فرهیختگان: ‌یک میلیارد دلار؛‌‌ این حجم تجارت تسلیحاتی ایران در سال 1401 است. در سال‌های گذشته به دلیل تحریم‌های اعمال‌شده تسلیحاتی ایران از اعلام آمار صادرات تسلیحاتی‌اش خودداری می‌کرد اما یک ماه پیش مهدی فرحی، جانشین وزیر دفاع جمهوری اسلامی ضمن اعلام این عدد، گفت که با هفت هزار شرکت ایرانی در ارتباط است که 40 درصد آنها دانش‌بنیان هستند. او گفت در این شرکت‌ها بیش از ۱۰۰هزار نفر مشغول به کار هستند. برخی از کارشناسان مسائل نظامی معتقدند که میزان صادرات تسلیحات ایران بین سه یا چهار برابر رقم اعلام‌شده است. برخی رسانه‌ها پیش‌تر ادعاهایی درباره فروش تسلیحات ایرانی به برخی از کشورهای آفریقایی نوشته بودند. آنها با استناد به آنچه «تحقیقات» خوانده می‌شود، مدعی شدند مهمات ایرانی در خدمت طیف وسیعی از نهادها از جمله نیروهای دولتی (گینه، ساحل‌عاج، کنیا و سودان)، جوامع غیرنظامی (کنیا، سودان جنوبی و اوگاندا) و گروه‌های شبه‌نظامی (ساحل‌عاج، دارفور) هستند. از صنعت تسلیحات اغلب به‌عنوان «تجارت بزرگ» یاد می‌کنند. اگرچه هنوز صنعت تسلیحات فاصله زیادی در مقایسه با صنعت خودروسازی دارد اما داده‌های «انستیتو بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم» (SIPRI) نشان می‌دهد از سال 2002 تا 2018، فروش اسلحه و خدمات نظامی توسط 100 شرکت فعال این عرصه، 47 درصد افزایش داشته و به رقم 420 میلیارد دلار رسیده است. افزایش 22 میلیارد دلاری تجارت تسلیحات در بازه 2017 تا 2018، نشان از اهمیت این بازار برای صاحبان این صنایع دارد. داده‌های تخصصی می‌گوید بخش عظیمی از این تجارت در انحصار ایالات‌متحده آمریکاست. این کشور در سال 2018 به تنهایی ۵۹ درصد از فروش تسلیحات جهان را دراختیار داشت و توانست از بازار 420 میلیارد دلاری تسلیحاتی، 247میلیارد دلار درآمدزایی داشته باشد. آمریکا با وجود کسب بیش از نیمی از بازار تسلیحات، با ابزار تحریم به‌دنبال حذف سایر رقبا ازجمله روسیه به‌عنوان دومین صادر‌کننده تسلیحات در جهان است. آمریکا نزدیک به هفت‌سال پیش شرکت‌ دولتی تسلیحاتی روسیه «روس آبارون اکسپورت» را که ۸۵ درصد صادرات شرکت‌های تسلیحاتی روسی را برعهده دارد تحریم کرد. درباره ایران و صادرات تسلیحاتش این حساسیت بیشتر از روسیه است اما با این حال توانمندی‌های دفاع ‌ایران باعث شده است طیف گسترده‌ای از کشورها خواهان خرید تسلیحات ایران باشند. اگر تا یک دهه پیش ایران قدرتی زمینی به حساب می‌آمد، اما توسعه توانمندی‌های دریایی و هوایی همواره در دستور کار تهران بود و از این رو نیز توسعه نیروی دریایی و نیروی هوایی در دستور کار قرار گرفت. در دریا، ساخت ناوشکن‌های مختلف و تکیه بر دانش بومی، راهگشا بود اما برای تقویت نیروی دریایی نیاز به خرید جنگنده‌های پیشرفته بود؛ کاری که در چند سال گذشته در دستور کار قرار گرفت و اکنون به نتیجه رسیده است.

