شروین فضلعلی‌زاده، منتقد سینما: انیمیشن از جدی‌ترین فانتزی‌های سینمای جهان است. اینگونه سینمایی که زمانی به‌عنوان عنصری سرگرم‌کننده صرفا برای کودکان کاربری داشت، امروزه در قامت نجات‌بخش صنعت سینما کارکرد یافته است. در ایران هم انیمیشن‌های سینمایی آرام آرام توانستند جای خود را در سالن سینما پیدا کنند و به عنوان بازویی قدرتمند در اکران و پخش سینمایی عمل کنند. مهم‌ترین فصل اکران برای انیمیشن‌های ایرانی، فصل پاییز است و به دلایل زیادی سالن‌های سینمایی در این فصل مستعد نمایش آثار سینمای کودک و به خصوص انیمیشن هستند. پاییز امسال هم انیمیشن سینمایی «بچه زرنگ» توانست زمینه‌ساز رونق بیشتر سالن‌های سینمایی باشد و به فروش بالای 47 میلیارد تومان برسد. اگر نگاهی به جدول فروش آثار سینمایی اکران امسال بیندازیم متوجه می‌شویم که برخی از آثار با وجود حضور سوپراستارها، حتی به نیمی از این عدد نیز نزدیک نشده‌اند و در حال حاضر این انیمیشن سینمایی رتبه چهارم پرفروش‌ترین آثار سال 1402 را به خود اختصاص داده است.
در ادامه رونق یافتن چرخه اکران به کمک انیمیشن، در روزهای اخیر شاهد حضور انیمیشن سینمایی «مسافری از گانورا» بر پرده سینماهای کشور هستیم و نشانگان مهمی است از اینکه در حوزه انیمیشن ایرانی، تغییرات مهم و قابل‌توجهی در حال رخ دادن است. مسافری از گانورا اگر زودتر اکران می‌شد شاهد یک رقابت تنگاتنگ در حوزه انیمیشن با بچه‌زرنگ بودیم و همین امکان، فرصتی را فراهم می‌کرد که هیجان در گیشه‌ها بالاتر برود. در گزارش پیش‌رو، داستان و روند تولید تا اکران مسافری از گانورا را بررسی کردیم.
داستانی متفاوت با موجودات خیالی
مسافری از گانورا داستانی اکشن، پر‌ماجرا و همراه با کاراکترهای خیالی دارد. برای اولین‌بار است که یک انیمیشن ایرانی، داستان حضور فضایی‌ها روی زمین را به عنوان مایه‌های روایت خودش انتخاب می‌کند. حضور فضایی‌ها در آثار سینمایی ایران، مسبوق به سابقه است؛ آثاری مانند «من زمین را دوست دارم»، «مسافری از بگبو»، «سیزده گربه روی شیروانی داغ» و... اما در آثار انیمیشنی و به‌خصوص آثار کودک ما شاهد حضور این عنصر جذاب بین‌المللی نبوده‌ایم.
برخلاف آنچه تابه‌حال در آثار انیمیشن دیده بودیم، قهرمان داستان مردی جوان یا کودکی پر‌هیجان با قدرت‌های ماورایی نیست. بلکه «سهیل» قهرمان اصلی داستان پسربچه‌ای با معلولیت فیزیکی و ناتوانی حرکتی است که روی ویلچر می‌نشیند و با دو دوست خود که اتفاقا یکی از آنها فرزند یک مهاجر افغانستانی است، گروهی صمیمی و پرانرژی را تشکیل می‌دهند که بر خلاف مخالفت بزرگ‌ترها، برای دوستی خود مرزی نمی‌شناسند و با وجود دعواها و کل‌کل‌هایی که با یکدیگر دارند، در شرایط سخت پشت هم را خالی نمی‌کنند. شاید همین کل‌کل‌های پسرانه این انیمیشن را بتوان به‌عنوان یکی از عناصر جذابیت این انیمیشن به خصوص برای پسرهای نوجوان دانست. موضوعی بسیار ملموس برای این دسته که باعث می‌شود بهتر و بیشتر با این انیمیشن ارتباط برقرار کنند.
توجه به مفاهیم اخلاقی و ارزشی در آثار انیمیشن موضوعی بسیار مهم است که در سطح بین‌المللی توجه دقیقی به آن می‌شود؛ ولی نحوه ارائه آن حتی اهمیتی بالاتر دارد. موضوعی که در آثار انیمیشن ایران معمولا به‌صورت گل‌درشت و خیلی مشخص به نمایش درآمده‌اند و همین امر باعث پس‌زدن توسط مخاطبان می‌شود. مخاطب آثار انیمیشن به‌خصوص کودکان دوست ندارند مثل کلاس‌های درس، بایدها و نبایدها را مستقیما ببینند و بشنوند. انتقال مفاهیم به شکل زیرپوستی و غیر‌مستقیم می‌تواند علاوه‌بر راضی نگه داشتن مخاطبان، بحث آموزش را نیز به‌خوبی پیش ببرد. نکته جالب توجه درباره مسافری از گانورا استفاده از همین خط مشی و انتقال مفاهیم باارزش و تاثیرگذار در زیر پوست داستان اکشن آن است. موضوعی که می‌تواند باعث جلب توجه و استقبال خانواده‌ها از این اثر شود.
