مجتبی اردشیری، خبرنگار: این روزها همه از حال خوب سینما سخن می‌گویند و اینکه سینما موفق شده تا با افزایش میزان مخاطب، رکورد دوران کرونا را پشت ‌سر گذاشته و به آمار پیش از کرونا برسد. گفته‌ای که البته کاملا درست است و سینما حتی در یک حرکت پیش‌دستانه، درصدد فتح قله‌هایی است که تاکنون به دست نیامده است. گواه این مدعا چندان دور نیست؛ یک نمونه‌اش «فسیل» است که با حدود شش میلیون و 500 هزار مخاطب پس از «عقاب‌ها»، به دومین فیلم پرمخاطب سینمای پس از انقلاب تبدیل شده است. فیلمی که به‌تنهایی تاکنون 280 میلیارد تومان فروخته و احتمالا با تداوم اکرانش طی ماه‌های آینده، مرز 300 میلیارد را نیز درمی‌نوردد. یا اتفاقی که همین سه‌شنبه اخیر رخ داد و سینماها با 272 هزار مخاطب، شلوغ‌ترین روز پساکرونایی خود را شاهد بودند. در این روز «هتل» با 152 هزار مخاطب به آمار 160 هزار نفره «هزارپا» نزدیک شد و اگر این مرز روانی را درنوردد (که احتمالا موفق به انجام این کار می‌شود) رکورد فروش روزانه یک فیلم را طی یک دهه اخیر از آن خود می‌کند.
هتل طی 40 روز، با جذب بیش از دو میلیون و 200 هزار مخاطب به گیشه 100 میلیاردی رسید که این میزان سرعت حتی در گیشه نوروزی فسیل که طی 40 روز نخست نمایش خود، 85 میلیارد تومان فروخت نیز دیده نشده است. یا اینکه در کارزار جذب مخاطب کمدی دیگر تنها نیست. فیلم‌های کودک و نوجوان و اجتماعی نیز حالا به رقبایی تبدیل شده‌اند که می‌توانند تاثیر مستقیمی روی گیشه سالانه گذاشته و خود به وزنه‌ای سنگین در گیشه تبدیل شوند.
تمام این عملکردها نشان می‌دهد  سینما طی ماه‌های اخیر جانی دوباره گرفته است که حالا با مهندسی اکران تا پایان سال قرار است از مرز 1000 میلیارد تومان عبور کند؛ علی‌الخصوص آنکه در شرایط فعلی که قطار گیشه با شتاب در حال حرکت است قرار است از ماه آینده «ویلای ساحلی» با بازی رضا عطاران و پژمان جمشیدی نیز به نمایش درآید که هیچ بعید نیست تاریخ‌سازی فسیل را تکرار کند و سینمای ایران را به راندمانی برساند که طی سالیان اخیر تجربه نشده است.

