زینب مرزوقی، خبرنگار گروه نقد روز: شاید به‌ خاطر داشته باشید که تابستان امسال، کارشناسان از گرمای بی‌سابقه جهان و احتمال شکستن رکورد گرما در سال 2023 یا 2024 بسیار سخن می‌گفتند. غرب آسیا و خصوصا چین به دلیل میزان گرمای بی‌سابقه تابستان گذشته حتی تلفات هم داشت و بسیاری هم راهی بیمارستان شدند. حالا این گرما تا پاییز کش پیدا کرده و پای گرما به اواخر پاییز و به تعبیری، چند روز مانده به شب چله هم کشیده شده است. آب و هوای کشورمان نه‌تنها از این قاعده مستثنی نیست بلکه وضعیت آن به گفته کارشناسان محیط‌زیست حتی بدتر از سایر نقاط جهان است و سه برابر میانگین جهانی، گرمتریم. دو روز گذشته هم اصغری، کارشناس هواشناسی در رسانه ملی اعلام کرد که دمای 9 درجه‌ای تهران در این موقع از سال، در 50سال گذشته بی‌سابقه بود. همچنین مدیریت منابع آب ایران بیانگر آن است که کشور با کاهش ۶ درصدی بارش از ابتدای مهر ماه امسال تاکنون، نسبت مدت مشابه سال قبل روبه‌رو شده است. بر این اساس از ابتدای سال آبی جاری تا ۱۸ آذرماه 34.2 میلی‌متر بارش در کشور رخ داده است؛ درحالی‌که در دوره بلندمدت 47.2 میلی‌متر بارش در این مدت داشتیم و این نشان از کاهش ۲۷ درصدی بارش‌های امسال نسبت به دوره بلندمدت دارد. بارش‌های از ابتدای سال آبی جاری تا ۱۸ آذر ماه در مقایسه با همین بازه زمانی سال گذشته که میزان بارش‌ها 36.5 میلی‌متر بوده، ۶ درصد کاهش را نشان می‌دهد.

   اما دلیل این گرما و تبعات روزهای گرم زمستانی چیست؟
محمد درویش می‌گوید که دو روز گذشته در کاپ28 و در دبی، دانشمندان ‌آی‌پی‌تی‌سی اعلام کردند که 2023 گرم‌ترین سال در میان 180 هزار سال گذشته زمین بود. این کارشناس معتقد است که گرمای زمین یک ماجرای جهانی است و ایران نیز به دلیل اینکه اکثر مساحتش در عرض 20 تا 25 درجه کره شمالی زمین قرار گرفته است، بیشترین تابش خورشید را دارد و بنابراین بیشترین عوارض را هم از جهان‌گرمایی خواهد داشت. درویش می‌گوید: «در کوهستان‌های ما نیز وضعیت بسیار نگران‌کننده است و بخش قابل توجهی از ذخیره یخچالی‌مان را از دست دادیم و عملا به جز علم‌کوه که هنوز مقداری یخ و برف دارد، باقی کوهستان‌های ما از یخچال‌ها تهی شده‌اند. ماجرایی که سال گذشته در زردکوه اتفاق افتاد، بحران کمبود آبی که در شهرکرد صورت گرفت و هشدارهایی که برای طرح‌های انتقال آب از سرچشمه‌های کارون و دز به یزد و اصفهان داده می‌شود، به‌زودی کف‌گیرش ته دیگ می‌خورد و آبی دیگر باقی نمی‌ماند. همه این هشدارها نشان‌دهنده این است که ماجرای تغییر اقلیم جدی است و اکنون که ما درحال گفت‌وگو هستیم، سخت‌ترین جدال‌های تاریخ نیم قرن اخیر کاپ28 میان کشورهای دارنده نفت و 110 کشوری که پیشنهاد دادند سوخت فسیلی تا 2037 وجود داشته باشد، درحال شکل‌گیری است. مجادله‌ها بسیار سخت است. اوپک درخواست نشست فوری کرده است.»
