مریم فضائلی، خبرنگار: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های استفاده‌ی درست از تاریخ، پیدا کردن الگوریتم و الگویی است که می‌تواند به ما در پیش‌بینی آینده و برنامه‌ریزی برای آینده، کمک کند. سینما هم از این قاعده مستثنی نیست و بررسی سیر تاریخ سینما می‌تواند برای بهتر برنامه‌ریزی کردن امکانات کمک کند. در گزارش پیش‌رو، مقطع فعلی پخش در سالن‌های سینمای ایران را با آن چیزی که در پرمخاطب‌ترین سال سینمای ایران رقم خورده است مقایسه می‌کنیم.
شاید در نگاه اول با اعداد و ارقامی که از فروش فیلم در سینمای امسال منتشر می‌شود، گمان کنید که سینمای ایران توانسته بخش مهمی از جامعه را درگیر کند و مخاطبان بسیاری را به سالن‌های سینمایی بیاورد. گواه این مدعا هم عنوانی است که به پرفروش‌ترین فیلم سینمای ایران اطلاق کردند. فیلمی که توانسته به فروشی بیش از 288 میلیارد تومان در هشت ماه امسال برسد. این رقم که به سادگی محقق نشده است، توانسته جانی دوباره به سینمای ایران بدهد. اما مهم است بدانیم سیری که فروش 100 میلیاردی را برای این سینما دور از انتظار نمی‌بیند، از چه مسیری گذشته است.
در بررسی این سیر، شروع را می‌توان نقاط مختلفی از تاریخ قرار داد؛ ورود سینما به ایران، انقلاب و... اما برای آنکه کمی با ریزبینی بخواهیم این چند سال اخیر را حساب کنیم، معیار را شش سال اخیر قرار می‌دهیم و از سال 1397 تا آبان 1402، صرفا پنج فیلم پرمخاطب از نظر تعداد تماشاچی، کارگردان، تهیه‌کننده، دفتر پخش فیلم و فروش کل را بررسی می‌کنیم. در این شش سال، عوامل مختلف اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... روی سینما تاثیر گذاشته‌اند، اما با این حال، اتفاقی که نهایتا در گیشه در حال رخ دادن است را می‌توان با بررسی سهم فروش و پخش فیلم‌ها در سینمای ایران رصد کرد.
سهم دفاتر پخش فیلم از فروش سینما
دفاتر پخش به عنوان واسطی بین تهیه‌کنندگان و سینما‌داران، تاثیر بسیاری در فرآیند اکران فیلم سینمایی دارند. چرخه اقتصادی فیلم‌ها، هنگام اکران بسیار زیاد وابسته به دفتر پخشی است که کاربلد، اعتبار زیاد و قدرت و نفوذ بالایی داشته باشد.
براساس فرمول مرسوم در تقسیم درآمد گیشه، پس از کسر مالیات فروش و عوارض شهرداری، سینمادار و تهیه‌کننده هر یک سهم ۵۰ درصدی در مبلغ باقی‌مانده دارند و تهیه‌کننده طبق قرارداد، ۸ تا ۱۰ درصد سهم خود را به دفتر پخش می‌دهد. البته در سینمای این چند سال، چند باری دیده شده است که دفاتر پخش و مدیران سینما یک نفر هستند و حتی با تهیه‌کننده هم نسبت نزدیکی دارند.
در ایران بیش از 30 دفتر پخش فیلم وجود دارد که در جدول پر مخاطب‌ترین فیلم‌های این شش سال تعدادی از این دفاتر پخش فیلم بیشتر به چشم می‌خورد. «فیلمیران» به عنوان یکی از مطرح‌ترین دفاتر پخش فیلم، با ترکیب شدن سه شرکت معتبر فیلمسازی تشکیل شده است. با نگاهی به روند پخش فیلم‌های شش سال گذشته می‌بینیم که در این دفترپخش، فیلم‌هایی همچون فسیل، بچه‌زرنگ، بی‌همه‌چیز، شنای پروانه، خوب،بد،جلف2(ارتش سری)، مطرب، هزارپا، تگزاس، به وقت شام و... قرارداد بسته‌اند. بر اساس آمار، دفتر پخش فیلمیران توانسته در فاصله سال‌های 1397 تا به امروز، 13 فیلم را در رتبه‌های بالای فروش به‌دست آورد و از سهم فروش پنج فیلم اول گیشه در این شش سال به رقمی بالای 513 میلیارد تومانی برسد. توجه دارید که این رقم سوای از فیلم‌هایی پایین گیشه است.