   آمار سینمای 1402 به چه ترتیب است؟
تا صبح شنبه ۲۰ آبان ماه که ۲۳۵ روز از سال 1402 گذشته، سینمای ایران موفق شده است به عدد ۱۶ میلیون و ۲۳۴ هزار مخاطب برسد. گیشه نیز با این میزان مخاطب، به ۶۹۶ میلیارد و ۶۵۹ میلیون تومان رسیده است که یک آمار فراتر از انتظار محسوب می‌شود. فروش سینمای 1402 با همین عملکرد فعلا در رتبه 15 فروش کل سینمای پس از انقلاب قرار دارد (چون مابقی سال‌ها کمتر از 16 میلیون مخاطب داشتند) و اگر با همین دست‌فرمان جلو برود، جایگاه خود را در جدول فروش سالیانه پس از انقلاب تاحدود بسیاری بهبود می‌بخشد. البته این اتفاق چندان دور از دسترس نخواهد بود. در حوزه کمدی فیلم‌هایی چون «گیج‌گاه»، ویلای ساحلی و هتل و البته بازوهای کمکی چون فسیل، می‌توانند گیشه این ژانر را تا پایان سال تضمین کنند. حالا به این موارد بیفزایید فیلم‌هایی که در خلال این آثار به روی پرده رفته و مخاطب هدف خود را جذب می‌کنند. سینمای اجتماعی هم با اکران دو فیلم جدید «عامه‌پسند» و «حدود 8 صبح» جانی دوباره گرفته و شاید بتواند خاطرات خوش «ملاقات خصوصی» را تکرار کند. این اقبالی که به سینمای کودک و نوجوان شده نیز با تداوم اکران «بچه زرنگ» و احتمالا دو، سه فیلم دیگری که تا پایان سال در این حوزه به روی پرده می‌رود تاحدودی تضمین می‌شود و بنابراین با یک حساب سرانگشتی ساده متوجه می‌شویم که رسیدن به گیشه هزارمیلیاردی که در برآورد سینمای امسال لحاظ می‌شد، نه‌تنها دست‌یافتنی است بلکه شرایط از بهبود این گیشه و گذر از این مرز و حرکت به سمت گیشه 1200 میلیارد تومانی تا پایان سال سخن می‌گوید. بنابراین رکوردها در سینمای ایران تا پایان امسال در چند حوزه تغییر پیدا می‌کنند و نویددهنده اتفاق‌هایی خوب خواهند بود.
   پررونق‌ترین و کم‌رونق‌ترین سال سینمای ایران
در روزهایی که رکوردهای سینمایی یکی پس از دیگری شکسته می‌شود خوب است که نگاهی به کلیت استقبال سینمای پس از انقلاب ایران بیندازیم. پررونق‌ترین سال سینمای ایران به سال 1369 برمی‌گردد. در این سال 81 میلیون و 132 هزار نفر به سینما رفتند و موفق شدند تا با متوسط قیمت بلیت 149 ریال گیشه سالیانه سینما را برای نخستین بار از یک میلیارد عبور داده و به یک میلیارد و 200 میلیون تومان برسانند. در این سال، «خواستگاری» به کارگردانی مهدی فخیم‌زاده، با چهار میلیون و 341 هزار مخاطب پرفروش‌ترین فیلم سال بود. «دزد عروسک‌ها» با سه میلیون و 723 هزار مخاطب، «آخرین مهلت» با دو میلیون و 249 هزار و «ساوالان» با دو میلیون و 78 هزار مخاطب در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند. در این سال 16 فیلم بیشتر از یک میلیون مخاطب داشتند و باعث شدند تا سینمای ایران در این سال به چنین آمار خوبی برسد. حالا اگر سال بد کرونا را فاکتور بگیریم و نگاه‌مان به سینمای نرمال تا ابتدای سال 99 باشد می‌بینیم که کم‌رونق‌ترین سال سینمایی کشور سال 1392 است که در این سال تنها 9 میلیون و 627 هزار نفر به سینما رفتند. این تعداد مخاطب با متوسط قیمت بلیت چهار هزار و 360 تومانی، 41 میلیارد و 973 میلیون تومان به گیشه واریز کردند که یک عملکرد بسیار ضعیف محسوب می‌شود.

   چند دوره افول در سینمای ایران
سینمای پس از انقلاب ایران، با آمارهایی طلایی آغاز به کار کرد. مهم‌ترین دلایلی که سبب شد تا این اتفاق برای تمام دهه 60 و نیمه اول دهه 70 رخ دهد تعدد سینما و ثبات سبک زندگی سینمامحور خانواده‌ها بود و البته فرهنگ‌سازی اجتماعی که در این حوزه وجود داشت و خاطرات خوبی که خانواده‌ها در دهه 40 و 50 از سینما رفتن در میان خودشان ترویج دادند. این پارامترها سبب شد تا سینما تا نیمه دهه 70 شکوفایی بسیار خوبی داشته باشد. در همین بازه زمانی میزان مخاطبان سینما، بین 44 تا 81 میلیون مخاطب در نوسان بود که این آمار با توجه به داده‌های جمعیتی آن سال‌ها یک آمار بسیارخوب لحاظ می‌شد. نخستین عقب‌نشینی از این آمار به راندمان سینمایی سال‌های 76 و 77 مربوط می‌شود که در این سال‌ها تعداد مخاطبان به‌ترتیب به 39 و 30 میلیون نفر تقلیل می‌یابد. این آمار تا پایان دهه 70 درجا می‌زند و از ابتدای دهه 80 وارد فاز رکودی دیگر می‌شود. سینمای ایران به‌یک‌باره از 33 میلیون مخاطب سال 79 به 21 میلیون در سال 80 می‌رسد در سال 81، 18 میلیون و در سال 82 نیز 13 میلیون مخاطب را تجربه می‌کند. سینمای ایران درحالی از 81 میلیون مخاطب سال 69 به 13 میلیون مخاطب در سال 82 می‌رسد که جمعیت ایران به مرز 80 میلیون نفر رسیده بود و این انتظار وجود داشت که با افزایش چشمگیر جمعیت کشور به ‌نسبت سال‌های پایانی دهه 60، تعداد مخاطبان سینما نیز با افزایش قابل‌توجهی همراه باشد اما دلایلی مانند فرسودگی ناوگان سینمایی کشور و از رده خارج شدن و تعطیلی بسیاری از سالن‌ها و مهم‌تر از آن وضعیت اقتصادی نامطلوب بسیاری از خانواده‌ها سبب شد تا سینما آشکارا از سبد خانواده‌ها خارج شود و به با وجودی‌که ارزان‌ترین تفریح برای مردم بود اما در مسیر تبدیل شدن به یک کالای لوکس قرار گرفت که نمی‌توانست ولو با آثار درخورتوجه نیز مخاطبان را به سمت خود بکشاند.

