عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ: جوایز ادبی همیشه مهم هستند. نکته مهم در جوایز ادبی این است که گاهی مردم سلیقه‌شان برعکس آن چیزی را نشان می‌دهد که انتظار داریم. دی‌ماه سال 1396، خبرگزاری «ایبنا» در یک نظرسنجی از مردم پرسیده بود که کدام جایزه داستانی به سلیقه شما نزدیک‌تر است؟ نکته جالب اینکه در این نظرسنجی اسامی مختلفی مثل جایزه جلال آل‌احمد، جایزه دوسالانه شیراز، جایزه هفت اقلیم، جایزه احمد محمود، جایزه سیلک کاشان، جایزه شهید غنی‌پور، جایزه مهرگان ادب، جایزه واو و جایزه پروین به چشم می‌خوردند اما در این بین بیشترین بازخورد و نظر برای جشنواره ادبی شهید غنی‌پوربود؛ جشنواره‌ای که به اسم یک شهید و در مسجد برگزار می‌شد و پایه‌گذار آن نویسنده فقید امیرحسین فردی است. جشنواره‌ای مردمی و به قول رضا امیرخانی، نویسنده شناخته‌شده کشورمان تنها جشنواره‌ای که برای گرفتن جایزه‌ات باید کفشت را دربیاوری. این جایزه از قدیمی‌ترین جایزه‌های ادبی بخش خصوصی است و آثاری که برای داوری به این جایزه ادبی ارسال می‌شدند زیر نظر نویسندگان مسجد جوادالائمه بررسی می‌شد. روز گذشته شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه(ع)، همزمان با اعطای جوایز برندگان دوره بیست‌و‌دوم پایان فعالیت این جایزه را اعلام کردند. این اتفاق شاید در فضای فرهنگی ایران عجیب نباشد و نمونه‌های مشابه چنین وضعیتی را شاهد باشیم اما می‌تواند محل پرسشی باشد از اینکه چرا و چگونه ظرفیت‌های اینچنینی به‌راحتی از بین می‌روند.
بیانیه شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه
جایزه کتاب سال شهید «غنی‌پور» تعطیل شد!
شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه(ع)، برگزارکننده جایزه کتاب سال شهید غنی‌پور با تحلیل چالش‌ها و اولویت‌های ادبیات داستانی معاصر ایران و توجه به شرایط موجود و پیدایش نیازهای جدید مخاطبان، تصمیم گرفت همزمان با اعطای جوایز برندگان دوره بیست‌و‌دوم، پایان فعالیت این جایزه را اعلام کند.
شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه(ع) در بیانیه‌ای اعلام کرد:
رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ «آیه ۸۰ سوره اسراء»؛ آفرین جان‌آفرین پاک را که قسم یاد کرد بر قلم صنع و کتاب راز‌آلود آفرینش را با جوهر دریای کرم و رحمت بی‌انتهایش رقم زد. صورتگر بی‌بدیلی که «ز آب و ز گل آینه‌ای کرد و برابر گرفت» و با خلق نبی اکرم، محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله) و ائمه اطهار (علیهم السلام) لطف بیکران خداوندی‌اش را بر آدمیان تمام کرد. سلام بر رهاگردیدگانی که در این گذر‌گاه خاکی «نظر کردند به وجه‌الله» و در آستان ربوبی ذات اقدس حق، به مقام والای شهادت نایل آمدند؛ به‌ویژه شهید حبیب غنی‌پور، عاشق وارسته‌ای که به اعتبار و آبرویش، چراغ محفل «شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه» را افروختیم تا بهانه‌ای باشد برای گرد آمدن جان‌های شیفته کلمه و ادب در آن گوشه روشن و پاک. همچنین گرامی می‌داریم نام و یاد زنده‌یاد امیرحسین فردی، بنیانگذار شورا و مجاهد نستوه عرصه قلم را که یک عمر «به تایید نظر حل معما می‌کرد.» جریان ادبی شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه(ع) طی قریب به نیم قرن تکاپو - با این باور که ادبیات غنی و داستان‌های اصیل، ملت‌های فهیم می‌پرورند- همواره کوشیده است در مسیر صدق گام بردارد و ضمن ادای دین به آرمان‌های بلند ملت عزیز ایران، با پایبندی به اصول حرفه‌ای ادبیات داستانی، به قدر بضاعت، در خدمت رشد و بالندگی ادبیات داستانی سازنده و متعهد کشورمان باشد. امر خطیری که برگزاری 22 دوره جایزه انتخاب کتاب سال شهید حبیب غنی‌پور طی سه دهه، ازجمله مصادیق آن است. این شورا که همیشه آینه‌دار اوضاع و فرزند زمانه خود بوده است، طی نیم قرن گذشته رویکردهای زیر را بر حسب مقتضیات و شرایط جامعه اتخاذ نموده است: دوره اول: در اواسط دهه پنجاه، به همت زنده‌یاد امیرحسین فردی، محافل داستان‌خوانی و قصه‌گویی در کتابخانه مسجد جوادالائمه(ع) در یکی از محله‌های جنوب غرب تهران برگزار گردید. در این دوره تلاش می‌شد ذائقه مخاطبان و اعضای کتابخانه -که بالغ بر هفت‌هزار نفر بودند- با روایت‌های جذاب و اثر‌گذار شیرین گردد و ظرفیت قصه و داستان- که نزدیک‌ترین رسانه به تارهای فطرت بشر است- برای پرورش فکر و روح کودکان و نوجوانان به کار گرفته شود.