 چه سلاح‌هایی وارد می‌شوند؟
روز گذشته خبرگزاری تسنیم خبری از سردار سیدمهدی فرحی، جانشین وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح منتشر کرد که در آن اعلام شده بود: «ورود هواپیمای آموزشی یاک130، جنگنده سوخو35 و بالگرد میل28 به کشور قطعی شده است و فرآیند آن در حال انجام است. » یاک-130 یک جنگنده سبک آموزشی است که برای آموزش خلبانان جنگنده‌های پیشرفته روسی، مانند سوخو-30، سوخو-34، سوخو-35 و سوخو-57 به کار می‌رود. این پرنده همچنین به‌عنوان یک جنگنده تهاجمی سبک به‌منظور پشتیبانی نزدیک از یگان‌های زمینی نیز به کار می‌رود. جنگنده سوخو-35 اصلی‌ترین سلاحی است که قرار است به ایران وارد شود. این جنگنده بیشتر بر حوزه شکاری متمرکز است و برای دفاع از حریم هوایی ایران در برابر نفوذ جنگنده‌های دشمن به کار می‌رود. با این حال سوخو-35 قادر به عملیات علیه اهداف هوایی و دریایی نیز هست. آنچه این جنگنده را برجسته ساخته، بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین فناوری‌ها در ساختش است که برخی از آنها حتی در جنگنده‌های نسل پنجم روسیه نیز نصب می‌شوند. بالگرد میل-28 روسی هم برای جانشینی بالگرد تهاجمی کبرا به ایران می‌آید؛ هرچند نمی‌توان توقع داشت کبرا با توجه به تعداد زیادش در کشور به این زودی به‌طور کامل بازنشست شود. بالگرد میل-28 تسلیحات سنگین‌تر، پیشرفته‌تر و دقیق‌تری را در حجمی بسیار بالاتر نسبت به بالگرد کبرا حمل کرده و می‌توانند در دفاع سرزمینی ایران در برابر تهاجم یگان‌های زمینی دشمن و گروه‌های تروریستی نقش ایفا کنند. آخرین بالگردهای تهاجمی در دهه 1350، آخرین هواپیماهای آموزشی در دهه 1360 و آخرین جنگنده‌ها در دهه 1370 به ایران وارد شده بودند. به عبارتی دیگر خرید تسلیحاتی پیش‌رو بخشی از حوزه تسلیحاتی کشور را که در آنها ضعف وجود داشت پس از سه دهه بازسازی می‌کند.

 زنجیره توسعه نیروی دریایی راهبردی
همیشه مانند نامش «آرام» نیست؛ اقیانوسی که «آلفرد ماهان» نویسنده کتاب اثرگذار و نامدار «تاثیر و قدرت دریایی در تاریخ» راهیابی به آن را عاملی قاطع برای «فرمانروایی بر جهان» می‌دانست. شاید از همان سال‌ها بود که کشورها به قدرت دریایی و نیروی دریایی اهتمام ویژه‌ای پیدا کردند.
ایران هم به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک و استراتژیکش از این عرصه دور نماند و به فکر تجهیز نیروی دریایی افتاد. اما وقوع یک اتفاق معادلات و سرعت تجهیز نیروی دریایی در ایران را افزایش داد. حوالی سال 1388، شیوع پدیده دزدی دریایی در خلیج عدن و تنگه باب‌المندب و به خطر افتادن کاروان‌های تجاری ایران، نیروی دریایی را برآن داشت تا امنیت عبور و مرور در این آبراه‌های بین‌المللی را تامین کند. این برای نیروی دریایی ایران که یک نیروی دریایی ساحلی بود، کار آسانی نبود اما با این حال، ایران 20 اردیبهشت 88 اولین ناو ایرانی را برای حفاظت از کشتی‌ها به خلیج عدن اعزام کرد. با گسترش دزدی‌ دریایی به دریای سرخ، حوزه ماموریت نیروی دریایی هم گسترش یافت. البته که این نگرانی تنها از جانب ایران نبود و کشورهای دیگر همچون روسیه، چین و بسیاری از کشورهای تحت فرماندهی واحد ارتش آمریکا هم برای پاسداری از منافع خود در این منطقه حضور پیدا کردند.
حضور در دریا برای ایران به شکل ویژه‌ای حیاتی است زیرا تهران با خطر اخلال در تجارت دریایی روبه‌روست. این موضوع را می‌توان از مفاد برخی از قطعنامه‌های شورای امنیت که با تفسیر کشورهایی باعث بازرسی از کشتی‌های تجاری ایران شده و همچنین توقیف و حملات به نفتکش‌های ایرانی متوجه شد. تهران برای مقابله با این روند خطرناک که قدرت‌های جهانی برای مهار قدرتش تدارک دیده بودند، با امکانات اندک خود یک برنامه‌ریزی دیگر برای نبرد نامتقارن اما این بار در دریاها را تدارک دید. ناو مکران، پیش از نظامی شدن یک نفتکش عظیم‌الجثه بود که توسط نیروی دریایی به یک سلاح اثرگذار تبدیل شد. آن‌گونه که منابع رسانه‌ای می‌گویند، این نفتکش وابسته به منافع تجاری کسانی بود که خط تجارت دریایی ایران را تهدید کرده بودند و به همین دلیل توسط نیروی دریایی توقیف و سپس مصادره شده بود. موضوعی که نشان می‌دهد مکران عمیقا برآمده از تلاش غرب برای تهدید تجارت دریایی ایران است. ایران روی مکران و دیگر شناورهای غیرنظامی یا ساده خود تسلیحات تهاجمی و دفاعی متعددی نصب کرده و از آنها ناوهایی توانمند ساخته است. این تسلیحات مانند موشک‌های کروز و پهپادهای انتحاری، زنجیره‌ای به‌هم‌پیوسته از تسلیحات تولید شده توسط مجتمع صنعتی‌نظامی ایران هستند که باعث بروز شگفتی در تاریخ جنگ دریایی شده‌اند. دستیابی به جایگاه یک قدرت دریایی برای کشوری که در عرصه دریا فاقد سلاح کاربردی بوده و تسلیحاتی به جز دوشکا و توپ پدافند هوایی 23 میلیمتری برای ارائه نداشت، ناممکن بود اما این اتفاق افتاد. توسعه نیروی دریایی راهبردی ایران، متشکل از زنجیره ذیل است.