درویش ادامه می‌دهد که چهره جهان درحال تغییر است. «ما مجبوریم به سمت یک جراحی بزرگ و دردناک برویم. برخی از کشورها درحال تطابق با مساله‌اند، مانند عربستان سعودی که درحال ساخت بزرگ‌ترین نیروگاه خورشیدی جهان است. یک گیگاوات ظرفیت دارد و تا 2030 آماده بهره‌برداری است. یک‌سوم کل برقی که در کشورمان تولید می‌شود. همچنین امارات متحده عربی نیز دو هفته گذشته، از بزرگ‌ترین نیروگاه خورشیدی فعلی بهره‌برداری کرد. با وجود اینکه این کشورها نیز صادرکننده نفت و مخالف حذف سوخت فسیلی هستند اما باز هم درحال آماده‌سازی خودشان برای شرایط اقلیمی آینده هستند؛ چراکه به‌شدت جامعه جهانی نسبت به محصولاتی که فرآیند تولید آن با انتشار گاز گلخانه‌ای توام است، سختگیری می‌کند. از 2030 مالیات بالا برای ساخت فولاد، آهن و سیمان وضع خواهد شد و صادرکنندگان این سه محصول دیگر قادر به صدور این محصولات نخواهند بود. آن موقع است که صادرکنندگانی مانند کشور ما با یک بحران روبه‌رو خواهند شد زیرا وضعیت فعلی محیط‌زیستی‌شان را از دست می‌دهند که نمونه آب و هوای آن در شهرهای اصفهان، اراک و اهواز درحال مشاهده است. در عین حال دیگر اجازه تولید آن محصول و صدور آن به ما داده نمی‌شود.» درویش همچنین از عدم مشارکت مسئولان محیط‌زیستی کشورمان در اجلاس کاپ28 در دبی گله می‌کند و می‌گوید: «از میان 191 کشور جهان تنها یک کشور این معاهده را امضا نکرد و آن ایران است. به جای اینکه از حق خودمان دفاع کنیم، ترجیح دادیم بیرون گود بنشینیم. این هم وضعیت فعلی ماست. آبشار یخی در ارتفاع 5 هزار متری دماوند وقتی می‌شکند، یعنی دیگر کار بسیار سخت است. ما یک ایستگاه در موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع در منطقه آبسرد داریم که تحقیقات اخیر آن نشان می‌دهد در بررسی60 ساله، دما 2 و هفت دهم درجه بیشتر شده است، درصورتی‌که در طول 60 سال در کره زمین، 85 صدم سلسیوس افزایش پیدا کرده است. میزان افزایش دما در ایران بیش از 3 برابر متوسط جهانی است. ما هنوز این واقعیت‌ها را درک نکرده‌ایم و بر مبنای نیازهای روز حرکت می‌کنیم. هرکسی هم برخلاف نظر ما حرف بزند، به او انگ می‌زنیم.»

   الزامات اجرای سند امنیت غذایی کشور موجود نیست
 سند ملی امنیت غذایی به‌منظور آغاز حرکت ملی برای ایجاد همگرایی در حوزه امنیت غذایی تصویب شده است. این سند که تدوین آن از سال ۱۳۹۹ آغاز شده،  در مراسم سی‌ونهمین سالگرد شورای عالی انقلاب فرهنگی با حضور رئیس‌جمهور به‌عنوان رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی  رونمایی شد. سند ملی امنیت غذایی در افق 10‌ساله مشتمل بر چشم‌انداز، اهداف کلان کمی و راهبردها و اقدامات ملی است که بیش از ۳ هزار شاخص ارزیابی و ۲۰ گزارش سیاستی نیز از آن پشتیبانی می‌کند. تصویب این سند در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی با حضور سران سه قوه، اشخاص حقوقی مرتبط با حوزه امنیت غذایی ازجمله وزیر جهاد کشاورزی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور و اعضای حقیقی شورا انجام شده است.
درویش همچنین در ادامه سخنانش با «فرهیختگان» به این سند اشاره می‌کند و می‌گوید: «در این سند گفته شده است که کل آب مصرفی در حوزه کشاورزی باید از 70 میلیارد مترمکعب به 51 میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند. یعنی 19 میلیارد مترمکعب باید صرفه‌جویی کنیم. این درحالی است که وزارت نیرو معتقد است که کشاورزی ما درحال مصرف 81 میلیارد مترمکعب است که اگر بررسی وزارت نیرو صحیح باشد، به این معناست که ما باید 30 میلیارد مترمکعب مصرف آب‌مان را کم کنیم. بیلان منفی براساس سند امنیت غذایی باید به 105 میلیارد مترمکعب برسد، درحالی‌که اکنون بیلان منفی 150 میلیارد مترمکعب است. یعنی 45 میلیارد مترمکعب باید کم شود. این سند امنیت غذایی کشورمان است که در حضور روسای سه قوه رونمایی شد. اصلا ابزاری برای حرکت به سمت افق این سند نداریم.» او معتقد است که ما در کشورمان قوانین خوبی داریم. مانند قانون هوای پاک یا حتی همین سند امنیت غذایی کشور. درویش تصریح می‌کند: «اصول کشوری نیز در قانون اساسی کشورمان داریم. اصل50 قانون اساسی می‌گوید که حفظ محیط‌زیست، لازمه حیات اجتماعی رو به رشد مردم ایران است. خواهشم این است که همین قوانین موجود و اصول موجود محیط‌زیستی را اجرا کنند. لازم نیست آنچه که غرب یا شرق به ما تحمیل می‌کند را اجرا کنیم بلکه همین قوانین تصویب شده و اصول کافی است.»

