عطیه همتی، دبیرگروه نقد روز: اگر قبلا با شنیدن کلمه «گله» یاد گله گوسفندان در روستاها و خارج از شهرها می‌افتادید باید گفت این روزها اگر و فقط اگر کیلومتری از شهرهای بزرگ فاصله بگیرید شاهد گله سگ‌هایی هستید که بی‌صاحب و ولگرد در محیط‌های بیابانی دسته‌جمعی پرسه می‌زنند. سگ‌های رهاشده‌ای که هر روز بر جمعیت آنها افزوده می‌شود و گویا قرار نیست برای ساماندهی آنها کار اساسی شود. طبق آمار در کشور بیش از سه‌میلیون سگ ولگرد وجود دارد. سگ ولگرد یعنی سگی که صاحبی ندارد و درنتیجه می‌تواند چرخه طبیعی محیط‌زیست را در کشور به‌هم بریزد و از آنجا که سگ‌های ولگرد در محیط‌زیست ایران دشمن طبیعی ندارند و اتفاقا خودشان به چرخه طبیعی دیگر موجودات آسیب می‌زنند در سال‌های اخیر تبدیل به یک تهدید جدی برای محیط‌زیست شده‌اند. رشد بی‌رویه سگ‌های ولگرد از کجا نشأت می‌گیرد.
غذارسانیهای بی‌رویه
یکی از موضوعاتی که عمر طبیعی سگها را در کشور به‌هم زده، همین غذارسانیهای بی‌رویه است که با هدف حسن نیت و حیوان‌دوستی انجام گرفته است. غافل از اینکه اگر فعالان محیط‌زیست دل‌شان برای حیات وحش و محیط‌زیست می‌سوزد، بهتر است چرخه طبیعی محیط را به‌هم نزنند و اجازه بدهند خود حیوانات برای تامین غذایشان تلاش کنند تا در چرخه حیات وحش کشور خللی ایجاد نشود. از آنجا که سگها در حیات‌وحش ایران دشمن طبیعی ندارد، جمعیت‌شان به بیش از سه‌میلیون رسیده است. این درحالی است که کشور ترکیه که حتی خرید و فروش سگ و حیوان خانگی در آن آزاد است و هیچ منع قانونی ندارد یک‌هشتم این عدد سگ ولگرد دارد.
سگ‌های ولگرد بلای جان محیط‌زیست
برخلاف عده زیادی که احساس می‌کنند سگ‌های ولگرد آسیبی ندارند باید گفت که سگ‌های ولگرد در سال‌های اخیر توانسته‌اند آسیب‌های جدی حتی به پوشش‌های گیاهی کشور بزنند. طبق گفته برخی کارشناسان سگ‌های ولگرد منطقه زاگرس به‌نوعی از پرندگان این منطقه حمله می‌کنند و باعث کاهش بسیار محسوس دارکوب‌های این منطقه شده‌اند. دارکوب‌هایی که ماموریت آنها در حیات‌وحش این منطقه خوردن لارو‌های چوب‌خوار درختان بلوط بوده و حالا ازدیاد این سگها و درنتیجه کم شدن این دارکوب‌ها باعث افزایش این لاروها شده و درختان بلوط این منطقه را در معرض آسیب‌های جدی قرار داده است. از بین رفتن دارکوب‌های لاروخوار تنها آسیب آنها به چرخه محیط‌زیست نبوده است. پرنده «میش‌مرغی» نیز یکی از قربانیان سگ‌های ولگرد در زیستگاه خود است، آنقدر که حتی در خطر انقراض قرار گرفته است.
2 سگ رها کن 40 تا تحویل بگیر
آنچه سگ را از سایر حیوانات متمایز می‌کند تولید مثل زیاد اوست. سگها می‌توانند به‌شکل چشمگیری خود را تکثیر کنند. هر سگ به‌طور میانگین یک‌بار در سال باردار می‌شود و در هر زایمان بین پنج تا هفت توله به‌دنیا می‌آورد. از طرفی هر توله سگ حدود شش‌ماه بعد بالغ می‌شود و می‌تواند بارداری را تجربه کند. یکی از دلایل افزایش سگ‌های ولگرد در طبیعت همین تولید مثل آنها با یکدیگر است که به نسل چندم ولگردی نیز انجامیده است، به‌طور مثال اگر شما یک توله نر و ماده در محیطی کنار هم قرار بدهید چهارسال بعد می‌توانید حدود چهل‌وچند سگ تحویل بگیرید. از این رو عدم عقیم‌سازی و رها شدن آنها در طبیعت باعث رشد روز‌افزون‌شان شده است و می‌توانند در کوتاه‌مدت به یک منطقه زیست‌محیطی آسیب‌های جدی برسانند.