1-رادار و سونار
ایران با تمرکز بر سیستم‌های مراقبتی مانند رادارها و توسعه نمونه‌های دریایی آن و همچنین سونار که نوعی از رادار برای تشخیص زیردریایی‌ها در زیرسطح است، موفق شده بر قابلیت‌های خود برای تولید شناورهای قابل اتکای رزمی بیفزاید. بدون تمرکز در این حوزه‌ها، ایران نیازمند واردات باقی مانده یا تنها قادر به تولید انواع محدودی از رادارها بود.

2-جنگ الکترونیک
تجهیزات جنگ الکترونیک توسعه‌یافته توسط ایران با قابلیت نصب در سواحل و شناورها می‌توانند ضمن ایجاد اختلال روی رادار ناوهای دشمن، توانایی آنها برای پرتاب موشک را کاهش دهند. این تسلیحات ضمن اختلال در مسیریابی موشک‌ها می‌توانند رادار جنگنده‌های برخاسته از روی ناوهای هواپیمابر را نیز با مشکل مواجه سازند. این تجهیزات می‌توانند به شناورهای ایران مصونیت خاصی بخشیده و قدرت عملیاتی آنها را علیه دشمن افزایش دهند.

3-پدافند هوایی
ایران جزء معدود کشورهایی است که دست به توسعه تمام حلقه‌های پدافند هوایی زده است. به غیر از ایران کشورهایی مانند آمریکا، روسیه، چین، فرانسه و رژیم‌صهیونیستی تولید‌کننده تسلیحات پدافند هوایی در تمام حلقه‌ها هستند. در این میان باید در نظر داشت تسلیحاتی که با نام رژیم‌صهیونیستی ساخته می‌شوند با فناوری و تامین مالی آمریکا تکمیل شده و به نام تل‌آویو تولید می‌گردند. ایران در نخستین حلقه که به سامانه‌های دفاع نزدیک و نقطه‌ای مرتبط است از سامانه کمند بهره می‌برد که شامل توپ گاتلینگ با نواخت بالاست که با رادار و سامانه‌های فروسرخ هماهنگ شده است. چنین تسلیحاتی برای هدف قرار دادن موشک‌هایی استفاده می‌شوند که کوچک و رادارگریز بوده و به همین دلیل با پشت سرگذاشتن دیگر سامانه‌ها خود را به نزدیک‌ترین فاصله به شناور رسانده و در آستانه برخورد با آن قرار دارند. در لایه دوم یا سامانه‌های کوتاه برد، یاران دارای سامانه دزفول است که مشابه تور ام-1 روسیه به شمار می‌رود. در این حوزه ایران تولیدات دیگری مانند زوبین، 9دی یا زهرا نیز دارد. در لایه سوم یا سامانه‌های پدافند هوایی میان‌برد، ایران از سامانه‌هایی مانند 15خرداد، 3خرداد و تلاش بهره می‌برد. در آخرین لایه که سامانه پدافند هوایی دوربرد است، تهران در آینده می‌تواند به تولید نمونه دریایی باور-373 بپردازد. این سامانه مشابه اس-300 ساخت روسیه و اچ کیو-9 ساخت چین است که این دو نیز دارای نمونه‌های دریایی بوده و روی ناوهای سنگین این دو کشور نصب شده‌اند.
 