دوره دوم: پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، جلسه‌های داستان‌نویسی - دوشنبه‌های هر هفته- با حضور اعضای فعال‌تر و علاقه‌مندان به داستان‌نویسی، آغاز شد و رونق خاصی به فعالیت‌های این جمع بخشید. جلسات صمیمی و پر‌شور این گروه یاد‌گیرنده، هجده سال دوام داشت که حاصل آن معرفی چندین نویسنده و منتقد ادبی به جامعه ادبیات داستانی ایران بود. دوره سوم: در سال ۱۳۶۵ و پس از شهادت حبیب غنی‌پور- یکی از اعضای خلاق این شورا که آن زمان دانشجوی رشته ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی بود- ایده برپایی «جایزه انتخاب کتاب سال شهید حبیب غنی‌پور» توسط امیرحسین فردی، در کنار مزار آن نویسنده شهید مطرح و در سال ۱۳۷۶ اولین دوره این جایزه خود‌جوش و مردمی برگزار شد. طی برگزاری بیست‌و‌دو دوره این جایزه، آثار برتر نویسندگان در زمینه داستان کودک، نوجوان و بزرگسال معرفی شدند که جزئیات آن در وب‌گاه این جایزه ثبت گردیده است. دوره چهارم: این شورا با تحلیل چالش‌ها و اولویت‌های ادبیات داستانی معاصر ایران و توجه به شرایط موجود و پیدایش نیازهای جدید مخاطبان، تصمیم گرفت همزمان با اعطای جوایز برندگان دوره بیست‌و‌دوم، پایان فعالیت این جایزه را اعلام دارد و از این پس، توان خود را صرف زمینه‌های دیگری کند که تربیت نسل جدید داستان‌نویسان و انتقال تجربه به نویسندگان نو‌قلم، از آن جمله‌اند. امید است این تلاش‌های هر‌چند اندک، مورد رضایت باری‌تعالی قرار گرفته و پاسخگوی بخشی از نیازهای ادبیات داستانی میهن عزیزمان باشد.
مرامنامه شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه(ع)
از روزی که تابوت حبیب را بر شانه‌های خود نشاندیم و از کوچه‌ها و خیابان‌های ماتم‌زده محل تا بهشت‌زهرا بدرقه کردیم سالیان زیادی گذشته است. گذر این همه سال به دلایلی عدیده و متعارف می‌توانست بهانه‌ای برای فراموشی آن روز باشد اما چنین نشد؛ سودایی شورانگیز و نجیب سد این نسیان و مانع فراموشی آن روز شد. آن سودای شورانگیز از جنس همان آرمانی بود که حبیب به تمنای آن جان باخت و به صف شهدا پیوست. در آن روز ماتم‌زا پیمانی ناگفته و نانوشته میان ما ـ که تابوت را بر شانه‌هایمان نشانده بودیم ـ منعقد شد. اینکه نام و نشان حبیب نباید فراموش بشود؛ چراکه او علاوه‌بر داشتن همه امتیازهای یک شهید یک ویژگی کمیاب نیز داشت. او اهل قلم بود و به معنای اخص کلام، نویسنده. جنگ که به پایان رسید ناگهان دریافتیم که حبیب غنی‌پور در میان هزاران شهید یک نویسنده ایرانی بود که در جبهه‌های جنگ به‌عنوان یک بسیجی و رزمنده داوطلب شرکت کرده و به شهادت رسیده است! او در واقع نماینده اهل قلم در صف شهدا بود. اگر دفاع مقدس ملت ایران را یک نقطه عطف پرافتخار تاریخ این سرزمین بدانیم شرکت در آن نیز فخری بزرگ محسوب می‌شود که از میان نویسندگان کشور این افتخار نصیب حبیب غنی‌پور شده بود تا گواه بر تعهد نویسنده ایرانی در قبال آن آزمون بزرگ تاریخ باشد. از این منظر دیگر حبیب غنی‌پور یک نویسنده تازه‌کار و نورسیده نیست که نامش تنها در محدوده یک مسجد یا مدرسه و محل