حمله سگ‌گرگی‌ها به انسان‌ها و دام‌ها
آمیزش سگ‌های ولگرد در حیات‌وحش با گرگ‌ها سبب به‌وجود آمدن سگ‌گرگ‌هایی می‌شود که به آنها گرگاس گفته می‌شود. گرگاس‌ها یا سگ‌گرگی‌ها حیواناتی هستند که اغلب هم خصوصیات سگها را دارند و هم خصوصیات گرگ‌ها را، از این رو که هم خوی وحشی‌گری گرگ‌ها را به ارث برده‌اند و هم مانند سگها از انسان نمی‌ترسند. در سال‌های اخیر آمیزش گرگ‌های ولگرد با گرگ‌های در طبیعت باعث افزایش این حیوانات شده است که برخلاف گرگ‌ها در نزدیکی شهرها و انسان‌ها زندگی کنند و در بسیاری از مواقع با آن خوی وحشی که دارند به انسان‌ها و حتی دیگر حیوانات محیط‌زیست مثل گله گوسفندان حمله کنند و باعث خسارات جدی به انسان‌ها و دام‌ها می‌شوند. موضوعی که باز هم مساله سگ‌های ولگرد و آسیب آنها به انسان‌ها و محیط‌زیست را نشان می‌دهد. از طرفی آمیزش سگ‌های رهاشده در طبیعت از نژادهای مختلف و همچنین عدم رسیدگی و ساماندهی آنها باعث شیوع بیماری‌ها و آلودگی‌های زیست‌محیطی زیادی شده است، به‌گونه‌ای که تماس آنها با انسان و همچنین آلودگی‌های ایجادشده توسط آنها می‌تواند موجب بیماری‌های جدی برای جانداران طبیعی و انسان‌ها شود. به‌گفته برخی کارشناسان بین‌المللی محیط‌زیست حتی نژاد یوزپلنگ ایرانی در گرو خارج کردن سگ‌های ولگرد از چرخه حیات وحش است. برخی معتقدند دسته سگ‌های گرگی وقتی کنار هم قرار می‌گیرند جرات حمله و کشتن یوزپلنگ‌ها را پیدا می‌کنند و تا به اینجا نیز خسارات جدی به این حیوان با ارزش ملی زده‌اند.
هیچ‌کس حواسش به کنترل جمعیت توله‌کشی‌ها نیست
بازار پررونق سگ‌های خانگی باعث به‌وجود آوردن صنعتی به نام توله‌کشی در باغ‌های اطراف شهرها به‌خصوص در شهرهای بزرگ می‌شود، حتی برخی دامپزشکان در سال‌های اخیر به سبب پرسود بودن این صنعت در باغ‌ها و باغچه‌های اطراف تهران اقدام به تولید این سگها بدون نظارت می‌کنند و از آنجا که اساسا مشکلات و مسائل ناشی از سگها در کشور با پاک کردن صورت مساله و تنها با ممنوع‌سازی نادیده گرفته شده است، هیچ نهادی مسئول بحران‌های به‌وجود آمده نیست. فارغ از پرورش سگ‌های ممنوعه مانند پیتبول که در تمام دنیا باید با پوزبند جابه‌جا شوند و در اطراف باغ‌های تهران ادامه دارد، آنچه در مساله توله‌کشی‌ها بیشتر محل بحث است، عدم کنترل جمعیت سگ‌هاست.
در هر زایمان توسط یک سگ ماده به‌طور میانگین هفت توله‌سگ به‌دنیا می‌آید که به‌گفته فعالان در این زمینه تنها دو توله زیبایی و قابلیت فروش دارند. پنج توله دیگر که قابلیت فروش ندارند یا برای توله‌کشی نگهداری می‌شوند که باز هم به همه آنها نیاز نیست یا از ساده‌ترین راه برای مهارشان استفاده می‌شود، یعنی در محیط‌زیست رها می‌شوند. رهاسازی‌هایی که آسیب‌های ذکرشده را به‌همراه دارد.
