و فناوری است. نکته قابل توجه اینکه وقتی این افراد شناسایی می‌شوند، امکان شبکه‌سازی از طریق آنها ایجاد شده و این بستر فراهم می‌شود تا جامعه علمی با فعالیت آنها آشنا شوند.»
او افزود: «در این مراسم هم از صنایع و بخش‌های مختلف دعوت کرده‌ایم و به همین دلیل می‌توان به نوعی ارتباط بین این نخبگان دانشگاهی در حوزه‌های مختلف و این صنایع ایجاد کرد. همچنین این جشنواره باعث شده تا یک فضای پرشور و رقابتی بین پژوهشگران دانشگاه ایجاد شود. مراسم امروز، اختتامیه جشنواره بوده و معنایش آن است که ما یک سال را پشت سر گذاشته و فضای رقابتی را در واحدها و استانها داشتیم و در نهایت از میان شرکت‌کنندگان 78 نفر به عنوان برگزیده انتخاب شده‌اند.»
38 معیار برای انتخاب پژوهشگران برتر
مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد درباره معیار انتخاب پژوهشگران برتر تصریح کرد: «در این جشنواره ما جدولی را داریم که شامل 38 حوزه مختلف می‌شود و هر حوزه معیار خاص خودش را برای انتخاب برگزیده داشته است. به طور مثال برای پژوهشگر برتر طبیعتا مقالات تاثیرگذار، طرح‌های برون‌دانشگاهی، اختراع و... به عنوان مولفه انتخاب شده که هر کدام از آنها هم امتیاز خودش را خواهد داشت.»
یک بخش از جشنواره فرهیختگان نحوه داوری‌هاست. برای انتخاب برگزیدگان، داوری در سه مرحله مجزا انجام می‌شود؛ مرحله اول توسط واحدهای دانشگاهی، مرحله دوم توسط استانها و اعلام برگزیدگان استانها به دبیرخانه جشنواره و مرحله سوم و نهایی با حضور داوران در دبیرخانه جشنواره است. محمدی در خصوص معیار داوری‌ها بیان کرد: «داوری آثار هم در هر بخش متناسب با این جدول صورت گرفته است. یعنی معیار انتخاب پژوهشگر برتر با فناور برتر متفاوت خواهد بود؛ به طوری که برای فناوران هم نوع فناوری تولیدی از سوی آنها را با این نگاه که آیا مورد نیاز کشور بوده یا خیر، سطح فناوری، بازار مصرف فناوری، فروش محصول، ایجاد اشتغال و... مدنظر قرار داده‌ایم.»
حضور تیم داوری 30 نفره برای انتخاب برگزیدگان
او درباره روند داوری‌ها نیز گفت: «ابتدا در واحدهای دانشگاهی، افرادی که خواستار شرکت بودند، مدارک‌شان را ارائه داده و در مرحله اول رقابت درون‌واحدی انجام شد و برترین‌های هر واحد انتخاب شدند. بعد از آن برترین‌های واحدی به مرکز استان‌شان معرفی شده و در سطح استان هم کمیته داوری تشکیل شده و از میان برترین‌ها در واحدهای مختلف، برترین‌های استانی را معرفی کرده و پرونده‌های آنها به سازمان مرکزی ارسال شد. ما یک تیم داوری 30 نفره داشتیم که در کنار آن تیم‌های ستادی هم کار داوری را انجام می‌داد. در نهایت برترین‌ها در حوزه‌های مختلف از میان برترین‌های استانی انتخاب شدند.»
1912 اثر به دبیرخانه جشنواره رسید
مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد به افزایش تعداد محورهای جشنواره اشاره و خاطر نشان کرد: «دوره نهم 32 محور و این دوره 38 محور داشته‌ایم که شامل فناور برتر، پژوهشگر برتر، مقالات برتر، کرسی ترویجی، هیات اندیشه‌ورز، برنامه علمی، مدرسه عالی مهارتی، دانشکده مهارت و کارآفرینی و... می‌شود. ما در این محورها، 69 برگزیده و 9 تقدیری خواهیم داشت که در مجموع 78 نفر می‌شوند. نکته دیگر اینکه جمعا هزار و 912 اثر را در حوزه‌های مختلف داشتیم که از میان آنها برگزیدگان انتخاب شده است.»