تکرار شود بلکه او نماد حضور نویسندگان ایرانی در جبهه‌های شرف و شرافت و موجب افتخار این طیف فرهیخته است. اکنون حبیب غنی‌پور متعلق به همه اهل قلم این سرزمین است. اگرچه شانه بر زیر تابوت او داشتن فضیلت بزرگی است که توفیق آن نصیب حلقه نویسندگان مسجد جوادالائمه(ع) شده است که سالیانی چند رفیق او بوده‌اند و پای این رفاقت هم ایستاده‌اند. حبیب، سرمایه بزرگ ملی و دلیل مباهات و سربلندی همه نویسندگان و اهل قلم است. بی‌تفاوت ماندن نسبت به وی جفایی بزرگ و نابخشودنی به ادبیات متعهد و ارزش‌های والای انسانی و الهی است. باور کنیم که شهید حبیب غنی‌پور به‌عنوان یک نویسنده و هنرمند الگوی مناسبی است برای همه آن نوجوانان و جوانانی که سودای هنرمندی و نام‌آوری دارند. از این نام بی‌تفاوت نمی‌توان گذشت. برپایی جشنواره با نام شهید «حبیب غنی‌پور» کوششی است برای ارج‌گذاری و معرفی تنها نویسنده‌ای که ماندگارترین اثرش را در جبهه‌های دفاع مقدس نگاشت. جشنواره فرصت مغتنمی است برای بازخوانی آن متن بی‌بدیل تا در پرتو مهتابی آن به ارزیابی کارنامه ادبی خویش و جامعه بنشینیم و مسئولیت خویش را بهتر درک کنیم و از درگاه خداوند استدعا کنیم تا ما را در دنیا و آخرت در محضر شهدا روسفید و سربلند گرداند. شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه(ع) ضمن احترام به سلایق و عقاید مختلف در انتخاب کتاب اصول و مواضع خود را در انتخاب کتاب‌هایش با عنوان برگزیده و تقدیری در جشنواره شهید غنی‌پور به شرح زیر اعلام می‌کند:
۱- این جشنواره مزین به نام شهید حبیب غنی‌پور بوده و مجری آن شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه علیه‌السلام است. این جشنواره و همچنین شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه (ع) هیچ‌گونه وابستگی فکری و اجرایی به هیچ سازمان، نهاد و شخص حقیقی و حقوقی دیگر ندارد. خاستگاه و پایگاه دائمی آن همیشه مسجد جوادالائمه (ع) بوده و خواهد بود. در ضمن نام این جشنواره تحت هیچ شرایطی قابل تغییر نیست.
2- منتخب این جشنواره همواره از میان کتاب‌هایی خواهد بود که با مضامین اعتقادی و اخلاقی شهید مغایر نباشد.
3- این جشنواره بی‌توجه به نام ناشر و نویسنده و خط فکری و سیاسی آنها آثار را بررسی می‌کند.
4- این جشنواره ضمن در نظر گرفتن مضامین مورد اشاره در بند۱، از حیثیت ادبیات داستانی دفاع می‌کند و آثاری را به جامعه معرفی می‌کند که ادبیات اثر از وجوه مختلف برجسته باشد.
5- این جشنواره اعتقاد دارد که ادبیات‌داستانی این مرز و بوم می‌تواند با جهانیان و نسل‌های امروز و آینده سخن بگوید و آثاری مورد توجه قرار می‌گیرد که در دنیای امروز حرفی تازه و ارزشمند برای گفتن داشته باشد.
واکنش وزارت ارشاد به تعطیلی جایزه غنی پور
یاسر احمدوند معاون فرهنگی وزارت ارشاد به تسنیم گفت: «من هم از علت‌های واقعی تعطیلی این جایزه مطلع نیستم، پیگیری می‌کنیم اگر دلیل تعطیلی جایزه حمایت‌های مالی باشد، تلاش می‌کنیم این مسأله حل شود، اما اگر دلایل دیگری مطرح باشد به‌هر‌حال تصمیم‌گیران در این جایزه باید تصمیم نهایی را بگیرند.»
