ندا اظهری، مترجم: شرکت چندملیتی به شرکتی اطلاق می‌شود که حداقل در یک کشور غیر از کشور اصلی خود فعالیت تجاری دارد. برخی معتقدند که شرکت‌های چندملیتی حداقل 25 درصد از درآمد از درآمد خود را در خارج از کشور خود ایجاد می‌کنند. به‌طورکلی یک شرکت چندملیتی دارای دفاتر، کارخانه‌ها یا سایر امکانات در کشورهای مختلف دنیا و نیز یک دفتر مرکزی متمرکز است که مدیریت شعبه‌های جهانی را هماهنگ می‌کند. این شرکت‌ها را همچنین می‌توان به‌عنوان سازمان‌ها یا شرکت‌های بین‌المللی، بدون تابعیت یا فراملیتی درنظر گرفت. برخی نیز ممکن است بودجه‌ای فراتر از بودجه کشورهای کوچک داشته باشند. شرکت‌های چندملیتی ممکن است سرمایه‌گذاری مستقیم در کشورهای خارجی انجام دهند اما بسیاری از آنها در کشورهای توسعه‌یافته مستقر هستند. اما آنچه نمی‌توان در شرکت‌های چندملیتی نادیده گرفت، نقشی است که در تولید علم و فناوری در دنیا ایفا می‌کنند. شرکت‌های چندملیتی نه‌تنها موتور پرقدرتی برای ارتقای توسعه پایدار نوآوری و اهرم فشاری برای روند رو به رشد علم و فناوری هستند، بلکه بسیاری از منابع نوآوری جهانی را هم به‌دوش می‌کشند که به تولید علم بیشتر نیز در دنیا کمک می‌کنند. براساس تئوری نوآوری فناورانه و انتشار فناوری، شرکت‌های چندملیتی می‌توانند به‌طور مستقیم منابع نوآوری چین را با ارائه مفاهیم نوآوری پیشرفته و تجربه مدیریت به چین تقویت کنند. این اثر رقابتی چین را وادار می‌کند تا توجه بیشتری به توسعه فناوری پیشرفته صنعتی، تحقیق و توسعه فناوری هسته‌ای و ذخایر فناوری ثبت‌شده داشته باشد که تاثیر مهمی بر اقتصاد، فناوری، مدیریت و موسسات چین دارد. آنچه آمار و ارقام و رتبه‌بندی‌ها نشان می‌دهند، دانشگاه‌ها جایگاه علمی خود را در دنیا از دست داده‌اند و به‌مرور شرکت‌های چندملیتی جایگزین آنها در تولید علم می‌شوند، به‌طوری‌که این شرکت‌ها با کمک گرفتن از توان علمی محققان مختلف از کشورهای دنیا سعی کرده‌اند حاکمیت علمی خود را اثبات کرده و از دانشگاه‌ها پیش بیفتند. نمونه بارز آن، ظهور نرم‌افزار ChatGPT به‌عنوان تازه‌ترین دستاورد هوش مصنوعی است که ماحصل فعالیت شرکتی است که دانشگاه نقشی در آن ندارد.

در راستای بررسی اهمیت نقش شرکت‌های چندملیتی، پایگاه رتبه‌بندی «سایمگو» در سال 2023 به بررسی جایگاه برترین موسسات در دنیا پرداخته است. این رتبه‌بندی، درواقع طبقه‌بندی موسسات آکادمیک و پژوهشی را براساس ترکیبی از معیارها و شاخص‌ها انجام می‌دهد که مجموعه‌ای از سه شاخص عملکرد پژوهشی، خروجی‌های نوآورانه و تاثیر اجتماعی از نظر قابلیت مشاهده شبکه را شامل می‌شود. رتبه‌بندی پژوهشی به حجم مقالات و کیفیت خروجی پژوهشی موسسات اشاره دارد. رتبه‌بندی نوآوری براساس تعداد درخواست‌های ثبت اختراع موسسه و استناداتی را درنظر می‌گیرد که خروجی پژوهشی آن از پتنت دریافت می‌شود. این پایگاه به‌منظور دستیابی به بالاترین سطح دقت در ارزیابی شاخص‌های مختلف، نوعی فرآیند دستی گسترده را برای ابهام‌زدایی از شرکت و موسسه مورد نظر خود در دستور کار قرار می‌دهد. در این رتبه‌بندی، علاوه‌بر موسسات و شرکت‌هایی که به کشورهای خاص تعلق می‌گیرند، برخی موسسات و شرکت‌ها نیز به‌طور چندملیتی فعالیت می‌کنند که در رتبه‌بندی سایمگو نیز حضور دارند.
 