استان تهران پیشتاز دهمین جشنواره فرهیختگان
مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد در پاسخ به این سوال که کدام استانها و واحدها در این جشنواره پیشتاز بودند، گفت: «باید به استان‌های پیشتاز از دو منظر نگاه کرد. ابتدا استان‌هایی که تعداد پرونده بیشتری را ارسال کرده بودند مد نظر قرار گرفتند که استان تهران بالاترین پرونده را ارسال کرده بود. استان خراسان رضوی، کرمان، واحد مستقل نجف‌آباد، واحد علوموتحقیقات، استان آذربایجان‌شرقی و گلستان در رتبه‌های بعدی قرار داشتند.»
او اضافه کرد: «یکی دیگر از فاکتورها برای انتخاب استان یا واحد پیشتاز تعداد برگزیدگان است. استان تهران با 9 برگزیده رتبه اول را به خود اختصاص داد. واحد نجف‌آباد و علوموتحقیقات، یعنی دو واحد مستقل دانشگاه آزاد هر کدام هشت برگزیده دارند که مشترکا در رتبه دوم قرار گرفتند. استان یزد با هفت برگزیده رتبه سوم را داشت. استان‌های دیگر آذربایجان شرقی، خراسان رضوی و اصفهان هر کدام چهار برگزیده و رتبه پنجم استان البرز، فارس و خوزستان بودند که هر کدام سه برگزیده دارند.»
کتابچه «فرهیختگان» در اختیار همگان قرار می‌گیرد
مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد در ادامه افزود: «جشنواره فرهیختگان یک کتابچه دارد که افراد و هر کدام از اثرها در یک یا دو صفحه معرفی شده‌اند که در اختیار همگان قرار می‌گیرد. همچنین روزنامه «فرهیختگان» هر سال با افراد برگزیده گفت‌و‌گوهای ویژه انجام داده و این افراد را به جامعه معرفی می‌کند. نمایشگاه‌های مختلفی نیز در کشور برگزار می‌شود و این افراد که در سطح فناوری هستند به نوعی در این نمایشگاه‌ها حضور پیدا می‌کنند. تلاش داریم تا در کمیته‌های تخصصی نیز از این افراد توانمند برای بحث تصمیم‌سازی و از تجربیات آنها استفاده می‌کنیم. همین افراد داور جشنواره‌های بعدی ما خواهند بود تا ارتباط آنها با سازمان مرکزی قطع نشود و ما بتوانیم از حضور آنها استفاده کنیم.»
او در پایان در خصوص خروجی جشنواره فرهیختگان توضیح داد: «این جشنواره را به صورت نمادین برگزار می‌کنیم تا بگوییم دانشگاه آزاد در عرصه پژوهش و فناوری فعال و سرآمد است. در واقع بحث پژوهش و فناوری را در تیتر خبرها قرار می‌دهیم و این باعث می‌شود تا در وهله اول مسئولان واحدهای دانشگاهی بدانند باید به حوزه پژوهش و فناوری با یک دید دیگر نگاه کنند و در وهله دوم مسئولان کشوری نیز فرهیختگان خود را شناخته و از حضور آنها استفاده کنند.»
پژوهشگر برتر بخش علوم انسانی:
جشنواره فرهیختگان بستر رقابت سالم اعضای هیات‌علمی است
محمدعلی آذربایجانی، عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی و پژوهشگر برتر بخش علوم انسانی جشنواره فرهیختگان با اشاره به سابقه 26 ساله در فضای دانشگاه گفت: «روند جشنواره فرهیختگان دشوار است، زیرا حدود ۹ ماه بررسی پرونده‌ها در سطح واحد، استان و سازمان مرکزی به طول می‌انجامد؛ اما احساس می‌کنم که روند بررسی‌ها دقیق است.»
وی با اشاره به حمایت دانشگاه آزاد در این زمینه اظهار کرد: «نفس جشنواره فرهیختگان باارزش است، البته تحقیقاتی که باعث شد من به عنوان پژوهشگر برتر حوزه علوم انسانی معرفی بشوم حاصل تلاش و پایان‌نامه‌های دانشجویان من است.»