جشنواره ادبی غنی‌پور از آن جشنواره‌هایی است که وجودش برای حوزه نشر می‌تواند برکت به همراه داشته باشد. به احتمال زیاد یکی از موضوعاتی که باعث شده این جشنواره به تعطیلی برسد با توجه به خصوصی بودن آن، بحث مالی است، مساله‌ای که مهم است اما می‌تواند قابل حل باشد و نباید گذاشت که این جشنواره برای بحث مالی به تعطیلی برسد. اقبالی که نویسندگان و ناشران و اهالی نشر به این جشنواره داشتند و دارند، می‌تواند در راستای هدف انتخاب کتاب‌های خوب و با‌کیفیت و همچنین تولید این کتاب‌ها تاثیرگذار باشد. حمایت مالی نهادهای مختلفی که در حوزه نشر حضور دارند، حتما می‌تواند برای برگزاری دوباره و ادامه دادن این راه کمک‌کننده باشد.
معرفی برگزیدگان آخرین دوره جایزه
بنا به اعلام دبیر جایزه کتاب سال شهید غنی‌پور و به نقل از هیات داوران بخش رمان بزرگسال بیست‌ودومین دوره این جایزه ادبی، کتاب خسرو شیرین نوشته خسرو باباخانی از انتشارات کتابستان معرفت در این بخش به‌عنوان کتاب سال انتخاب و معرفی شد. محمد ناصری، عضو شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه(ع) و دبیر این دوره از جایزه، اعلام کرد: داوران این بخش با مطالعه و رصد بیش از 1200 رمان منتشرشده در سال ۱۴۰۰ در سه مرحله به داوری پرداختند. در هر یک از جلسات و نشست‌های داوری، تعدادی کتاب برای بررسی بیشتر به جلسات و مراحل بعدی داوران راه یافت. قضاوت این تعداد کتاب پس از داوری به معرفی چهار رمان به‌عنوان نامزد نهایی منجر شد.
- خسرو شیرین، نوشته خسرو باباخانی
- نبودن، نوشته مهدی زارع
- نوزده تماس بی‌پاسخ، نوشته خدیجه خانی
- و تن دادم وطن، نوشته مریم بصیری
نتیجه نهایی
کتاب برگزیده سال: رمان خسرو شیرین نوشته خسرو باباخانی به دلیل پرداختی واقع‌گرایانه، تأمل‌برانگیز و دردناک از جنگ و آوارگی مردم جنوب و خصوصا مردم نجیب آبادان و احترام ویژه به عشق و وفاداری، به‌عنوان کتاب سال جایزه شهید غنی‌پور معرفی می‌شود.
کتاب تقدیری: رمان نوزده تماس بی‌پاسخ نوشته خدیجه خانی به دلیل توجه به موضوع بیماری پاندمیک کووید۱۹ و روایتی ساده از دلتنگی انسان‌ها در هنگامه بلایا و نیازشان به یکدیگر، قابل‌تقدیر شناخته شد.
در پایان داوران گروه رمان جایزه شهید حبیب غنی‌پور، ضمن تقدیر از پدیدآورندگان رمان‌های منتشرشده در سال ۱۴۰۰ اعم از نویسنده، ناشر، توزیع‌کننده و سایر عوامل دخیل در آماده‌سازی یک رمان، از صمیم قلب به خادمان کتاب و ادبیات و داستان کشور، خسته نباشید و خداقوت می‌گوید.
گفتنی است هیات‌داوران این دوره در بخش رمان بزرگسال، ابراهیم زاهدی‌مطلق، مصطفی خرامان و گلعلی بابایی بودند. بنا به اعلام دبیر این جایزه و به نقل از هیات داوران بخش نوجوان بیست‌ودومین جایزه ادبی شهید حبیب غنی‌پور، کتاب من و آقای همسایه نوشته علیرضا متولی از انتشارات به‌نشر در این حوزه به‌عنوان اثر برگزیده انتخاب و معرفی شد. به گزارش دبیرخانه این جشنواره، محمد ناصری، عضو شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه(ع) و دبیر این دوره از جایزه، اعلام کرد: داوران این بخش، از میان ۸۷۵ اثر -چاپ اول- منتشرشده در سال ۱۴۰۰، سی‌و‌نه عنوان را بعد از چند مرحله ارزیابی اولیه به مرحله نهایی آوردند. در این مرحله داوران پس از مطالعه دقیق و بحث و تبادل‌نظر و گفت‌وگو در جلسات حضوری سرانجام چهار اثر زیر را از میان این ۳۹ کتاب به‌عنوان نامزدهای نهایی بخش رمان نوجوان معرفی کردند.
