عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ: ایران از آغاز جنگ جهانی اول بی‌طرفی خود را اعلام کرد اما باز هم قدرت‌های بزرگ، ایران را محلی برای زور و قدرت‌شان دیدند. در همین دوره بود که محمدتقی پسیان به‌عنوان یک فرمانده نظامی سعی کرد تا ایران را در برابر این قدرت‌های خارجی حفظ کند. محمدتقی پسیان معروف به کلنل از نظامیان ملی‌گرای اواخر دوره قاجار بود. وی که در ژاندارمری ایران خدمت می‌کرد در دوران عمر کوتاه سه‌دهه‌ای خود فرازوفرودهای بسیاری را تجربه کرد. پسیان در دوران پایانی حیات خود در خراسان به‌سر می‌برد و به دلیل تقابل با دولت مرکزی و در سال ۱۳۰۰، کشته شد. حالا همین شخصیت در قالب یک کنسرت‌نمایش تصویر شده است تا مردم با یک شخصیت مهم تاریخی آشنا شوند. نقش شخصیت‌های ملی و مذهبی در هدایت فرازونشیب‌های تاریخ معاصر ایران انکارناپذیر است؛ نقشی که جز در قالب دراماتیک، قابل انتقال به نسل‌های جدید نیست. کنسرت‌نمایش کلنل که این روزها در تالار وحدت اجرا می‌شود بخشی از زندگی و زمانه کلنل، محمدتقی خان پسیان به تصویر کشیده شده است. بارها در گزارش‌های مختلف درمورد این موضوع صحبت کردیم که هنر وقتی به کمک تاریخ بیاید می‌تواند تاثیرگذار شود. صنعت موسیقی، سینما و تئاتر علاوه‌بر اینکه از بزرگ‌ترین صنایع سرگرمی در دنیا به شمار می‌روند ویژگی‌های مهم دیگری هم دارند که اهمیت هنر را در پرداختن به این موضوعات دوچندان می‌کند چون هنر تاثیرگذار است؛ موسیقی و تئاتر در کنار هم می‌تواند بسیاری از گروه‌های مختلف در سراسر دنیا را تحت‌تاثیر قرار دهد برای همین است که ساخت پرتره شخصیت‌های ملی سیاسی، اجتماعی، ورزشی، نظامی و یادآوری دوباره قهرمانی و تاثیرگذاری این شخصیت‌ها در اذهان عمومی جامعه از جمله مواردی است که همواره در دنیا دنبال می‌شود. وقتی برای نسل جدید از قهرمان‌ها می‌گوییم همراه شدنش با زبان هنر تاثیرگذاری‌اش را صدچندان می‌کند.
این کنسرت‌نمایش درباره یکی از شخصیت‌های تاریخ معاصر ایران است، شخصیتی که در برهه خاصی قرار گرفته که کشور آبستن حوادث مختلفی است. محمدتقی پسیان آرام و قرار ندارد و برای اعتلای کشور و آرامش مردم هر کاری که بتواند انجام می‌دهد و در این مسیر هیچ‌گاه امیدش را از دست نمی‌دهد. روحیه وطن‌دوستی و مردم‌داری پسیان به همراه تلاش برای ترقی کشورش باعث شده ما با اولین خلبان کشور آشنا شویم، کسی که دستی در هنر دارد و ورود جدی به آموختن علم و دانش کرده است. او اعتقاد دارد که در کشورمان نمونه‌های اینچنینی نظیر شخصیت محمدتقی پسیان کم نداریم و پرداختن به آنها و معرفی به نسل جوان خیلی مهم است. پرداختن به شخصیت‌های معاصر تاریخ و معرفی کسانی که برای اعتلای نام ایران جان‌شان را گذاشته‌اند از نقاط ضعف ما در این سال‌ها بوده است و می‌توان این کنسرت را شروعی برای گفتن از ایران و قهرمانانش دانست، امیر بشیری که کارگردانی این کار را به عهده دارد درمورد پرداختن به این سوژه می‌گوید: «تاریخ معاصر ایران همیشه برایم جذاب بوده و اتفاقاتی که در آن برهه‌های مختلف رخ داده و شخصیت‌هایی که خدمات ارزنده هم برای کشور داشتند، بااهمیتند. کلنل، محمدتقی خان پسیان یکی از آن شخصیت‌هایی است که سال‌ها روی آن مطالعه کردم، ایده نگارش درباره این شخصیت و حال و هوای دوره تاریخی آن سال ۹۷ شکل گرفت و بهار ۹۸ هم نمایشنامه آن نوشته شد. از آن زمان در تدارک تولید و اجرای اثر هستیم.» در گزارش امروز گفت‌وگوهایی با تهیه‌کننده و آهنگساز این کنسرت‌نمایش داشتیم.