از سگ خسته شدم در طبیعت رهایش کردم
شاید بعد از عید نوروز که از نگهداری ماهی قرمز در خانه خسته می‌شدید، آن را در رودخانه یا حوضچه پارک‌ها به آب انداخته باشید یا اینکه فنچ، خرگوش و حیوانات خانگی از این دست را به باغ‌وحش‌ها یا محل‌هایی مانند پارک ساعی تهران برده باشید، اما قصه برای کسانی که تصمیم می‌گیرند سگ داشته باشند، به این سادگی نیست. بعد از رهاسازی سگها در طبیعت همه‌چیز اینقدرها خوب پیش‌نمی‌رود. بخش عمده‌ای از سگ‌های ولگرد توسط افرادی در محیط‌زیست رها شده‌اند که بعد از خرید و نگهداری سگ به‌دلیل عدم توانایی در نگهداری آنها در محیط آپارتمانی یا خرج و مخارج زیاد آنها دل‌زده شده‌اند. این درحالی است که سگ مانند دیگر حیوانات خانگی نیست که آزادسازی آن هزینه‌ای برای محیط‌زیست نداشته باشد.
کارشکنی برای ساماندهی سگها
ساماندهی سگ‌های ولگرد به این راحتی‌ها هم نیست. عقیم‌سازی و زدن واکسن به سگ‌های ولگرد هزینه زیادی روی ارگان‌هایی مانند شهرداری گذاشته است. از طرفی فعالیت‌های به‌ظاهر حیوان‌دوستانه و شبه‌طرفداران محیط‌زیست بارها و بارها باعث شده که نیروهای شهرداری نتوانند سگ‌های ولگرد را از مناطق مختلف جمع‌آوری کنند و با چالش‌های جدی در این زمینه مواجه شوند. جنجال‌های متعددی نیز تابه‌حال از سوی رسانه‌ها غربی درباره موضوع شده تا هرگونه تلاش برای ساماندهی سگها را اقدامی شرعی بنمایانند که جمهوری اسلامی ایران به‌دلیل نجس بودن در دستور کار قرار داده است. این درحالی است که کنترل جمعیت سگ در همه جهان امری کاملا طبیعی است و حتی در بسیاری موارد برای سگ‌های ولگرد یا سگ‌هاییی که حمله‌های وحشیانه داشته‌اند از «یوتانایز» یا همان مرگ تدریجی استفاده می‌شود، به این شکل که به حیوان دارویی تزریق می‌شود که مرگ بدون‌درد را تجربه کند.
در شهرهای بزرگی مانند تهران تاکنون چندین و چند کمپ مخصوص سگ‌های ولگرد تاسیس‌شده تا از رهایی آنها در محیط‌زیست جلوگیری کنند. اما این کمپ‌ها با چالش‌های جدی مواجه هستند؛ اول اینکه در مرحله اول باید نر و ماده آنها با دقت از هم جدا شوند. از طرفی نیروی انسانی نیاز است تا در آنجا حضور و نظارت داشته باشد، همچنین هر سگ به‌طور میانگین روزی سه کیلوگرم گوشت مصرف می‌کند و هزینه بسیار سنگینی روی نهادهای ذی‌ربط بر این کمپین‌ها می‌گذارد. افزایش چشمگیر سگ‌های ولگرد اما کار را سخت‌تر کرده و مدیری آنها از کنترل کمپ‌های اینچنینی خارج است. ساماندهی سگ‌های ولگرد در دنیا فقط از طریق مدیریت جمعیت آنها و از بین بردن‌شان نیست. قوانین بسیاری از کشورها اجازه رهاسازی سگ‌های خانگی را نمی‌دهد و فرد نگهدارنده با جریمه‌های بازدارنده‌ای روبه‌رو خواهد شد. موضوعی که در کشور ما به‌علت پاک شدن صورت مساله و نپرداختن به موضوع غیرقانونی شدن نگهداری از سگ‌های خانگی کاملا نادیده گرفته می‌شود و به‌نظر می‌رسد در سال‌های آینده با این عدم توجه قرار است جمعیت سگ‌های ولگرد با جمعیت انسان‌ها یکی شود.