4-موشک‌های ضدکشتی
ایران در حوزه موشک‌های ضد کشتی نیز تقریبا زنجیره تکمیلی دارد. از موشک‌های کروز ضدکشتی کوتاه‌برد و میان‌برد سری‌های کوثر و غدیر تا نمونه دوربرد اخیرا رونمایی‌شده ابومهدی المهندس که بردی بیش از 1000 کیلومتر دارد. ایران در حوزه ضدموشکی حتی موشک‌های بالستیک را نیز به خدمت درآورده و با نصب جست‌وجوگر در دماغه موشک‌های بالستیک تاکتیکی سری فتح، نمونه ضدکشتی خلیج‌فارس را تولید می‌کند؛ نمونه‌ای که گمان می‌رود در آینده قابلیت پرتاب از روی شناورها را نیز به دست آورد.

5-پهپادهای انتحاری
ایران در حوزه پهپادهای انتحاری ضمن تولید انواع کوتاه‌برد، دارای نمونه‌های دوربرد پیشرفته‌ای است. پهپاد شاهد-136 دارای بردی 2500 کیلومتری است و نمونه کوچک‌تر آن با نام شاهد-131، تقریبا 1000 کیلومتر برد دارد. پهپاد آرش نیز بردی بین 2 تا 4 هزار کیلومتر دارد. این پهپادها پس از نصب روی شناورها ضمن امکان استفاده علیه شناورها، می‌توانند علیه اهداف نظامی نیز مورد استفاده قرار گیرند.

 شناسایی-تهاجمی
در آینده این امکان وجود دارد با نصب عرشه بر تمام سطوح شناورهای در ابعاد مکران و توسعه نمونه‌های دریایی پهپادهایی مانند مهاجر-6، ابابیل-3 و 5 و شاهد-129، ایران دست به ساخت ناوهای پهپادبر بزند.
ابرقدرت‌ها به دلیل توانمندی‌های عظیم، از پهپادها در کنار جنگنده‌ها در ناوهای هواپیمابر خود بهره می‌برند، اما قدرت‌های کوچک‌تر به دلیل عدم دسترسی به جنگنده‌های ناونشین، می‌توانند از کشتی درنظر گرفته شده به‌طور انحصاری برای پرواز پهپاد استفاده کنند. در همین زمینه ترکیه پس از لغو فروش جنگنده‌های اف-35 آمریکا که قابلیت پرواز از روی ناوهای کوچک را نیز داشت، ناو هواپیمابر آنادولو را به یک ناو پهپادبر تغییر داده و با توسعه نمونه دریایی پهپاد بیرکتار، در پی تجهیز آن است.