آذربایجانی با ارائه پیشنهادهایی به جهت برگزاری بهتر جشنواره فرهیختگان تشریح کرد: «این جشنواره به‌تنهایی بستری شده است برای رقابت سالم اعضای هیات‌علمی به جهت ارتقای ویژگی‌های پژوهشی، که نتیجه و ثمره آن به نفع واحد، دانشگاه آزاد و درنهایت کشور است.»
وی افزود: «فکر می‌کنم این جشنواره راه خود را پیدا کرده و همانطور که نسبت به سال گذشته بخش‌ها افزایش یافته و کیفیت بهبود پیدا کرده است، در آینده نیز بدین‌گونه خواهد بود. هر چقدر روند کیفی‌سازی بیشتر شود، شاهد نتایج بهتری نیز خواهیم بود.»
آذربایجانی با اشاره مهم‌ترین مطالبات خود، بیان کرد: «من امیدوارم به وضعیت معیشت اعضای هیات‌علمی رسیدگی شود و تشویقی‌های بیشتری برای آنها در نظر گرفته شود زیرا اگر پژوهشگر یا عضو هیات‌علمی از نظر مادی تامین نباشد نمی‌تواند وقت خود را به پژوهش اختصاص دهد. دانشگاه با سرمایه‌گذاری در این بخش قطعا می‌تواند چندبرابر آن را برداشت کند.»
برگزیده بخش رساله برتر دکتری علوم انسانی:
بیش از ۱۰ مقاله علمی و پژوهشی مستخرج از رساله دکتری دارم
مهرداد تیموری، عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد واحد تبریز، برگزیده بخش رساله برتر دکتری علوم انسانی جشنواره فرهیختگان با اشاره موانع موجود در زمینه پژوهش، بیان کرد: «دوران پژوهش من با همه‌گیری ویروس کرونا مصادف شد و به همین دلیل دسترسی به منابع کتابخانه‌ای بسیار دشوار بوده و من مجبور به استفاده از نسخه‌های الکترونیکی منابع بودم، این مساله از مهم‌ترین چالش‌های دوران پژوهشی‌ام به شمار می‌رفت که درحال‌حاضر برطرف شده است.» وی افزود: «من به نوبه خودم از مسئولان استاد راهنما و رئیس دانشگاه آزاد کمال تشکر را دارم زیرا در مسیر تالیف رساله از هیچ کاری دریغ نکردند. درواقع با حمایت‌های دانشگاه آزاد بود که درحال‌حاضر بیش از ۱۰ مقاله علمی و پژوهشی مستخرج از رساله دکتری خود دارم.» تیموری با ارائه پیشنهادهایی به‌جهت برگزاری بهتر جشنواره فرهیختگان در دوره‌های آتی ادامه داد: «تعداد بخش‌ها و برگزیدگان جشنواره باید افزایش پیدا کند تا سایر افراد نیز بتوانند از جشنواره فرهیختگان استفاده کنند. همچنین حوزه فناوری و اندیشه‌ورزی نیز می‌تواند به این جشنواره اضافه شود.» تیموری در ادامه تشریح کرد: «به‌نظر خودم با وسواس علمی‌ای که دارم باعث شد جزء برگزیدگان جشنواره فرهیختگان باشم! وسواس علمی و رعایت ملاحظات اخلاقی که در فرآیند تکمیل رساله دکتری داشتم، می‌تواند نقطه عطف من برای برگزیده شدن در این جشنواره باشد.» وی در پایان گفت: «مهم‌ترین مطالبه من از دانشگاه افزایش حمایت از رساله‌ها و برنامه‌های دانشجویی است زیرا نتایج تحقیقات این رساله‌ها باید در مسیر ارتباط صنعت با جامعه مورد استفاده قرار گیرد و در جامعه عینیت پیدا کند.»
برگزیده برتر در بخش کتاب بین‌الملل:
گرنت پژوهشی برگزیدگان جشنواره فرهیختگان افزایش یابد
علیرضا وجهیان، دانشیار دانشگاه آزاد واحد نجف‌آباد، برگزیده برتر در بخش کتاب بین‌الملل، بیان کرد: «متاسفانه در کشور ما برای پژوهش، اهمیت لازم را قائل نمی‌شوند اما در دوره دکتر طهرانچی توجه خوبی به بخش پژوهشی شد که امیدوارم حمایت‌های دانشگاه آزاد به‌ویژه در زمینه مالی ادامه داشته باشد تا موانع موجود مخصوصا در حیطه بین‌المللی برداشته شده و بتوانیم تعامل علمی بهتری با کشورهای پیشرفته داشته باشیم.» وی ادامه داد: «بخشنامه‌های خوبی در زمینه حمایت از پژوهشگران وجود دارد و در جشنواره فرهیختگان افرادی که تعاملات پژوهشی بین‌المللی دارند، مورد توجه قرار می‌گیرند.»