پاییز، بهار انیمیشن
اگر نگاهی به زمان اکران انیمیشن سینمایی در سطح بین‌المللی داشته باشیم، متوجه می‌شویم که یک ریتم زمانی مشخص و برنامه‌ریزی‌شده برای این آثار وجود دارد و بر اساس تعطیلات و فصل مدارس و شرایط خانواده‌ها، چیده می‌شوند. همین موضوع باعث شده تا استودیوهای بزرگ و قدرتمند در رقابتی شدید برای حضور پررنگ در این ایام با یکدیگر در خصوص تولید آثار اقدام کنند و از سوی دیگر خانواده‌ها نیز بر اساس برنامه‌ریزی مشخص، می‌توانند از قبل برای اوقات فراغت و تعطیلات خود برای دیدن آثار انیمیشن در سینماها، برنامه‌ریزی کنند.
این تصور اشتباهی است که فیلم‌های سینمایی در فصل پاییز نمی‌توانند اکران موفقی داشته باشند. پاییز سال گذشته آثار ویژه کودک مثل انیمیشن‌های «پسر دلفینی» و «لوپتو» و فیلم‌هایی همچون «بام بالا» و «سفینه فضایی» اکران عمومی شدند و اتفاقا مخاطبان تازه‌ای را به سینما آوردند. نتیجه هم این شد که انیمیشن لوپتو، پرمخاطب‌ترین اثر سینمایی فصل پاییز ۱۴۰۱ بود. اگر به آثار پیشین انیمیشن هم نگاه کنیم می‌بینیم که بیش از 50 درصد آثار انیمیشن سینمایی یک دهه اخیر در این فصل نوبت اکران گرفتند و بااین‌حال میزان موفقیت این آثار در مجموع از دیگر فصل‌های سال بالاتر بوده است. آخرین داستان، شاهزاده روم، لوپتو و بچه زرنگ همگی از آثار موفق این فصل اکران بوده‌اند که برخلاف تصورات در خصوص رکود سینما در فصل پاییز، موفق شدند خوش بدرخشند. موفقیت انیمیشن لوپتو در نیمه دوم سال 1401 خود شاهد این مدعاست و باتوجه‌به شرایطی که در آن زمان حاکم بود و با توجه به اینکه خیلی از آثار سینمایی حتی جرات اکران را نداشتند، لوپتو موفق شد به تنهایی بار سینمای ایران را بردوش بکشد و به اصلاح، چراغ آن را روشن نگه دارد.
روایت تهیه کننده از تولید تا اکران
روند تولید انیمیشن سینمایی مسافری از گانورا مشابه تولید در انیمیشن‌های دیگر نیست و الگویی که در این فرآیند طراحی و طی شده است، احتمالا برای آثار دیگری از اینگونه قابل استفاده خواهد بود. با سید‌محمدحسین علمدار، نویسنده و تهیه‌کننده این اثر سینمایی به گفت‌وگو نشستیم و آنچه می‌خوانید خلاصه‌ای است از فرآیند تولید تا اکران انیمیشن سینمایی مسافری از گانورا.
ایده اولیه از کجا شکل گرفت؟
سال 95 ایده اولیه مسافری از گانورا در ذهن من شکل گرفت. در ادامه تولیدات مؤسسه فرهنگی تصویر هنر پاسارگاد شرق، علاقه به فعالیت در ژانر علمی تخیلی به وجود آمد. به نظر لازم بود تا فضای فرهنگی ما که بیش از حد در گذشته مانده است کمی هم به آینده نگاه کند. ایده طراحی این انیمیشن را مبتنی بر توجه به آینده پر و بال دادم. نه‌تنها در داستان‌های انیمیشنی که در ایران تولید می‌شود، بلکه در آثار سینمای زنده نیز کمتر به موضوعات علمی-تخیلی توجه شده است و جای خالی این ژانر به خوبی در سینمای ما به چشم می‌آید.
داستان اصلی چگونه طراحی شد؟
جرقه اصلی با شنیدن داستانی زندگی یکی از خویشان دور، در ذهن نویسنده داستان جرقه زد و در واقع اتفاقی که برای سهیل (شخصیت اصلی فیلم) رخ‌داده از همان ماجرا اقتباس شده است. این حلقه‌ای بود که باقی حلقه‌های زنجیره داستان را به هم متصل کرد و کاراکترهای دیگر مسافری از گانورا به این قصه اضافه شدند.