 چرا 7 آذر روز نیروی دریایی ارتش شد؟
روز 7 آذر در تقویم جمهوری اسلامی ایران «روز نیروی دریایی» نام‌گذاری شده که برگرفته شده از عملیات «مروارید» در این روز است. این عملیات که به موفقیت بزرگی مانند نابودی تقریبا کامل نیروی دریایی عراق منجر شد، بخشی از یک نقشه عظیم برای ناکام گذاشتن ماشین جنگی صدام بود. بلافاصله پس از آغاز جنگ توسط رژیم بعث عراق، ایران برای مقابله با دشمن طرحی چندجانبه برای تضعیف درآمدهای نفتی این کشور برنامه‌ریزی کرد. در حوزه سیاسی، رایزنی‌های ایران منجر به توقف صادرات نفت عراق از مسیر سوریه در سال 61 شد. ایران در حوزه نظامی نیز تلاش کرد صادرات نفت عراق را تحت تاثیر قرار دهد. با هدایت جواد فکوری، فرمانده وقت نیروی هوایی که بعدها به شهادت رسید، جنگنده بمب افکن‌های ایران به‌شدت میادین نفتی و پالایشگاه‌های نفت عراق را درهم کوبیدند. خسارات ناشی از این بمباران‌ها باعث شد عراق برای مدتی به وارد‌کننده مشتقات نفتی تبدیل شود. نیروی هوایی این نکته را نیز از نظر دور نداشت و به کاروان‌های حامل مشتقات نفتی که از کویت وارد عراق می‌شدند نیز حمله کرد. حملات هوایی علیه تاسیسات نفتی عراق در میدان جنگ به شکل مستقیم تاثیراتی داشت به‌گونه‌ای که در عملیات بیت‌المقدس تانک‌ها و نفربرهای عراق که به غنیمت درآمدند، سوختی در باک خود نداشتند؛ هر چند این موضوع می‌تواند عوامل مختلفی مانند قطع و اخلال در خطوط مواصلاتی داشته باشد، اما به‌زعم برخی به‌دلیل کمبود سوخت در عراق بوده است.
در طرح تضعیف قدرت نفتی عراق، نیروی دریایی ایران نیز وظایفی برعهده داشت. از این رو تلاش کرد تا صادرات نفت عراق از مسیر خلیج‌فارس را مختل کند؛ هر چند بغداد از طریق خطوط لوله نیز می‌توانست نفت صادر کند، اما به‌طور کلی صادرات نفت بیشتر از خطوط لوله انتقال، به بنادری برای بارگیری حجم عظیم نفت نیاز دارند. دو اسکله «الابکر» و «الامیه» به‌عنوان دو پایانه صادرات نفت عراق، در سال 1359 شاهد سه عملیات پی‌در‌پی نیروی دریایی ایران در مدتی کوتاه بودند. نخستین عملیات با نام «اشکان» که 8 آبان 1359 با حضور سه ناوچه پیکان، جوشن و گردونه و همراهی یک بالگرد SH3D سیکورسکی انجام شد. در این تیم ناوچه پیکان همزمان با وظیفه آتش به‌سمت هدف، مسئولیت حفاظت هوایی را برعهده داشت و بالگرد همراه تیم نیز به‌عنوان دیده‌بان برای تنظیم آتش ناوچه‌ها عمل می‌کرد. پس از آنکه ناوچه پیکان یک جنگنده عراقی را منهدم کرد، با هدایت بالگرد همراه تیم، سه ناوچه حمله به دو پایانه نفتی عراق را شروع کردند و به آن آسیب رساندند. عملیات هرچند موفقیت‌آمیز بود اما برای آسیب جدی به این دو اسکله به طرحی بهتر نیاز بود. به همین دلیل تنها چند روز بعد عملیات «شهید صفری» در 13‌ام همان ماه به اجرا درآمد. این عملیات در فاز نهایی توسط دو ناوچه انجام پذیرفت. در عملیات شهید صفری، ۲۷ نفر از تکاوران دریایی به همراه ۲۵۰۰ پوند مواد منفجره، سلاح و تجهیزات سوار بر ناوچه پیکان شده و با نصب آنها روی اسکله‌ها آنها را منفجر کردند. با این وجود عملیات سومی با نام مروارید به سرعت برنامه‌ریزی و روز پنجم آذر به اجرا درآمد. در این عملیات همانند دو عملیات قبلی، ناوچه پیکان نقشی محوری داشت. در این عملیات کماندوها بار دیگر به این دو اسکله حمله کردند و موفق شدند با تصرف آن، تعدادی از نظامیان عراقی را به اسارت درآورند.
نکته مهمی که در دو عملیات پیشین محقق نشده بود، در جریان عملیات مروارید محقق شد و آن تمرکز تقریبا تمام شناورهای نیروی دریایی عراق بود. با حضور آنها در اطراف دو اسکله، نیروی هوایی ارتش با جنگنده‌های اف-4 فانتوم مسلح به موشک هوا به سطح ماوریک، شناورهای عراقی را غرق کردند. در عملیات مروارید، پنج فروند قایق موشک‌انداز عراقی کلاس اوسا و ۷ فروند شناور دیگر عراقی غرق و ۶ فروند میگ-۲۳، یک فروند میگ-۲۱ و یک فروند بالگرد سوپر فرلون نیروی هوایی عراق سرنگون شد. در مقابل تنها یک فروند اف-4 و یک ناوچه از ایران منهدم شدند. به‌دنبال این عملیات و آسیب جدی به تاسیسات و امنیت دو اسکله الابکر و الامیه، صادرات نفت و همچنین تجارت کالای عراق دچار اختلال شد و نیروی دریایی این کشور نیز تا آخر جنگ به‌طور کامل از چرخه نبرد خارج شد.
 

