فاطمه طاریبخش، خبرنگار گروه دانشگاه: انجمنهای علمی، همیشه گلچینی از نخبگان، فعالان پژوهشی و فناوران یک دانشگاه و رشته بودهاند. انجمنهایی که علیرغم اهمیت بسیاری که در حوزه آموزش عالی دارند، اما همیشه در حاشیه گود نظرخواهی حضور داشتند و عملا مسئولان چه در سطح دانشگاهها و چه سطح کلان کشور از نظرات آنها در کمتر جایی استفاده میکنند. اتفاقی که صدای اعتراض این انجمنها را هم بلند کرده است. در حاشیه نمایشگاه هفته پژوهش، نشستی به انجمنهای علمی اختصاص پیدا کرد تا در حضور پیمان صالحی، معاون پژوهشی وزیر علوم فرصتی برای طرح انتقادات از سوی انجمنهای علمی اساتید در گروههای آزمایشی مختلف ایجاد شود. در ادامه مشروحی از این نشست را میخوانید.
شاخصهای جدید ارزیابی انجمنهای علمی از 1403 اجرایی میشود
علی ایرانمنش، دبیر کمیسیون انجمنهای علمی ایران:
با توجه به مکاتباتی که درخصوص بحث بازبینی شاخصهای ارزیابی انجمنها درطول چندماه گذشته صورت گرفته بود، کمیتهای در ستاد وزارت علوم تشکیل شد. تمام نظرات انجمنهای علمی، درباره شاخصهایی که براساس آن انجمنها ارزیابی میشوند، مورد بررسی قرار گرفت و براساس نظرات آنها جلسات متعددی هم داشتیم. این شاخصها از ابتدای سال 1403 اعمال میشود. برای مثال ما در ماده یک شاخصها که مربوط به توانمندی انجمنهای علمی است؛ هیچگاه انجمنهای فعال را که سابقه بیشتری داشتهاند در ارزشیابی ملاک قرار نمیدادیم. منظور از انجمنهای فعال نیز انجمنهایی است که رنک A و B دارند. همچنین در ارزشیابی جدید بحث حضور موثر در شبکههای اجتماعی داخلی در قسمت رقابت عمومی بهعنوان مولفه اثرگذار درنظر گرفته شده است. یکی از مواردی که در مجمع عمومی لحاظ نشده بود، جلسات فوقالعاده انجمنها بود، درحالیکه امتیاز این بخش مورد توجه است.
در قسمت بعد و بخش دوم اساسنامه که مربوط به ایفای نقش در مرجعیت است، بحث ترویج علم اضافه شد که تمام موارد، نظرات انجمنهای علمی است که ما آن را اضافه کردیم. همچنین از آنجا که در سامانه وزارت علوم بحث نشریات دیدهشده متناسب با جایگاه مجلات و همچنین بسته به اینکه مجله بهصورت مستقل چاپ میشود، امتیازی را لحاظ کردهایم. از سمت دیگر بحث ارتقای فعالیتهاست و ما قطعا در زمانهایی که میتوانیم تلاش داریم این ارتقا در فعالیتهایشان وجود داشته باشد. تبصرهای وجود دارد که طبق آن باید مجلات اعلامشده بهصورت مستقل چاپ شوند. همچنین بحث مسابقات علمی و داخلی هم در این اساسنامه لحاظ شده است. بهطور مثال اگر انجمنی بتواند مجلهای که چاپ میکند، به اسکوپوس یا Q1 ارتقا دهد، یک امتیاز دریافت میکند. در بخش تعاملات ملی سقف امتیاز افزایش داشته است. همچنین مصاحبه با صداوسیما و چاپ مقالات در نشریات امتیاز بالایی خواهد داشت. با توجه به اینکه اعتقاد داریم در بحث اتحادیهها باید فعالیت ویژهای صورت بگیرد، امتیاز ویژهای برای عضویت و فعالیت در اتحادیهها گذاشته شد. بخش دیگری آن جایزههای بینالملل است که براساس هیاتمدیره امتیازدهی خواهیم داشت. در کل ما سه ویرایش در این اساسنامه داشتیم.