وجهیان با بیان اینکه برخی از بخش‌های جشنواره فرهیختگان باید مجزا باشند، اظهار کرد: «برای مثال رشته‌های علوم پایه به فیزیک، ریاضی و شیمی تقسیم می‌شوند و اگر این حوزه‌ها از یکدیگر مجزا باشند بهتر است زیرا نمی‌توان آنها را با یکدیگر مقایسه کرد. همچنین می‌توانند گرنت پژوهشی اساتید حضور یافته در جشنواره فرهیختگان را افزایش دهند.» وی افزود: «به نظر من اینکه توانستم با همکاری یکی از معتبرترین انتشارات بین‌المللی و هیات‌علمی دانشگاه ایتالیا کتابی تالیف کنم مهم‌ترین عامل برگزیده شدن من بود و نشان می‌داد که توانستیم یک کتاب را براساس تعاملات بین‌المللی و همکاری با دانشگاه‌های خارج از کشور به چاپ برسانیم که نکته بسیار حائز اهمیتی است.» وجهیان با بیان مهم‌ترین مطالبه خود گفت: «باید به پژوهشگران جوان توجه بیشتری شود و گرنت‌های پژوهشی نیز افزایش یابد.»
برگزیده بخش مقاله برتر فنی و مهندسی:
سعی دانشگاه بر حمایت از پژوهشگران در سطوح مختلف است
بهنام وحدانی، دانشیار دانشگاه آزاد واحد قزوین، برگزیده بخش مقاله برتر فنی و مهندسی جشنواره فرهیختگان، گفت: «با توجه به تجربه‌ای که از زندگی در کشورهای خارجی دارم، باید بگویم که موانع پژوهش در تمام دنیا یکسان است. شناخت سختی‌های موجود در صنعت و انتخاب راهکارهایی که بتوانیم با کمترین هزینه، بیشترین بهره‌برداری را داشته باشیم از چالش‌های اصلی این حوزه به‌شمار می‌رود.» وی افزود: «دانشگاه آزاد مانند همیشه حمایت خوبی از این حوزه انجام می‌دهد، البته این دانشگاه در برخی مسائل می‌تواند حمایت بیشتری داشته باشد؛ هر چند در اصل این حمایت‌ها در برخی موارد به سبب محدودیت‌های موجود در واحدهای مختلف کم و زیاد می‌شود، اما درمجموع سعی دانشگاه آزاد بر حمایت از پژوهشگران در سطح کلان و خرد است. در مقابل یک پژوهشگر فارغ از حمایت دانشگاه باید کار خودش را انجام دهد.» برگزیده بخش مقاله برتر فنی و مهندسی جشنواره فرهیختگان، تصریح کرد: «در سال‌های اخیر خوشبختانه وضعیت حمایت از پژوهشگران توسط دانشگاه آزاد خوب بوده و به همین دلیل برنامه‌هایی مانند جشنواره فرهیختگان ارزشمند است.» وحدانی با بیان پیشنهادهایی برای برگزاری بهتر جشنواره فرهیختگان، ادامه داد: «از نظر من روند این جشنواره روبه رشد است و همین مساله که در دوره‌های مختلف بخش‌های بیشتری مانند طرح‌های برون‌دانشگاهی را به جشنواره اضافه می‌کنند، اقدام مطلوبی است. این کار باعث می‌شود پژوهشگران فعال در زمینه‌های مختلف انگیزه بیشتری برای کار کردن پیدا کنند.» وی افزود: «به‌طور کلی اگر مسئولان مربوطه بخش‌های بیشتری را برای جشنواره فرهیختگان شناسایی کرده و به‌صورت جزئی‌تر به زمینه‌های علمی بپردازند، این جشنواره جذابیت بیشتری برای پژوهشگران پیدا خواهد کرد.» وحدانی با اشاره به علت انتخاب خود به‌عنوان پژوهشگر برتر در جشنواره فرهیختگان، گفت: «در حوزه مقالات، مقاله‌ای که در مجلات معتبر علمی ضریب تاثیر بالایی داشته و در ژورنال‌های کاربردی چاپ شود، شانس بیشتری برای برگزیده شدن دارد و همین مساله دلیل برگزیده شدن بوده است.» دانشیار دانشگاه آزاد واحد قزوین، خاطر‌نشان کرد: «مطالبه همه اساتید این است که بین دانشگاه آزاد و دولتی تفاوتی نباشد.»