۱. شوپه، نوشته آریا یعقوب‌زاده از انتشارات قصه و داستان
۲. من و آقای همسایه، نوشته علیرضا متولی از انتشارات به‌نشر
۳. پرواز اسب سفید، نوشته سیده‌عذرا موسوی از انتشارات به‌نشر
۴. من ضامن، نوشته مصطفی خرامان از انتشارات به‌نشر
هیات‌داوران بخش نوجوان معتقدند که در سال ۱۴۰۰، رمان نوجوان به لحاظ کمی و کیفی رشد چشمگیری نداشته که احتمالا یکی از دلایل آن شیوع کرونا و تبعات آن بوده است. اما نباید ازنظر دور داشت که این گروه سنی حساس که در مرحله بلوغ جسمی و ذهنی قرار دارند، بیش از هر چیزی به ادبیات پر‌مایه هویت‌ساز و آگاهی‌بخش نیازمند هستند. لذا جا دارد، مدیران فرهنگی و نظام تعلیم‌و‌تربیت کشور با فراهم نمودن تمهیدات و تسهیلات مناسب، از ترویج ادبیات کودک و نوجوان - به‌ویژه در سطح مدارس- به‌نحو موثر حمایت کنند؛ چراکه ادبیات غنی، بهترین رسانه برای ارتباط با مخاطب و موثرترین عامل بالندگی روحی و فکری اوست.
نتیجه نهایی بخش رمان نوجوان
هیات‌داوران بخش رمان نوجوان، کتاب من و آقای همسایه، نوشته علیرضا متولی را به‌عنوان کتاب سال معرفی می‌کند که برخی دلایل آن عبارتند از: مخاطب‌شناسی مناسب و پرداختن به دغدغه‌های فکری و مسائل اجتماعی این گروه سنی، ایجاد کشش و خلق جهان داستانی جذاب و باور‌پذیر، شخصیت‌پردازی خوب و بر‌انگیختن حس همذات‌پنداری در مخاطب. همچنین در این بخش کتاب شوپه، نوشته آریا یعقوب‌زاده، شایسته تقدیر دانسته شد. توجه به موضوع حیاتی محیط‌زیست و خلق فضاهای طبیعت‌گرایانه زیبا و با‌شکوه در قالب روایتی دلنشین و پر‌ماجرا ازجمله دلایل این انتخاب بوده است. گفتنی است هیات‌داوران این دوره خسرو باباخانی، حبیب یوسف‌زاده و محمدعلی قربانی بودند.
معرفی برگزیدگان بخش کودک
بنا به اعلام دبیر این جایزه و به نقل از هیات داوران بخش کودک بیست‌ودومین جایزه ادبی شهید حبیب غنی‌پور، کتاب یک دروغ کوچولو و دوست بزرگ، دوست کوچک در این بخش به‌عنوان آثار برگزیده انتخاب و معرفی شدند. به گزارش دبیرخانه این جایزه، محمد ناصری، عضو شورای نویسندگان مسجد جوادالائمه(ع) و دبیر این دوره از جایزه، اعلام کرد: گروه داوری کودک جایزه شهیدحبیب غنی‌پور با مطالعه و پایش ۱۷۰۰ عنوان کتاب منتشرشده در سال ۱۴۰۰ پس از مرحله ریزش اولیه، ۵۶ عنوان کتاب را شایسته صعود به مرحله دوم داوری دانست. گروه داوران پس از مطالعه تطبیقی این آثار، پنج عنوان کتاب زیر را به‌عنوان نامزدهای دریافت جایزه معرفی کرد.
۱. یک دروغ کوچولو، شکوه قاسم‌نیا
۲. قلب فروزان مترسک، جمال اکرمی
۳. دوست بزرگ، دوست کوچک، کلر ژوبرت
۴. قلب سفید پدربزرگ، مسلم ناصری
۵. غروب بازی، لاله جعفری
نتیجه نهایی این بخش به این شرح است:
کتاب برگزیده سال: کتاب یک دروغ کوچولو، نوشته شکوه قاسم‌نیا، به دلیل خلق اثری با نگاه خلاق، تخیل هنری و زبان عاطفی و بهره‌مندی هوشمندانه و ظریف از عناصر داستان کودک، در عین درونمایه‌های مناسب.
کتاب تقدیری: کتاب دوست بزرگ، دوست کوچک، نوشته کلر ژوبرت به دلیل بیان هنرمندانه و استفاده از شگردهای خلاق داستان کودک، در عین داشتن درونمایه عمیق.
گفتنی است هیات‌داوران این دوره در بخش کودک، ناصر نادری، محمدحسن حسینی و علی‌اصغر جعفریان بودند.