   خروج از رکود 15ساله
سینمای ایران از ابتدای دهه 80 تا اواسط دهه 90، نتوانست تعداد مخاطبان خود را از مرز 20 میلیون نفر فراتر ببرد. در این دوره، مخاطبان سینما میان 9 میلیون تا 18 میلیون مخاطب در نوسان بود تا اینکه اتفاقی امیدوارکننده برای گیشه سال 95 افتاد.
در سال 95، سینمای ایران موفق شد تا 13 میلیون مخاطب سال گذشته خود را به حدود 26 میلیون نفر برساند اما این رشد دو برابری که هیچ‌گاه در سینمای ایران دیده نشده بود، تنها به یک دلیل محقق شد. در این سال بود که مظاهر تغییر سبک زندگی مردم‌ به داد سینما رسید. تبلیغات ماهواره‌های فیلم‌های سینمایی، بسیار دیده شد و تاثیر خود را در همان گیشه نوروزی گذاشت. سینما رفتن به مثابه یک فرهنگ تلقی شد و سینماها پذیرای خانواده شدند.
این روند برای سال‌های دیگر نیز تکرار شد تا سینما در نیمه دوم دهه 90 و تا پیش از آغاز کرونا، میان 22 تا 28 میلیون نفر در نوسان باشد. اوضاع برای سینما در حال بهبود بود که متاسفانه کرونا، ضربه‌ای جدی به سینما زد و مجموع مخاطبان سال 99 را به 660 هزار نفر رساند.
درست است که کرونا، به تمام سینماهای جهان لطمه وارد کرد اما این میزان سقوط‌آزاد از 26 میلیون و 311 هزار مخاطب سال 98 به 660 هزار مخاطب سال 99، بیشتر در اثر نداشتن برنامه از سوی مدیریت سینمایی کشور و وادادگی در برابر بحرانی بود که سبب شد تا سینماها در تمام طول سال، یا تعطیل باشند یا خوراک مناسب و مهیجی برای مخاطب خود نداشته باشند وگرنه در همین دوره، برخی فیلم‌های خارجی که نسخه باکیفیت آن در اینترنت به راحتی قابل دانلود بود، توانستند با جذب مخاطبان در چند سالن محدود خود، بیشتر از 100 میلیون تومان بفروشند.

   سینما در دولت جدید چگونه گذشت؟
محمد خزاعی به‌عنوان رئیس سازمان سینمایی دولت سیزدهم، در نخستین فعالیت جدی خود، سینما را از رنگ‌بندی کرونایی خارج کرد و نوعی ضمانت اجرایی به سینماها داد که تحت‌تاثیر هیچ شرایطی تعطیل نمی‌شوند. این اقدام برای ثبات سینماها، بسیار مفید بود و آن ترس کاذبی که در خانواده‌ها ایجاد کرده بود را از بین برد.
در گام دوم، تلاش شد تا چند فیلم پرمخاطب، به ناوگان سینمایی کشور افزوده شود که «فروشنده» و «گشت 2» ازجمله این آثار بودند که در پاییز 1400 به روی پرده رفتند و موفق شدند تا با فیلم‌های دیگری که در این سال به روی پرده رفتند، مخاطبان سینمایی را به 11 برابر سال 99 یعنی هفت میلیون و 198 هزار نفر برسانند.
این آمار برای سال دیگر، به دو برابر افزایش پیدا کرد و به 13 میلیون و 673 هزار نفر رسید که اگر اتفاق‌های پاییز سال گذشته نبود، این آمار قطعا از 15 میلیون نفر فراتر می‌رفت.
برای امسال که آمارها درخشان است و این انتظار وجود دارد که تعداد مخاطبان، به 28 میلیون و 538 هزار نفر سال 97 برسد. این آمار، بهترین آمار تعداد مخاطبان سینما طی 22 سال اخیر است و اگر سینمای امسال بتواند از این میزان فراتر رود، کار بزرگی کرده که بار روانی آن و امیدواری نسبت به تداوم این سیاستگذاری، تا سال‌ها بر سینمای ایران مترتب می‌شود.