نکته دیگر اینکه جلسهای که با ثبت شرکتها داشتیم، به مشکلاتی پرداختیم که انجمنها با آن روبهرو هستند. یکی از این مشکلات انتخابات است. ما از تمام انجمنها تقاضا داریم تا تغییرات اساسنامه را به اطلاع اعضای خود در جلسهای فوقالعاده برسانند. در بحث انتخابات تمام انجمنها بهسمت برگزاری الکترونیکی انتخابات میروند که حضور اعضای پیوسته با حداکثر میزان است، البته برای این مساله باید زیرساخت الکترونیکی فراهم شود. دکتر صالحی نیز قول داد که با شرکتی قرارداد میبندند و این شرکت زیرساخت را فراهم میکند و هزینهای برای انجمنها نخواهد داشت.
نسبت انجمنهای علمی با پژوهشگران و دانشجویان و اساتید غیرعادی است
پیمان صالحی، معاون پژوهشی وزارت علوم:
از نظر ما انجمنهای علمی جزء مهمترین ارکان علمی کشور هستند. قرار است امروز بگویم که ما چطور سعی میکنیم انجمنها در موضوعات گسترده کشور اثرگذار باشند. کمیسیون انجمنهای علمی به فراخور جلسات بهصورت منظم تشکیل میشوند. سیاستهای کلی ما مباحث بسیار مهمی دارد که باید بیان کنم. بازآفرینی و تقویت نقش انجمنها اهمیت دارد و در همین راستا همافزایی بین انجمنهای علمی باید افزایش پیدا کند. همواره ما بر اثرگذاری بینالمللی انجمنها تاکید داشتهایم. ما بیش از 400 انجمن علمی در سطح کشور داریم و بیشترین انجمنهای علمی در حوزه علوم انسانی است. 35 درصد مربوط به حوزه علوم انسانی، 23 درصد برای فنی و مهندسی و بینرشتهایها 22 درصد است.
میزان رشد انجمنها در سالهای 1390 تا 1402، زیاد نبوده؛ بااینحال در حوزه بینرشتهای و علوم انسانی تقریبا رشد به نسبت خوبی داشتهایم. اگر بخواهیم نرخ رشد را مشخص کنیم مثلا در حوزه علم پایه از 22 انجمن در سال 95 به 32 انجمن رسیدیم و این میزان تا امسال ثابت مانده است. اهمیت علوم انسانی و اجتماعی برای ما بسیار زیاد است اما باید همافزایی داشته باشیم. نسبت به مطالعاتی که درباره آمار انجمنها در دنیا داریم، تعداد انجمنهای ما نسبت به پژوهشگران و اساتید و دانشجویان و جمعیت کشور، بیشتر از نرم جهانی است، یعنی تعداد انجمنها غیرعادی است. ما بعضا به انجمنهایی برخورد میکنیم که بهموقع گزارش نمیدهند و اطلاعات خود را بارگذاری نمیکنند. برای انجمنهایی که عملکردی در سهسال اخیر نداشته باشند، تعیین تکلیفی صورت میگیرد و تمامی مراحل آن بهصورت حقوقی پیشبینی شده است. در برخی انجمنها، بعد از اینکه بهصورت حضوری و برای ارزیابی مراجعه میکنند، متوجه میشویم بسیار انجمنهای خوبی هستند اما اطلاعات خود را بهروز نمیکنند. یکی از چالشهای مهمی که در حوزه انجمنها وجود دارد، این است که انجمنهای ما قائم به شخص است، یعنی اگر این اشخاص از انجمن بروند، دیگر اعضا، کمی انگیزه خود را از دست میدهند. درصورتیکه انجمن جایی است که باید اکثریت در آن نقشآفرینی داشته باشند. قطعا بزرگان حضور موثری در انجمنها دارند اما نباید با رفتن فردی، انجمن از هم بپاشد.