   گرمای 7 روز گذشته کشور رکورد زد
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور نیز معتقد است که این گرما زمینه اقلیمی جهانی دارد. سال 2023 طبق گزارش سازمان جهانی هواشناسی گرم‌ترین سال زمین است. وظیفه در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «از ماه میلادی می ‌تا به امروز که دسامبر است و 20 روزی به پایان سال میلادی مانده است، تمام این ماه‌ها، ماه‌های رکوردی گرمای زمین بودند. بنابراین بخشی از این گرمای بیش از نرمالی که درحال تجربه آن هستیم، مرتبط با گرمایش زمین و تغییر اقلیم است. تغییر اقلیم نیز حاصل افزایش گازهای گلخانه‌ای در جو زمین است که عمدتا ناشی از سوخت‌های فسیلی، تغییر کاربری زمین، از بین رفتن جنگل‌ها و توسعه بیابان‌ها در جهان است.» البته بخشی از این گرمایش نیز مرتبط با«ال‌نینو» است. رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور در توضیح این پدیده اقلیمی می‌گوید: «بخشی از این گرما مربوط به ال‌نینو است. در فاز ال‌نینو، آب منطقه حاره‌ای آرام، مثبت 10 درجه و منفی 10 درجه، یعنی شمال و جنوب خط استوا، گرم‌تر از حد نرمال می‌شوند. اکنون نیز تقریبا نزدیک به یک تا دو درجه از نرمال بیشتر است. به دلیل همین فاز ال‌نینو همچنین آب اقیانوس هند در بخش حاره‌ای، در فاز مثبت و ال‌نینو است. درنتیجه آب‌های اطراف ما گرم‌تر از حد نرمال است. به هرحال دوسوم سطح کره زمین را آب‌های آزاد تشکیل می‌دهند و در تعامل مستقیم و دائمی با اتمسفر زمین هستند. بنابراین وقتی آب اقیانوس‌ها گرم می‌شود، حدود یک الی دو دهم نیز اتمسفر کره زمین را گرم می‌کند. هم فاز مثبت ال‌نینو و هم وضعیت منطقه در گرمای کشور و گرمای جهانی موثر است.»
وظیفه ادامه می‌دهد: «در پاییزی که درحال سپری کردن آن هستیم، منطقه شمال قاره آفریقا و خاورمیانه از حد طبیعی و نرمال گرم‌تر هستند. همه این عوامل جمع شده و منتج شده است به اینکه طی7 روز گذشته و هفته جاری منتهی به امروز می‌بینیم که دمای بیشینی شهرهای ما حدود 5 و نیم درجه از متوسط دمای کشورمان گرم‌تر است. بسیاری از نقاط نیز نسبت به دمای مشاهده شده در این دوره گرم‌تر بودند و رکورد زده‌اند. در برخی نقاط نیز مانند تهران چنین دمایی بی‌سابقه بوده است و رکورد محسوب می‌شود. همچنین دمای بیشینی کشور در هفته گذشته 5 و نیم درجه و دمای کمینه حدود 3 و نیم درجه گرم‌تر از میانگین 30 سال گذشته بوده است. همچنین این گرما یکی از دلایل کم‌بارشی کمتر از نرمال امسال در کشور است. گرما از شمال آفریقا نفوذ کرد و منطقه شرق مدیترانه را گرم‌تر از حد نرمال نگه داشت و در اصطلاح پشته را در منطقه حاکم کرد و باعث شد، سیستم‌های بارشی که از غرب اروپا ورود می‌کنند، نتوانند به شرق مدیترانه نفوذ کنند.»

   بارندگی‌ها 40 درصد زیر میانگین نرمال است
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور به تبعات این گرما نیز اشاره می‌کند. یکی از تبعات گرمای حاکم در فصل پاییز همین کم‌بارشی پاییز می‌تواند باشد. «به‌طور کلی اگر چنین وضعیتی ادامه پیدا کند، می‌تواند شرایط زمستانه ما را نیز تحت تاثیر قرار ‌دهد. وقتی شرایط گرم‌تر از نرمال است، می‌توانیم بگوییم بارندگی‌ها تضعیف می‌شود؛ چراکه غالب روزها آفتابی است و سیستم بارشی کمتر نفوذ می‌کند. همچنین زمستان نیز بارش برف کمتر، ذوب برفی بیشتر و ذخیره کمتر برفی برای بهار آینده را در پی خواهد داشت.» وظیفه همچنین در پایان درباره وضعیت بارشی یک ماه اخیر کشور نیز می‌گوید: «آذرماه بسیار کم بارش بود و باعث شد که بارندگی‌ها به‌شدت منفی شود. بارندگی‌های آبان به حدود شرایط نرمال نزدیک شده بود اما متاسفانه به دلیل گرمایی که حاکم شد، ضعیف‌تر از گذشته شد و به چیزی حدود 40 درصد میانگین بارندگی‌هایمان رسیدیم. امیدواریم اواخر هفته سیستم نفوذی غرب کشور، شرایط را بهبود ببخشد.»