در گفت‌وگو با امین اشرفی، تهیه‌کننده کنسرت‌نمایش «کلنل» مطرح شد
نمایشی برای جبران یک فراموشی
کنسرت‌نمایش «کلنل» به تهیه‌کنندگی امین اشرفی روی صحنه رفته است. اشرفی که هم‌اکنون رئیس پردیس تئاتر تهران نیز هست و نخستین تجربه تهیه‌کنندگی در تئاتر را پشت سر می‌گذارد، مجموعه‌ای از بهترین‌ها را برای این کار دور خود جمع کرده است. او در گفت‌وگو با «فرهیختگان»، در مورد قهرمان داستان نمایش کلنل گفت: «محمدتقی‌خان پسیان شخصیت مهمی در تاریخ معاصر ما، هم از نظر سیاسی و هم از نظر اجتماعی است که ابعاد مختلفی هم به‌عنوان یک نظامی و چهره سیاسی داشته است؛ چراکه هم به زبان آلمانی و هم به زبان انگلیسی مسلط بود و به‌عنوان نخستین خلبان ایرانی نامش در تاریخ ثبت شده است. محمدتقی‌خان پسیان همانند بسیاری دیگر از شخصیت‌های مهم ایران متاسفانه آنچنان که باید مورد توجه قرار نگرفته است و فراموش شده است، پس تصمیم گرفتیم تا در یک اثر نمایشی آن را به مخاطبان خود معرفی کنیم.» او نمایش کلنل را تلفیقی از هنر موسیقی و تئاتر معرفی کرد و گفت: «ما با دعوت از محمد معتمدی از خواننده‌های بنام و خوب سنتی ایران و امیرحسین سمیعی از آهنگسازان باتجربه و خوش‌سلیقه کشور، تلاش کردیم تا هنرهای نمایشی و هنر موسیقی همکاری موفقی را در یک اقدام و هدف واحد رقم بزنند. خوشبختانه قطعات موسیقی این نمایش به خوبی روی کار سوار شد و در راستای اهداف آن که معرفی محمدتقی‌خان پسیان به‌عنوان یکی از قهرمانان و الگوهای ملی ایران است، به کار گرفته شد.»
اشرفی ادامه داد: «ما در پیش‌تولید و تولید این اثر تلاش کردیم تا با بهره‌مندی از هنرمندان باتجربه و کاربلد تئاتر ایران، نمایش قابل اعتنایی روی صحنه ببریم. ازجمله این هنرمندان و عوامل کارگردانی می‌توان به رضا مهدی‌زاده، طراح صحنه اشاره کرد که نقش مهمی در جذابیت‌های تصویری و همگونی روایت‌های قصه اثر با میزانسن‌های نمایش دارد. همچنین رضا خضرایی‌شاد، طراحی نور نمایش کلنل را برعهده دارد و طراحی لباس شخصیات‌های نمایش هم به هنرمندی محبوبه سلطانی انجام شده است. مونا جعفری نیز طراحی گریم نمایش کلنل را برعهده دارد.» اشرفی در معرفی مجموعه عوامل سازنده این کنسرت‌نمایش گفت: «کنسرت نمایش کلنل با 12 بازیگر اصلی و حدود 50 بازیساز روی صحنه نمایش میزبان علاقه‌مندان است و گروه ارکستر آن نیز با اجرای زنده موسیقی متن و اجرای قطعاتی با صدای محمد معتمدی میزبان مخاطبان خود خواهد بود.» او با بیان اینکه کنسرت نمایش کلنل در اجرای یک درامای گزارشی برشی از تاریخ را روایت می‌کند، گفت: «نقش عارف قزوینی و اجرای خوانندگی تصنیف‌های آن را محمد معتمدی ایفا می‌کند و با اینکه تجربه نخست وی در تئاتر است به خوبی در کار جا افتاده و در راستای اهداف نمایش به کار گرفته شده است. ابتدای امر با دغدغه شخصی امیر بشیری به‌عنوان کارگردان کار روبه‌رو شدم که مدت‌ها با محمد نقایی، نویسنده اثر درگیر این کار بودند. چیزی که برای من با توجه به ابعاد پروژه که پیش‌بینی می‌شد سخت، دشوار و بزرگ باشد خیلی مهم بود، دغدغه تاریخی بود. اغلب در این نوع کارها و پروژه‌های بزرگ خیلی به بخش دغدغه به دلیل بحث بازگشت سرمایه و هزینه‌ها پرداخته نمی‌شود اما برای امیر بشیری این دغدغه تاریخی آنقدر اهمیت داشت که همه تلاشم را کردم تا کار را پیش ببریم و به تولید برسانیم. در عین حال سعی کردیم پای مسائل فنی و حرفه‌ای کار هم بایستیم و کوتاه نیاییم زیرا اهمیت دارد که چنین پروژه‌ای ساخته و مخاطب را درگیر کند و کار موفق و جریان‌سازی نیز باشد.»