ما سعی کردیم با عالیترین مقامات کشور در این حوزه مکاتبه کنیم که از انجمنها در تصمیمگیریها و آییننامههای خود نظر بگیرند. همچنین با دکتر مخبر مکاتبهای داشتیم که اگر وزیری در حوزهای خواست تصمیم بگیرد، با انجمنها مشورت کند. مکاتبهای در این زمینه با استانداران و... هم داشتهایم. همچنین با معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری نیز در حوزه دانشبنیان شدن شرکتها صحبت کردهایم تا از انجمنها نظرخواهی صورت گیرد اما به این دلیل که کارگزاران خصوصی هستند این درخواست کمی دیر جلو میرود.
ما بهدنبال این هستیم که کسی در حوزه تخصصی تصمیم نگیرد، مگر اینکه انجمن علمی پای کار آن باشد. همچنین ما در مورد برنامه هفتم و لایحه بودجه، پیگیری کردیم تا از انجمنها علمی در این زمینه نظرخواهی صورت بگیرد. مرکز پژوهشهای مجلس با ما همکاری داشت تا انجمنها نقشآفرینی بیشتری در مباحث تدوین بودجه و قانونگذاری داشته باشند. بعد از جلسات ما تمامی موارد را نسبت به موضوعات مجلس بهصورت کتبی اعلام کردیم. انجمنها NGO هستند اما سعی کردهایم کمکهای مالی به آنها داشته باشیم. همچنین درخصوص شعار سال، بلافاصله با انجمنها جلسهای گذاشته و نقطه نظرات آنها پرسیده شد. وزیر علوم تمامی نقطه نظرات را به وزرای مربوطه اعلام کرد. درخصوص تعداد اعضای انجمنها نیز باید گفت که تعدادشان 55 هزار و 193 نفر هستند. فقط 19 درصد انجمنهای ما بالای هزار نفر عضو دارند. در سطح بینالمللی ما انجمنهای 50 تا 60 هزار نفره نیز داریم. باز هم باید تاکید کنم که همافزایی و همگرایی انجمنها اهمیت دارد. 37 مورد درخواست انجمن جدید داشتیم که تنها سه درخواست مورد قبول واقع شدند؛ چراکه موضوعات موازی با انجمنها فعلی داشتند. متاسفانه انجمنهایی داریم که از حوزه خود خارج میشوند و باعث ناراحتی دیگران میشوند. ما خواهش میکنیم تمامی انجمنها در حدود وظایفی که دارند فعالیت کنند. باید بتوانیم جلسات بیشتری در طول سال داشته باشیم و این جلسات به هفته پژوهش صرفا محدود نشود.
ردیف بودجه انجمنهای علمی را بازگردانید
حسن کامران دستجردی، رئیس انجمن جغرافیای ایران:
باید بگویم که انجمنهای علمی تحویل گرفته نمیشوند، من چندبار درخصوص سند هفتم توسعه گفتم که نگاه سند درباره منطقه آزاد درست نیست. باید زمانی مناطق آزاد از مالیات معاف شوند که صادرات داشته باشند. اما اینکه وارد کنند و معاف باشند، درست نیست. اما پیشنهاد ما در مجلس دستکاری شد و این قانون تنها شامل مناطق جدید آزاد میشود. قسمتی از حرفهای ما قانون شد و قسمتی از آن را صاحبان قدرتی که در علم دخالت میکنند، حذف کردند و این فساد علمی است. باید انجمنهای علمی را در بازی راه داد. انجمن ما نقشآفرین است اما باید در اینجا نمره داد که کدام انجمن نقش آفرین است. سیاستهای کلی ابلاغی مقاممعظمرهبری دو بند درباره جغرافیا ذکرشده که بند 10 مربوط به جغرافیا و بند 11 مربوط به آمایش سرزمین تکیه بر دریا است اما سازمان مدیریت نگاه خشکی محور دارد. انجمن ما این پیشنهاد را داد که دریا را همسنگ خشکی ببینند. من به دکتر منظور نیز نامهای زدم و گفتم که در 19 اولویت آمایش باید آمایش تکیه بر دریا هم داشته باشیم.