   رکوردهای سینمای 1402؛ شانس یا برنامه‌ریزی؟
سینمای 1402 در شرایطی به این آمار خوب رسیده که با شروع سال جدید، همه از این اتفاق‌ها، تقریبا شوکه شده بودند. برای اکران نوروزی امسال، بسته چندان هوشمندانه‌ای تدارک دیده نشد. علت آن هم مشخص بود چراکه حتی برخی مدیران سینمایی، نوروز امسال را یک بازه سوخته تداعی می‌کردند که به دلیل تلاقی با ماه مبارک رمضان، اتفاق خوشایندی را برای سینماها رقم نمی‌زند و به همین دلیل، تهیه‌کنندگان و سرمایه‌گذاران بسیاری مترصد بودند تا فیلم خود را در عیدفطر نمایش دهند.
با همین تلقی، بسته نوروزی تصویب شد و فسیل که یک فیلم کم‌نام‌ونشان بود، امید اصلی این گیشه نام گرفت. عملکرد بسیارخوب پخش‌کننده فسیل سبب شد تا این کمدی در همان نخستین روزهای نمایش خود، با استقبال قابل‌توجه مخاطبان مواجه شود.
در نوروز نیز به دلایلی چون محدودیت‌های ماه رمضان و البته خالی بودن آنتن تلویزیون از سریال‌های پرمخاطبی چون پایتخت، مخاطبان بیشتری به سمت سینما گسیل داشته شدند و به همین دلیل، فسیل بسیار بیشتر از آنچه که حتی صاحبان این فیلم تصور می‌کردند، مورد استقبال قرار گرفت. بنابراین شروع این روند خوب، به شکلی ناخواسته رقم خورد اما در ادامه، برخی سیاست‌ها سبب شد تا فضا، برای دیده شدن انحصاری این فیلم بهینه شود و به همین دلیل، فسیل که حالا با تبلیغات دهان‌به‌دهان مردم مواجه شده بود، در یک سونامی آشکار، تمامی رکوردها را به نام خود زد تا بتواند امروز در جایگاه دومین فیلم پرمخاطب سینمای پس از انقلاب ایران قرار بگیرد و گیشه افسانه‌ای 280 میلیارد تومان را برای خود محقق کند.
سینمایی که ابتدایش تاحدودی با چاشنی طبیعت و شانس همراه بود، حالا قرار است با یک برنامه‌ریزی مدون، افق‌های جدیدی را بگشاید. افقی که نه‌تنها تاحدودی می‌تواند جبرانی باشد بر خسارات سینماداران طی سال‌های کرونایی بلکه امیدواریم آغازگر سیاستی باشد که طی آن، سینما دیگر از این میزان مخاطب و فروش، پایین نیاید و از روند سینوسی چهار دهه‌ای خود خارج شده و به یک وضعیت ثبات برسد که در حداقل‌ترین حالت ممکنش، سینما، سالانه در کانال 30 میلیون مخاطب درجا بزند و از این میزان، پایین‌تر نیاید.
وضعیت امسال سینمای ایران و شاکله تولیداتی که هرساله بر سینمای ایران مترتب می‌شود، تضمین‌های خوبی برای امیدواری نسبت به این شرایط است؛ شرایطی که اگر چنین بندهایی را به خود ببیند، حتی افزایش 33درصدی قیمت بلیت و شرایط اقتصادی نامطلوب مردم نیز نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد و تازه در این زمان است که می‌توانیم ادعا کنیم سینما به وضعیت باثباتی رسیده که حالا می‌توان جدی‌تر در مورد مقولاتی چون صنعت سینما سخن بگوییم.

تا آن زمان راه زیادی نیست؛ جلوه‌هایش ظهور کرده و امیدواری لازم در این زمینه شکل گرفته است .حالا باید دید توپ در زمین مسئولان سینمایی به چه ترتیبی می‌چرخد. تاریخ سالیان پیش‌رو، بهترین داور در مورد دلسوزی و نحوه عملکرد این مدیران خواهد بود.

   میزان فروش و تعداد تماشاگران سینمای ایران در فاصله سال‌های 1364 تا 20 آبان‌ماه سال 1402

   داده‌ها از سالنامه آماری فروش سينمای ايران در سازمان سینمایی استخراج شده است