اوایل سال 96 پیش‌تولید پروژه و بخش‌هایی از آن، در قالب یک تیزر با هزینه خود موسسه تولید شد؛ اما پس از گذشت چندین ماه و تلاش برای جذب سرمایه، موفق به تامین سرمایه اولیه برای تولید نشدیم و به همین دلیل تولید آن متوقف ماند.
گره تولید چگونه باز شد؟
به پیشنهاد یکی از دوستان، در رویداد «رویازی» شرکت کردیم. علی‌رغم اینکه این رویداد را خیلی جدی تلقی نمی‌کردیم، اما مسافری از گانورا موفق شد نظر نماینده «صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه تهران» را به خود جلب کرده و در ادامه بنا شد شریک دیگری به ما ملحق شود که حوزه راهبری، کنترل کیفیت، پخش و توزیع را برعهده بگیرد. به‌این‌ترتیب «حوزه هنری» (مرکز انیمیشن سوره سینما) وارد شد و در نهایت «صندوق صنایع فرهنگی سپهر» به‌عنوان ضلع چهارم به این جمع پیوست.
با حضور شرکا و بررسی مجدد محتوا و روایت داستان، کار رسما با داستانی ویرایش‌شده، در «موسسه فرهنگی تصویر هنر پاسارگاد شرق» مشهد و با حضور جمعی از جوانان مشتاق و هنرمند، آغاز شد. رویازی، اولین رویداد «پیچ» (Pitch) انیمیشن ایران است که در مرکز انیمیشن سوره، راه‌اندازی شد. این رویداد از این جهت برای من که در حوزه انیمیشن کار می‌کنم مهم است چون فضایی عادلانه و شفاف در صنعت انیمیشن ایجاد می‌کند. در این رویداد، تولیدکنندگان خلاق، می‌توانند، طرح‌های انیمیشنی خود را در برابر صاحبان سرمایه به منظور جلب نظر و اقناع نظرات آنها ارائه کنند و همین امر بستر ارتباط عادلانه میان تولیدکننده و سرمایه‌گذار را فراهم می‌کند. در واقع رویداد رویازی، فرصتی است برای سفارش‌دهندگان و سرمایه‌گذاران تا در محیطی حرفه‌ای و شفاف، طرح‌های خوب و ایده‌پردازان خلاق را شناسایی کنند.
بودجه تولید این انیمیشن چقدر بود؟
این فیلم جزء آثار کم‌بودجه محسوب می‌شود. تزریق منظم نقدینگی، شکل‌گرفتن چرخه کنترل کیفیت، توزیع و تجاری‌سازی از نکات مثبتی است که باعث شد تمرکز تولیدکنندگان بر ساخت هر چه باکیفیت اثر باشد و انرژی خود را صرف دنیای پیچیده توزیع و پخش نکنند.
چرا قهرمان با ناتوانی و معلولیت جسمی انتخاب شد؟
طبق آمار سازمان بهزیستی حدود 8 تا 15 درصد از هموطنان ما دچار معلولیت هستند و بسیاری از آنها خانه‌نشین شده و در نتیجه ما در فضای عمومی کمتر با آنها روبه‌رو می‌شویم. ضمن اینکه معتقدم در عصری زندگی می‌کنیم که قدرت تفکر و خلاقیت بشری به توان جسمی او برتری دارد؛ بنابراین بخش عمده‌ای از کسانی که دچار معلولیت جسمی هستند می‌توانند در این فضا همراه با افراد دیگر فعالیت کنند. در فیلم تلاش کرده‌ایم نشان دهیم شخصیت اول داستان با وجود محدودیت حرکتی می‌تواند با تکیه بر قدرت فکری خود نقش رهبری و پیش‌برنده داستان را برعهده بگیرد.
اولین رونمایی کجا بود؟
جدی‌ترین چالش تیم تولید، رساندن این انیمیشن به سی و پنجمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم کودک و نوجوان اصفهان بود و اولین رونمایی از این اثر را در اصفهان و درجمع کودکان و نوجوان‌ها داشتیم. نگرانی اصلی، بازخورد و استقبال آنها از این اثر بود و به شکل جالبی مسافری از گانورا با استقبال فوق‌العاده‌ای مواجه شد و در پایان جشنواره سه جایزه از جمله تندیس ویژه دبیر جشنواره، تندیس ویژه ستاد ملی خانواده و تندیس فرهنگ بنیان را کسب کرد.
آینده تولید انیمیشن ایرانی را چگونه می‌بینید؟
امیدواریم با مسافری از گانورا، شاهد ادامه روند حضور خانواده‌ها در سالن‌های سینمایی باشیم و کار ما هم نقش مؤثری در رونق سینمایی داشته باشد. در برنامه‌های آینده چند ایده را برای تولید مدنظر داریم که در حال حاضر در مرحله ارزیابی هستند.