درخواست ما این است که امروز بودجه سال 1403 درحال نوشته شدن است، ردیف انجمنهای علمی را برگردانید. ما ردیفی داشتیم و نباید آن را حذف میکردید. انجمن ما سرحال و نقشآفرین است و بدون ملاحظه با فساد علمی نیز مبارزه میکنیم. همچنین در تحولات خلیجفارس ما اساسنامهای برای شبکه جغرافیدانان جهان اسلام نوشتیم و از همه دعوت کردیم تا این کار را انجام دهند. جناب دکتر صالحی، باید انجمنها را در بازی راه دهید و نامههایی که زدهاید باید پیگیری شود. باور کنید که این آقایان میتوانند نقشآفرین باشند و انجمن علمی؛ بهتر از مدیرکلی است که دانش و سابقه ندارند. ما باید زمینهای فراهم کنیم تا انجمنها درردیفهای بودجه 1403 حضور داشته باشند.
نیاز به گذاشتن نشستهایی در سطوح بالای اجرایی داریم
کامبیز بازرگان، رئیس انجمن علمی خاک ایران:
من دو نکته را میگویم. چه بخواهیم و چه نخواهیم و چه خوشمان بیاد و چه خوشمان نیاید از نظر سرمایه اجتماعی وضعیت خوبی نداریم. قطعا در این وضعیت مشارکت و فعالیت انجمنهای علمی، بهعنوان یک نهاد غیردولتی یا قطب علمی غیردولتی، بهشدت کمکحال کشور است. هر هزینهای در این بخش اتفاق بیفتد، سودمند خواهد بود و هدر نرفته است. ما همچنان شاهد تصمیمات غیرکارشناسی در قوه مقننه و قوه مجریه هستیم که اگر این تصمیمات مشارکتی بود و انجمنها در این نوع تصمیمات حضور داشتند، این شکاف بسته میشد. من معتقدم مجلس در برنامه هفتم اشتباه میکند و این شکاف عمیقتر میشود. ما در قانون جهش تولید مسکن، انتقاد داشتیم که آن را بهصورت کارشناسی بیان کردیم و روزنامهها نیز آن را زدند. همچنین ما مسئولان را به مناظره دعوت کردیم اما کسی نیامد و گوش نداد. زمینهای کشاورزی کشور بر باد میرود. مجوز ساخت مسکن در 70 درصد خاکهای کشاورزی کشور صادر شده است. جمعیت روستاهای کشور درحال خالی شدن است و سطح آن گسترش مییابد. روستا از حالت تولیدی خارج شده و در آن ویلا ساخته میشود. علیرغم اینکه نامهها و نشستهای مختلفی را گذاشتیم، اما بهجایی نرسید، من خواهش میکنم دفتر دکتر ایرانمنش کمک کند و ما با کمیسیون کشاورزی مجلس و... بتوانیم جلسه بگذاریم تا آنها را از وضعیت مطلع کنیم. ما باید بتوانیم با بدنه اجرایی و بدنه تصمیمگیری نشست رودررو بگذاریم تا بلکه حرفمان به گوش مسئولان برسد.
تفاهمنامه با انجمنهای علمی بینالمللی به دلیل نبود بودجه فایدهای ندارد
مسعود حکمی، رئیس انجمن علمی هیدرولیک:
در موضوع حمایت انجمن، متاسفانه من در اساسنامه دیدم که آورده شده از انجمنهایی که از نظر مالی در وضعیت خوبی هستند، بیشتر حمایت شود و امتیاز بیشتری بگیرند. مثلا اگر مقر انجمن برای خودش باشد، امتیاز بالایی از این طریق بهدست میآورد. این موضوع درست نیست؛ چراکه انجمنها NGO هستند و کسب درآمدی ندارند تا بخشی از درآمد خود را ساختمان بخرند. همچنین این ترکیب که 70 درصد اعضای هیاتمدیره اساتید و 30 درصد از صنعت باشند، اشتباه است. مثلا اگر امسال هیاتمدیره ما از دانشگاه باشد امکاناتی داده میشود اما اگر رای نیاورد ما را از دانشگاه بیرون میکنند. فکر نمیکنم تاکنون انجمن ما از رتبهA پایینتر آمده باشد. ما با پنجکشور در حوزه همکاریها انجمن علمی تفاهمنامه داریم اما نتیجهای برای ما ندارد، یعنی آنها زمانی که ما را دعوت میکنند، نمیتوانیم در جلسات آنها حضور داشته باشیم؛ چراکه رفتن به سفر خارجی هزینه بسیاری دارد. انجمنها سامانهای در حوزه ارتباط با دیگر ارگانها ندارند و باید از طریق فکس و طی کردن روند طولانی اقدام به برقراری ارتباط کنند. ما از شما میخواهیم چنین سامانهای را برای انجمنها تعبیه کنید.
