فرهیختگان: دانشگاه آزاد یکی از ارکان مهم  در ارتقا و رشد علمی کشور است، این دانشگاه با بیش از یک میلیون و 200 هزار دانشجو و بالغ بر 21 هزار عضو هیات‌علمی سیستم جامع و وسیعی از تولید علم و دانش و فناوری، توزیع و انتشار را پشتیبانی می‌کند تا جایی که این روزها تولید‌ بالغ بر 20 درصد انتشارات علمی پر استناد و اثرگذار کشور را از آن خود کرده است. در این گزارش تلاش کرده‌ایم تا بخشی از دستاوردهای این دانشگاه در سبد تولیدات علمی کشور و همچنین در مقایسه با دانشگاه‌های مطرح ایران مورد ارزیابی قرار گیرد. دستاوردهایی که طبق آمار و ارقام برتری این دانشگاه را طی سال‌های اخیر با سنجه‌های مختلف از قبل تعداد مقالات منتشر شده، تعداد استنادات، مقالات داغ و... مورد بررسی قرار گرفته است.

سهم 18 درصدی در تولید علمی کشور

اگر به آمار تولید مستندات علمی 25 دانشگاه برتر ایران در پایگاه WOS (شاخصESI)، نگاهی بیندازیم، متوجه خواهیم شد که سهم دانشگاه تهران در تولید مستندات علمی 9 درصد، علوم پزشکی تهران 8 درصد، تربیت‌مدرس 5 درصد، امیرکبیر 5 درصد، علوم پزشکی شهیدبهشتی 5 درصد و... است و دانشگاه آزاد در این لیست 18 درصد سهم تولید مستندات علمی کشور را برعهده دارد. 

البته ممکن است برای برخی این سوال پیش بیاید که دانشگاه تهران با حدود 2 هزار هیات‌علمی سهم 9 درصدی مطلوبی دارد، اما دانشگاه آزاد با 20 هزار هیات‌علمی فقط 18 درصد تولید علمی داشته است. 

این در حالی است که در دانشگاه آزاد فقط حدود 6 هزار هیات‌علمی از آمار 20 هزار نفری آنها در تولیدات علمی سهم دارند، بنابراین سهم 18 درصدی نشان‌دهنده نسبت مطلوب دانشگاه آزاد در تولید مستندات علمی کشور است.

 همچنین از نقطه‌ نظر کیفی نیز بررسی آمار تعداد ارجاع به مقالات نشان می‌دهد سهم دانشگاه آزاد در بین 25 دانشگاه برتر کشور 17 درصد و در حوزه تولید مقالات برتر نیز سهم 18 درصد را با اختلافی مشابه نسبت به تعداد ارجاعات و تعداد مقالات برتر سایر دانشگاه‌های برتر کشور دارد، بنابراین دانشگاه آزاد نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.

 آن‌طور که بیژن رنجبر، قائم مقام دانشگاه آزاد چندی پیش گفته است به استناد پایگاه علم‌سنجی دانشگاه آزاد (سایمت) از سال 2017 تا 2022 نیز حدود 12 هزار مقاله سهم دانشگاه آزاد در تولید علمی کشور بوده که اگر سهم دانشگاه آزاد را از مقالات کشور جدا کنیم در مقایسه با ترکیه و عربستان‌سعودی در سال 2021 از نظر تولید مستندات علمی سقوط می‌کنیم و ترکیه صدرنشین می‌شود. 

پیشتاز در کسب بالاترین میزان ضریب تاثیر

«نشریه‌های علمی» بسترهای مهمی هستند که به محققان کمک می‌‌کنند آثار خود را در ابعادی وسیع در اختیار دیگران قرار دهند. اما آنچه مهم بوده کیفیت این مجلات است. یعنی همواره تلاش کرده‌اند تا مقالات خود را در مجلاتی چاپ کنند که ارزشمندتر از سایر مجلات باشد، بر همین اساس مسئولان دانشگاه آزاد تلاش کرده‌اند در این عرصه پیشتاز باشند و بستر مجلات باکیفیتی را برای محققان خود فراهم کنند. یکی از این مجلات نانوساختار در شیمی است. با انتشار فهرست JCR توسط موسسه کلاریویت آنالایتیکس در سه سال متوالی نشریه‌ Journal of Nanostructure in Chemistry ‌از دانشگاه آزاد بالاترین ضریب تاثیر را در بین نشریات کشور به‌دست آورده و مورد تقدیر معاون علمی سابق ریاست‌جمهوری و ‌کمیسیون نشریات وزارت عتف قرار گرفته است. در آخرین فهرست انتشاری (JCR2022) این نشریه همچنان در کشور پیشتاز و دارای بالاترین ضریب تاثیر IF=10.1 است.