امیرحسین سمیعی، آهنگساز کنسرت نمایش «کلنل» مطرح کرد
تماشاگران کلنل راضی از بازیگری محمد معتمدی
محمد معتمدی خواننده مطرح موسیقی ایران در کنسرت نمایش «کلنل» به ایفای نقش می‌پردازد و به همین خاطر بررسی ویژگی‌های موسیقایی این اثر نمایشی اهمیت ویژه‌ای می‌یابد. موسیقی کنسرت نمایش کلنل از مهم‌ترین ویژگی‌های اقبال عمومی به تماشای آن است و همین امر در بیشتر مواقع موجب شده تا صندلی‌های تماشاگران تالار وحدت هنگام اجرای این اثر با جمعیتی بیگانه با تئاتر پر شود. آهنگسازی قطعات متن و تصنیف‌های اجرا شده محمد معتمدی را امیرحسین سمیعی برعهده داشته و جدای از اجرای اثر، قطعات جذابی در موسیقی سنتی تولید کرده است. سمیعی تجربه خود از این کار را با معرفی قطعات موسیقی نمایش آغاز کرده و در این باره گفت: «کنسرت نمایش کلنل با شش تصنیف روی صحنه رفت که پنج تصنیف آن از عارف قزوینی است. ازجمله آنها می‌توان به تصنیف‌های «باده خزانی»، «از خون جوانان وطن»، «دیدم صنمی» و «نمی‌دانم چه در پیمانه کردی» و همچنین قطعه کوتاهی با یک رباعی از فخرالدین عراقی و یک تصنیف از محمدمهدی سیار اشاره کرد.» سمیعی درخصوص این کار گفت: «گروه ارکستر کنسرت نمایش کلنل، همه قطعات موسیقی متن و تصنیف‌های محمد معتمدی را به‌صورت زنده و در حضور مخاطب اجرا می‌کند. در این نمایش 22 قطعه موسیقی متن دارد که توسط گروه ارکستر با رهبری آرمین تاجبخش اجرا می‌شود. حسین پارسافر نیز به‌عنوان دستیار رهبر ارکستر در این گروه ما را یاری می‌کند.» سمیعی در حوزه تئاتر و موسیقی دارای تحصیلات دانشگاهی است و سابقه گسترده‌ای در این زمینه دارد؛ تجربه همکاری او با محمد معتمدی از یک دهه عبور می‌کند و ساخت قطعه عاشورایی «قاب آه» آغازگر آن بوده است. او درمورد معتمدی معتقد است که وی یک خواننده صرف در موسیقی سنتی نیست، بلکه ابرخواننده سنتی است که توانمندی‌های متمایزی دارد، ازجمله این ویژگی‌ها می‌توان به تسلط در اجرای زنده، درک درست از شعر و متن آهنگ، قدرتمندی قابل‌توجه صدا و داینامیک، اشراف بر موسیقی ایرانی و کوک بی‌نظیر صدایش اشاره کرد. چنین خصوصیت‌هایی وی را در موسیقی سنتی ایران برجسته کرده است که می‌توان واژه خواننده را به او نسبت داد.