فرمانده کل قوا در دیدار جمعی از فرماندهان نیروی دریایی ارتش تاکید کردند:
نیروی دریایی ارتش؛ ظرفیت بزرگ نظام و کشور

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، فرمانده کل قوا روز‌ گذشته‌در دیدار فرمانده کل ارتش و جمعی از فرماندهان نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی با اشاره به ظرفیت‌های فراوان در نیروی دریایی ارتش به‌خصوص ظرفیت این نیرو برای کمک به اجرای سیاست‌های اقتصاد دریا‌محور، بر لزوم کشف ظرفیت‌های جدید به‌منظور افزایش اقتدار نظام و کشور و همچنین ایجاد نشاط و امید در جامعه تاکید کردند.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام‌معظم‌رهبری، رهبر انقلاب اسلامی در این دیدار که به مناسبت ۷ آذر، روز نیروی دریایی ارتش برگزار شد، ۷ آذر را یک روز تاریخی و فراموش‌نشدنی خواندند و افزودند: «این روز باید به‌عنوان روز فداکاری نیروی دریایی ارتش معرفی شود.»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای پیشرفت‌های نیروی دریایی ارتش از ابتدای انقلاب تاکنون را چشمگیر و غیرقابل‌باور خواندند و گفتند: «در سال‌های اول انقلاب حضور نیروی دریایی ارتش فراتر از آب‌های سرزمینی غیرقابل‌تصور بود اما اکنون نیروی دریایی ارتش با قدرت و صلابت سفر ۳۶۰ درجه به دور دنیا انجام می‌دهد و با سربلندی به کشور باز می‌گردد.» ایشان افزودند: «یک روزی تصور نمی‌شد که نیروی دریایی ارتش امکان حضور در دریای خزر داشته باشد اما اکنون در سواحل دریای خزر ناوشکن ساخته و در آنجا به آب انداخته می‌شود.»
رهبر انقلاب اسلامی با تاکید بر ارتقای بیش از پیش توان و آمادگی‌های رزمی نیروی دریایی ارتش با استفاده از ظرفیت‌های این نیرو خاطرنشان کردند: «یکی از ظرفیت‌های نیروی دریایی ارتش که می‌تواند موجب ایجاد امید و نشاط در میان جوانان شود، زمینه‌سازی برای امکان بازدید اردوهای راهیان پیشرفت از کارخانه‌ها و توانمندی‌های این نیرو است.» حضرت آیت‌الله خامنه‌ای خاطرنشان کردند: «باید تلاش شود تا نیروی دریایی ارتش یک نیروی راهبردی، به صورت جامع باشد.»
در این دیدار امیر دریادار ایرانی، فرمانده نیروی دریایی ارتش ضمن ارائه گزارشی از توانمندی‌ها و فعالیت‌های این نیرو، از ابلاغ سیاست‌های توسعه دریا‌محور تشکر و قدردانی و بر آمادگی نیروی دریایی ارتش برای کمک به اجرای این سیاست‌ها تاکید کرد. وی گسترش حوزه نفوذ در دریا و تکیه بر فناوری و دانش را دو سیاست اصلی این نیرو در جهت تقویت مولفه‌های قدرت نظام برشمرد.