پژوهشگر برتر بخش هنر و معماری:
ارگان‌های زیادی در حوزه مهندسی حاضر به همکاری با اساتید نیستند
طاهره نصر، دانشیار دانشگاه آزاد واحد شیراز و پژوهشگر برتر بخش هنر و معماری جشنواره فرهیختگان با اشاره به موانع موجود در حوزه پژوهش، بیان کرد: «عدم‌دسترسی به بسیاری از منابع یکی از مهم‌ترین چالش‌ها به‌شمار می‌رود. چالش دیگر هم عدم‌همکاری بسیاری از ارگان‌هاست، یعنی در حوزه کاری بنده، ارگان‌های زیادی در حوزه مهندسی حاضر به همکاری نیستند.» وی با تاکید بر اینکه در فرآیند پژوهش تلاش شخصی افراد در خروجی‌ها تاثیرگذار است، ادامه داد: «درواقع علاقه و پشتکار شخصی پژوهشگر می‌تواند باعث افتخارآفرینی برای دانشگاه خود شود. درحقیقت ما هستیم که به دانشگاه و واحدهای دانشگاهی ارزش می‌دهیم. شخصا امیدوارم همانطور که دکتر طهرانچی اشاره کردند، دانشگاه بتواند قدردان پژوهشگران در حوزه‌های مختلف کشور باشد.» نصر با بیان پیشنهادهایی نسبت به بهتر برگزار شدن جشنواره فرهیختگان، بیان داشت: «به‌نظر من امسال جزء دوره‌هایی بود که جشنواره فرهیختگان به‌خوبی برگزار شد، زیرا داوری‌ها بسیار دقیق بود و از مدتی قبل ذهن حوزه پژوهش در راستای ارائه راهکارهای مناسب برای برگزاری مطلوب جشنواره را به خود درگیر کرده بود. امیدواریم در سال‌های آتی تعداد پژوهشگران برگزیده افزایش یافته و ارزشی هم برای واحدهای دانشگاهی که تعداد پژوهشگر بیشتری دارند، درنظر گرفته شده و از این واحدها هم تقدیر شود.» پژوهشگر برتر بخش هنر و معماری جشنواره فرهیختگان با اشاره به مهم‌ترین مطالبه خود از دانشگاه آزاد، بیان کرد: «باید از کارهای پژوهشی که می‌تواند برای پیشرفت کشور ارزشمند باشد، حمایت شود. همچنین به فرآیند داوری‌ها و چاپ کتب و مقالات، ارزش بیشتری دهند؛ چرا‌که در بسیاری از مواقع داوری انجام شده و کتاب در مرحله چاپ است اما به‌دلیل طولانی شدن کارهای بروکراسی اداری می‌بینیم که ماه‌ها و سال‌ها مطلب تدوین‌شده بلااستفاده می‌ماند.» نصر افزود: «دانشگاه دولتی و دانشگاه آزاد باید در یک سطح دیده شوند اما همانطور که می‌دانید با اینکه دانشگاه آزاد ارزش خود را در کشور پیدا کرده و توانسته پژوهشگران و مدیران خوبی را تربیت کند ولی متاسفانه وقتی زمان قیاس با دانشگاه‌های دولتی می‌رسد، می‌بینیم در بسیاری از ارگان‌ها تضاد دیدگاهی بین این دو دانشگاه وجود دارد. همین مساله می‌تواند به دانشگاه آزاد خدشه وارد کند که امیدواریم با حضور دکتر طهرانچی این خلأ رفع شود.»
تعداد کلی آثار واصله و تعداد برگزیدگان
جدول پراکندگی برگزیدگان بر اساس واحدها