رتبه 2 رقمی دانشگاه آزاد در 8 موضوع اثرگذار

دانشگاه آزاد در پنج حوزه اثرگذار مهندسی، شیمی، علوم کامپیوتر، ریاضیات، علوم کشاورزی جزء 50 موسسه پر استناد و اثر‌گذار علمی جهان به‌شمار می‌آید. همچنین در حوزه‌های علوم مواد، داروسازی و سم‌شناسی به‌عنوان 100 موسسه پر استناد و اثرگذار علمی جهان شناخته شده است. در چهار حوزه علوم گیاهی و جانوری، فیزیک، محیط‌زیست و بوم‌شناسی و زیست‌شناسی و بیوشیمی دانشگاه آزاد جزء 200 موسسه پر استناد و اثر‌گذار بین‌المللی قرار دارد.  (جدول شماره 3)

صد‌و‌یکمین موسسه پراستناد دنیا 

پایگاه شاخص‌های اساسی علم (ESI) یکی از پایگاه‌های اطلاعاتی موسسه کلاریویت آنالایتیکس است که به معرفی پژوهشگران، موسسات، انتشارات و کشورهای برتر درحوزه‌های مختلف موضوعی می‌پردازد. این پایگاه هر دوماه یکبار موسسات پر استناد دنیا را معرفی و رتبه‌بندی می‌کند. بر اساس آخرین ویرایش این پایگاه در 13 جولای 2023 یعنی 22 مرداد 1402 دانشگاه آزاد توانسته است در جایگاه صد‌و‌یکمین موسسه پر استناد دنیا و اولین موسسه پر استناد کشور در شمار انتشارات قرار گیرد. تعداد مقالات این دانشگاه نیز 69 هزار و 200 مقاله و تعداد استناد به مقالات 967 هزارو 702 مورد بوده است. رتبه ملی و بین‌المللی، تعداد مقالات، مقالات پر استناد و سهم دانشگاه‌های ایران در تولید مقالات پر استناد را می‌توانید در جدول شماره یک ببینید.

در بهار امسال نیز گزارشی با عنوان «جایگاه دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی جمهوری اسلامی ایران در موسسات پر استناد برتر دنیا» توسط موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلامی (ISC) ارائه شد؛ در این گزارش ایران در صدر کشورهای منطقه، پانزدهمین کشور پر استناد دنیا در شمار انتشارات است که اگر انتشارات پراستناد و تاثیرگذار دانشگاه آزاد از ایران حذف شود، ایران‌ پنج پله نزول می‌کند. (جدول شماره 2)

ناشر بیشترین تعداد مقالات در مجلات Q1

برای اطلاع از جایگاه علمی ایران بد نیست به روند پنج‌ساله شمار انتشارات مهم‌ترین دانشگاه‌های ایران نیز نگاه کرد. همه دانشگاه‌های کشور در سال 2022 دارای رکودی نسبی نسبت به سال 2021 هستند که البته این رکورد می‌تواند ناشی از پاندمی کرونا و مسائل اقتصادی باشد. در این میان دانشگاه آزاد در راستای کیفی‌سازی و تولید دانش تاثیرگذار تلاش می‌کند و چنانکه در نمودار شماره یک مشخص است از سال 2020 انتشارات بیشتری در مجلات با رتبه Q1 به نسبت دیگر دانشگاه‌ها منتشر کرده و انتشار مقالات در مجلات با رتبه Q4 با کاهش شدید نزولی روبه‌رو است.

 در نمودار شماره یک روند پنج‌ساله انتشار مقالات در مجلات با رتبه‌های Q1 تا Q4 توسط دانشگاه‌های برتر نشان داده شده است.

بیشترین تعداد نشریه علمی در بین ناشران دانشگاهی

 نشریات علمی دانشگاه آزاد همچنان پیشگام در تولید علم در سطح ملی و بین‌المللی است. دانشگاه آزاد در سطح ملی با 126 عنوان نشریه دارای رتبه علمی از وزارت عتف بیشترین تعداد عنوان نشریه را در بین ناشران دانشگاهی و غیر‌دانشگاهی دارد.

در سطح بین‌المللی نیز دانشگاه آزاد از 118 عنوان نشریه ایرانی که در پایگاه‌های کلاریویت آنالایتیکس و اسکوپوس نمایه هستند سهم 28 عنوانی دارد، به ‌عبارتی حدود 25 درصد نشریات معتبر بین‌المللی را به خود اختصاص داده است.