دومین دفتر پرکار در این جدول 30ستونی، «شایسته فیلم» است. این دفتر به مدیریت محمد شایسته، با فیلم‌های پرفروشی مانند ملاقات خصوصی، بخارست و گشت3 قرارداد بسته است. محمد شایسته، علاوه‌بر مدیریت این دفتر فیلم، به عنوان تهیه‌کننده هم شناخته می‌شود. فیلم سینمایی هتل نمونه موفق فروش در شش سال گذشته به تهیهکنندگی محمد شایسته است. دفتر پخش شایسته‌فیلم توانسته فروش گیشه این چهار فیلم‌سینمایی که نام برده شد را در مجموع به بیش از عدد 279 میلیارد تومان برساند.
«خانه فیلم» با مدیریت سعید‌خانی، با پنج فیلم‌سینمایی در مقام سوم این جدول قرار دارد. فیلم‌های انفرادی، دینامیت، قهرمان و متری‌شیش‌و‌نیم با مدیریت این دفتر پخش توانستند در مجموع به فروش بیش از 175 میلیارد تومانی برسند.
تهیه‌کننده میلیاردر سینما
در این لیست 30تایی فیلم‌های سینمایی، نام سید‌ابراهیم عامریان، نامی پرتکرار است. عامریان که تهیهکنندگی پنج فیلم‌سینمایی پرمخاطب در این شش سال را به عهده دارد، چهار مورد از همکاری‌های پرفروشش با کارگردانی مسعود اطیابی و یک مورد هم با کارگردانی کریم امینی بوده است. فسیل، انفرادی، دینامیت و دو سری تگزاس و نارگیل2، نام فیلم‌هایی است که تهیه‌کننده آنها ابراهیم عامریان بوده است. مجموع فیلم‌هایی که به تهیهکنندگی او به فروش رسیده در گیشه، رقمی بالای 483 میلیارد تومان است. شاید موفقیت عامریان در پیدا کردن مخاطب امروز سینمای ایران، مدیون ژانری است که انتخاب کرده است. کمدی که در این چند سال به وفور دیده شده و بازیگرانی تکرار‌شده در این سبک، توانستند یک الگوی بفروش را برای این تهیه‌کننده رقم بزند.
کدام کارگردان پول‌ساز است؟
مسعود اطیابی هم نامی پرتکرار در بین کارگردانانی است که رتبه‌های بالای فروش سینما را در اختیار دارند. عمده فیلم‌های طنز این جدول که نام اطیابی را به دنبال دارد، توانسته‌اند رقم بیش از 353 میلیارد تومانی را برای سینمای ایران بیاورد. شش فیلم اطیابی که در صدر جداول فروش قرار گرفتند، توانستند 14 میلیون مخاطب را به سینماها بیاورند.
تنوع ژانر مخاطب خاموش را به سینما می‌آورد؟
بیایید به سال‌هایی دهه 60 برویم که سالن‌های سینما در ایران پادشاهی می‌کردند و مخاطبان چند‌ده‌میلیونی برای تماشای فیلم‌های متنوع به سینما می‌آمدند. به عنوان نمونه هم سال 1369 را برای بررسی انتخاب می‌کنیم. شاید سوال شود که چرا سال 1369. در جواب می‌توانیم بگوییم زیرا پرمخاطب‌ترین سال سینمای ایران است. سالی که با نمایش 214 فیلم سینمایی ایرانی و 116 فیلم سینمایی خارجی، توانست بیش از 81 میلیون بلیت بفروشد و با احتساب جمعیت 50 میلیونی ایران در آن سال‌ها، می‌توان این‌گونه گفت که میانگین حضور ایرانی به طور متوسط 64/1 بوده است. از فیلم‌های بنام آن زمان می‌شود به فیلم‌های‌سینمایی خواستگاری، دزد عروسک‌ها، ساوالان، مادر، آخرین پرواز و... اشاره کرد. فیلم‌هایی که نهایتا پنج درصد از سهم کل مخاطب را به اسم خود زده‌اند. مجموع تعداد بلیت‌هایی که در این شش سال اخیر در سینما به فروش رفته است، به 94 میلیون می‌رسد، در حالی که فقط در سال 69، 81 میلیون بلیت فروخته شده است.
به طور دقیق در سال 1369، تعداد 81 میلیون و 132 هزار بلیت فروش رفته است. در این سال متوسط قیمت بلیت 149 ریال بود و گیشه سالیانه سینما برای نخستین بار از یک میلیارد عبور کرد و به یک میلیارد و 200 میلیون تومان رسید. در این سال، «خواستگاری» به کارگردانی مهدی فخیم‌زاده، با چهار میلیون و 341 هزار مخاطب پرفروش‌ترین فیلم سال بود. «دزد عروسک‌ها» با سه میلیون و 723 هزار مخاطب، «آخرین مهلت» با دو میلیون و 249 هزار و «ساوالان» با دو میلیون و 78 هزار مخاطب در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند. در این سال 16 فیلم بیشتر از یک میلیون مخاطب داشتند و این تنوع ژانر و پخش شدن فروش فیلم بین عموم آثار باعث شد که سینمای ایران به چنین آمار خوبی برسد.