وزارت علوم علاوهبر زدن نامه خودش در ارتباط با انجمنها پیشتاز شود
علی عزتزاده، رئیس انجمن علمی ایرانشناسی ایران:
ایرانشناسی، علم نو و دانش جدیدی در دانشگاههای ایران است؛ با این حال پذیرش آن در بین مقامات و جامعه قوی بوده است، هرچند که ما نیاز بیشتری به حمایتهای وزارت علوم داریم و متاسفانه در آغاز تاسیسمان پنج سال طول کشید تا بتوانیم مشکلات ثبتی و دارایی را رد کنیم. در ارتباط با تمرکزی که در انجمنها وجود دارد، وزارت علوم نیز باید ابتکاری به خرج دهد. متاسفانه امروز ارتباط وزارت علوم با انجمنها صرفا با رئیس انجمنها محدود شده است. این نکته قابل توجهی به شمار میرود که این وزارتخانه اعلام کرده، از دولت خواسته تا برای فعالیتهای مختلف از انجمنهای علمی کمک بگیرد؛ اما از وزارت علوم میخواهیم که خودش در این حوزه پیشتاز باشد. ما چندسال است که خواهش کردیم تا برای رشته ایرانشناسی، کد استخدامی در نظر گرفته شود و بالاخره امسال بعد از مدتها این اتفاق افتاد. اما دکتری رشته ایرانشناسی ذیل تاریخ قرار گرفت. این کار باعث شد تا به رشته ایرانشناسی لطمه بخورد و خواهش میکنم تا خود وزارت علوم از انجمنها نظر بخواهد و آنها را در تصمیمگیریهای خود دخالت دهد. انجمن ایرانشناسی بهعنوان یک رشته میانرشتهای آمادگی پذیرش دیگر پژوهشگران را نیز دارد.
برای انجمنهای استانی ردیف بودجه باید در نظر گرفته شود
احمدرضا بهرامیان، نایبرئیس انجمن علمی پلیمر ایران:
صحبتم درباره سرمایه اجتماعی، سرمایه اجتماعی دانشگاه و بهخصوص تحصیلات تکمیلی است. در همین جا باید بگویم که در بحث آییننامه و امتیازدهیها، انجمنهای استانی در نظر گرفته نشده، در حالی که مقوله شعبههای استانی و عضویت دانشجویان تحصیلات تکمیلی در این شعب اهمیت دارد. برای شروع فرهنگسازی نیاز به این نوع از فعالیتها داریم. انجمنهای استانی به برنامهریزی و ردیف بودجه مجزا نیاز دارند. همچنین فکر میکنم در شروع فعالیت برای روشن کردن شعبه استانی ردیف بودجه نقش پررنگی در سروسامان دادن این بخش خواهد داشت.
برای آموزش نجوم تهدید میشویم
مریم گمرکی، مدیر اجرایی انجمن نجوم ایران:
یکی از مباحث من مرتبط با دروس آموزشوپرورش در حوزه نجوم و علوم پایه است. متاسفانه وزارت آموزشوپرورش، ترتیب اثری در حوزه تعیین منابع درسی برای ما نمیدهد و بعضا کتابهای آموزشی مرتبط با رشته نجوم اشتباهاتی هم دارند. نکته دیگر بحث بحران دانشجو در علوم پایه است. ما برای ورودیهای رشته نجوم فکری کردیم که براساس آن داوطلبان در بخشی به نام آماتوری میتوانند در انجمن ما عضو شوند و دروس نجوم را بخوانند. این کار را با هدف ترویج علم و تشویق و ترغیب دانشآموزان به ادامه تحصیل در علوم پایه دنبال میکنیم. ما در انجمن هزینه کرده و در کشور همایشهایی را برگزار میکنیم که خروجی بسیار خوبی دارد؛ یعنی سالانه عددی بین هزار تا دو هزار دانشآموز ترغیب به تحصیل در این رشتهها میشوند، اما هیچ حمایتی در بحث آماتوری نمیشود و حتی تهدیدی از سمت دانشگاه برای ما وجود دارد. بازخورد ترغیب دانشآموزان را در هفتههای نجوم و سمینارها میبینم. همین موضوع کوچک کمک بسیار زیادی به حوزه علوم پایه و افزایش جمعیت ورودیها در رشته نجوم میکند.