   گوگل درکنار دانشگاه هاروارد
در تازه‌ترین رده‌بندی موسسات برتر دنیا در پایگاه سایمگو، آکادمی علوم چین، وزارت آموزش جمهوری خلق چین، مرکز ملی پژوهش‌های علمی فرانسه، دانشگاه هاروارد و شرکت گوگل در رده‌های اول تا پنجم رتبه‌بندی جا خوش کرده‌اند. در این میان، شرکت بین‌المللی گوگل با مسئولیت محدود (LLC) رتبه شش را بین سایر موسسات و دانشگاه‌ها به خود اختصاص داده‌اند که در میان شرکت‌های چندملیتی رتبه نخست را کسب کرده است. این شرکت درحالی رتبه شش را از آن خود کرده که دانشگاه هاروارد دوپله بالاتر قرار گرفته و رتبه چهارم برترین موسسات دنیا را به‌دست آورده، پس از آن هم شرکت فیسبوک در جایگاه هفتم جدول رتبه‌بندی قرار گرفته است. اما نکته جالبی که می‌توان آن را درنظر گرفت، حضور دو شرکت قدرتمند گوگل و فیسبوک در جمع 10 موسسه برتر دنیاست که آن را هم‌تراز دانشگاه‌ها و مراکز علمی چون هاروارد و آکادمی علوم چین قرار داده است. علاوه‌بر این، اگر کمی در رتبه‌بندی پایین‌تر برویم، مشاهده می‌کنیم که بعد از فیسبوک، آکادمی علوم روسیه در رتبه 9 جدول قرار دارد و به ترتیب دانشگاه آکادمی علوم چین و دانشگاه شینهوآ در رده‌های 10 و 11 جای گرفته‌اند و این ترتیب بر این نکته تمرکز کرده است که برخی شرکت‌های چندملیتی با توجه به قابلیت بالایی که در زمینه تولید علم و تولیدات فناورانه به‌دست آورده‌اند، توانسته‌اند درکنار برترین دانشگاه‌ها، موسسات و آکادمی‌های علمی دنیا و حتی بالاتر از آنها قرار گیرند.
 
   چهار شرکت چندملیتی در جمع 20 موسسه برتر دنیا
اگر جمع 20 موسسه برتر را درنظر بگیریم، چهار شرکت چندملیتی در میان آنها جای گرفته‌اند که حکایت از قدرت بالایشان در رقابت با دانشگاه‌ها و موسسات علمی دنیا دارد. در این رتبه‌بندی، شرکت چندملیتی «دیپ‌ مایند» در رتبه 15 و شرکت مایکروسافت در رده 20 فهرست برترین‌ها قرار گرفته‌اند. در جمع شش موسسه برتر که تنها شرکت بین‌المللی گوگل با مسئولیت محدود به‌عنوان شرکت چندملیتی قرار دارد. اگر نگاهی به شاخص‌های بررسی‌شده در رتبه‌بندی سایمگو داشته باشیم، متوجه می‌شویم که گوگل در سال‌های اخیر با رشد قابل‌توجهی به جلو حرکت کرده، درصورتی‌که پنج موسسه و دانشگاه نخست فهرست، تغییر چشمگیری را نشان نمی‌دهند. گوگل از سال 2016 در زمینه پژوهش رشد بالایی را تجربه کرده و تا سال 2023 روندی صعودی را نشان می‌دهد. در حوزه نوآوری نیز گوگل از سال 2017 شاهد رشد چشمگیری بوده است.
به‌طورکلی 10 شرکت چندملیتی برتر دنیا در این رتبه‌بندی عبارتند از گوگل بین‌المللی با مسئولیت محدود، فیسبوک، دیپ مایند، مایکروسافت، آلفابت، بایدو، سامسونگ، پژوهشی IBM، فناوری‌های هوآوی و گروه تویوتا. در بررسی شش شرکت برتر چندملیتی دنیا از منظر پژوهشی، به‌وضوح می‌توان ردپای هوش مصنوعی و سرعت پیشرفت آن را در سال‌های اخیر به‌ویژه از سال 2021 مشاهده کرد؛ چراکه سایر شرکت‌ها از سال 2017 به‌صورت کاملا خطی پیش‌رفته‌اند و تغییر چشمگیری را تجربه نکرده‌اند اما شرکت «بایدو» که در زمینه خدمات مرتبط با اینترنت و هوش مصنوعی فعالیت می‌کند، از دوسال گذشته تاکنون رشد قابل‌توجهی را پشت سر گذاشته است. اما از نظر شاخص نوآوری، شرکت‌ها از سال 2017 تاکنون افت‌وخیزهای بیشتری داشته‌اند. اما باز هم شرکت بایدو که از سال 2021 فعالیت خود را آغاز کرده، طی این سه‌سال رشد صعودی داشته است. بعد از آن نیز به ترتیب فیسبوک، گوگل بین‌المللی و آلفابت بیشترین رشد را داشته‌اند. شرکت مایکروسافت هم که بین سال‌های 2017 و 2018 رشد چشمگیری را پشت سر گذاشته، از 2018 تا 2023 رشدی یکنواخت را تجربه کرده است.