او با یادآوری یک خاطره از اجرای موسیقی ایرانی گفت: «بسیاری از اهالی موسیقی حضور معتمدی در اپرای مولانا را که 20 سال پیش اجرا شد به‌یاد دارند. از همان روزها درخشش معتمدی نوید تولد یک فوق‌ستاره در موسیقی سنتی را می‌داد که این روزها در اوج پختگی روی صحنه نمایش کلنل حاضر شده است.» سمیعی باور دارد که معتمدی در اجرای بازیگری هم موفق ظاهر شده است تا جایی که دیگر بازیگران نمایش کلنل از حضور او در پیشبرد درست و کمال‌یافته اثر روی صحنه استفاده می‌کنند. همچنین تماشاگران این نمایش واکنش‌های مثبتی را درطول اجرا به بازیگری و خوانندگی معتمدی نشان می‌دهند. درمجموع شیوه اجرای کلنل به‌صورت کنسرت نمایش موفق و درست بوده است.»
او در توصیف نمایش کلنل گفت: «این نمایش با نمایشنامه‌ای بی‌نظیر، میزانسن‌های درست و بجا، فرم و محتوایی غنی و چیدمان دقیق عناصر سازنده یک تئاتر به بیان دوره‌ای تاریخی و معرفی شخصیت و قهرمانی ملی- حماسی می‌پردازد که وطن‌پرست و مذهبی است. پاسکاری‌های بسیار زیبای طراحی‌شده در این نمایش میان مسائل ملی، مذهبی، سیاسی و مردمی با پل‌سازی میان اجزای تشکیل‌دهنده نمایش و استفاده از ابزارهای هنری مثل موسیقی، فرم‌های گروهی و موزون، بازیگری پخته‌شده و قوام‌یافته و به خدمت‌گیری نورپردازی و طراحی صحنه منطقی منجر به تولید اثری مانا و مثال‌زدنی در نوع خود شده است. موسیقی در این میان، جذابیت حداکثری نمایش را رقم زده است و مانند درهای ارتباط‌‌دهنده‌ای، هر بخش از نمایش را به هم پیوند و متصل می‌کند.»
تاثیر موسیقی در تئاتر، زمانی موفق خواهد شد که مجموعه گروه اجرایی نمایش، حرفه‌ای و هماهنگ عمل کنند و هر بخش در خدمت و مکمل بخش‌های دیگر باشد. این نظر سمیعی است. او در این باره گفت: «از طرفی هم اجرای زنده موسیقی در تئاتر کار دشواری است؛ چراکه گروه ارکستر علاوه‌بر تلاش برای هماهنگی میان اعضای خود باید برابر با هرگونه رویدادی در اجرای نمایش هوشیار و آماده باشد.» او ادامه داد: «فرق موسیقی تئاتر با سینما و دیگر شیوه‌های مورد استفاده آن این است که ما برای یک فیلم سینمایی، سریال تلویزیونی یا آلبوم موسیقی یک اثر را یک بار می‌سازیم و در استودیو ضبط می‌کنیم و تحویل سفارش‌دهنده می‌دهیم اما در تئاتر هر لحظه با رویدادی تازه و بازخوردهای گوناگون به‌صورت زنده روبه‌رو هستیم.»
سمیعی در ادامه به قطعه پایانی نمایش کلنل پرداخت و گفت: «قطعه‌ای که معتمدی با شعری از محمدمهدی سیار می‌خواند براساس برآیندی از کلیت نمایشنامه کلنل سروده شده است که سیار با هنرمندی شعر خود را به شخصیت‌های بزرگی که در سرزمین ایران زیست کرده‌اند وصل کرده است. سیار در این شعر چنان می‌نماید که این شخصیت‌های بزرگ همچنان زنده، حی و حاضر هستند، از این رو نام اثر را نیز «تو زنده‌ای» انتخاب کردند. این قطعه به ماندگاری نمایش کلنل کمک خواهد کرد؛ چراکه نوع بروز آن هماهنگ با وقایع سال‌های اخیر ایران است. ما در مجموعه مدیریتی نمایش کلنل درتلاشیم این قطعه طی روزهای آتی به صورت مجزا و رسمی در فضای مجازی منتشر شود.»
او در آخر علاقه‌مندان به تئاتر و موسیقی را برای تماشای این نمایش که مجموعه‌ای تکرارنشدنی از عوامل را در خود دارد دعوت کرد تا برشی از تاریخ ایران را به یادگار از کنسرت نمایش کلنل در ذهن خود ثبت کنند.