دانش انجمنها تجاریسازی شود
مجتبی مالکی، عضو هیاتمدیره انجمن مدیریت کسبوکار ایران:
صحبتهایم را با طرح دو پیشنهاد دنبال میکنم. الان که دولت به سمت حمایت از شرکتهای دانشبنیان آمده، این اتفاق افتاده که هزینههای بخش R&D، جزء هزینههای قابل قبول محاسبه و جایگزین پرداخت مالیاتی میشود. این اتفاق میتواند انقلابی در بحث R&D کشور ایجاد کند. در حقیقت باید انجمنها نتایج موفق خود در حوزه کسبوکار را به بخش R&D وارد کنند. مطالعات انجمنها در این حوزه میتواند کمک بسیاری به شرکتهای دانشبنیان کند. از طرفی باید این مساله را هم ملاک قرار داد که با این کار دانش انجمنها هم میتواند تجاریسازی شود.
باید جایگاهی برای انجمنها در نظر گرفته شود
ابوالفضل بهرهدار، رئیس انجمن ریلی ایران:
از نظر من کارها باید دوطرفه باشد و وزارت علوم و انجمنها باید به وفاقی برسند. آنچه که الان بیشتر از هرچیز دیگری احساس میشود، اینکه به هر حال وزارت علوم چه بخش و جایگاهی برای انجمنها در آینده در نظر میگیرد. من با دو رئیسجمهور رو در رو در این حوزه صحبت کردم اما عملا باز هم اتفاقی نیفتاد. ما زمانی 16 مدل را برای پیشرفت انجمنهای علمی به وزیر علوم وقت دادیم اما در این زمینه هم در عمل هیچ اتفاقی رخ نداد. هیات وزیران باید در این حوزه تصمیمگیری کند تا بلکه ترتیب اثری داده شود.
داشتن انجمن مادر اهمیت دارد
کوروش وحدتی، انجمن علوم باغداری ایران:
من از سال 1398 عضو انجمن بینالمللی باغداری در آمریکا هستم. الگویی را در آنجا دیدم که اهمیت بسیاری دارد. در حقیقت در آمریکا علیرغم اینکه همه انجمنها زیرمجموعه هستند، اما هر کدام هم استقلال خودش را دارد و ذیل مجموعه آنها نیز گروههایی وجود دارد. اگر بتوان این مدل را در ایران پیادهسازی کرد بسیار خوب است. انجمنهای مادر و تقسیمبندی آنها بسیار ایده خوبی است و اگر بتوان آن را پیادهسازی کرد قطعا اثرگذار خواهد بود.
ردیف بودجه انجمنها بازمیگردد
علی ایرانمنش، دبیر انجمنهای علمی ایران:
دکتر عمو عابدینی در بحث بازنگری 1500 برنامه درسی با انجمنها پای کار هستند و اگر با انجمنی مکاتبهای صورت نگرفته است حتما به ما اطلاع میدهند. نیاز است تا انجمنها در کمیتهها نیز حضور داشته باشند؛ از این رو اگر انجمنی در این نوع گروهها حضور ندارد حتما اطلاع دهد. در بحث برنامه هفتم جایی موفق قرار گرفتیم، با این حال بعد از ارسال این برنامه به صحن مجلس زحمات انجمنهای علمی دیده نشد. ساعتها مواردی در برنامه گنجانده شد که نادیده گرفته شد. نقطه نظر انجمن در بخشهایی مانند وزارت ارشاد و... در برنامه هفتم آمده است. موضوع قابل توجه دیگر اینکه قرار است برای انجمنها در بودجه 1403، ردیفی مورد نظر قرار گیرد.