   شرکت‌های چندملیتی برتر در کدام حوزه‌ها رتبه بهتری دارند؟
در پایگاه سایمگو، خروجی علمی موسسات و شرکت‌ها به 19 حوزه بزرگ دانشی تقسیم شده است. در بررسی جایگاه شش شرکت چندملیتی برتر دنیا در مقایسه با سایر دانشگاه‌ها و موسسات در زمینه خروجی‌های علمی و پژوهشی، بهترین جایگاه گوگل در حوزه علوم اجتماعی با رتبه سه است. بعد از آن، این شرکت در حوزه‌های علوم کامپیوتر و علوم زمین‌شناسی و سیاره‌ای رتبه چهارم و در حوزه شیمی رتبه پنجم را به‌دست آورده است. در این زمینه، بهترین جایگاه فیسبوک رتبه شش در حوزه ریاضیات و سپس رتبه هفت در حوزه علوم کامپیوتر است. شرکت دیپ مایند رتبه 18 در حوزه علوم کامپیوتر را کسب کرده است. شرکت مایکروسافت هم بهترین رتبه خود را با رده‌های 9 و 10 به ترتیب در حوزه‌های شیمی و علوم کامپیوتر به‌دست آورده است. بهترین رتبه شرکت آلفابت هم رتبه هفت در علوم اجتماعی و رتبه 9 در علوم کامپیوتر و علوم زمین‌شناسی و سیاره‌ای است. بهترین رتبه شرکت بایدو نیز رتبه 29 در حوزه ریاضیات است.
 
   ژورنال‌های برترین موسسات دنیا
اگر بخواهیم برترین شرکت‌های چندملیتی را از نظر تعداد ژورنال‌های علمی منتشرشده بررسی کنیم، آلفابت با 367 ژورنال رتبه برتر را در اختیار دارد و پس از آن مایکروسافت با 347 ژورنال، گوگل با 321 ژورنال، فیسبوک با 124 ژورنال، بایدو با 100 ژورنال و دیپ مایند با 48 در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند. اگر بخواهیم شش شرکت چندملیتی برتر دنیا را با برترین موسسات ازنظر تعداد ژورنال‌ها بررسی کنیم، مرکز ملی پژوهش‌های علمی فرانسه با انتشار 6404 ژورنال علمی بالاترین جایگاه را از این نظر در اختیار گرفته است. پس از آن، وزارت آموزش عالی جمهوری خلق چین با 5687 ژورنال رتبه دوم را به‌دست آورده و سپس، آکادمی علوم چین با 5166 ژورنال، رده سوم را به خود اختصاص داده است. در ادامه دانشگاه هاروارد با 5139 ژورنال در رده چهارم، شرکت گوگل با 275 ژورنال در رده پنجم و شرکت چندملیتی گوگل با 321 ژورنال در رتبه ششم قرار گرفته است.