عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ: جشنواره فیلم کوتاه حتما از جشنواره‌هایی است که می‌تواند در آینده سینمای ایران بسیار نقش داشته باشد، این جشنواره را می‌توان به‌نوعی پلکان موفقیت برای فیلمسازان جوان دانست. با مروری بر همه دوره‌های گذشته، در این جشنواره به‌خوبی می‌توان فیلمسازانی را پیدا کرد که نخستین تجربه‌های سینمایی خود را در قالب یک فیلم کوتاه چنددقیقه‌ای به این جشنواره آوردند و آرام‌آرام تبدیل به فیلمسازان صاحب نام و سبک در سینمای ایران شدند. اگر در سینمای ایران از تکراری شدن سوژه و ایده صحبت می‌کنیم، این جشنواره می‌تواند سوژه‌ها و ایده‌های تازه را به سینما تزریق کند برای اینکه از چهلمین جشنواره فیلم کوتاه تهران بیشتر بدانیم سراغ چهار فیلمساز این دوره از جشنواره رفتیم تا برایمان از فرآیند برگزاری و ایده‌هایی که در این دوره وجود داشته است، بگویند. سعید قندهاری از شهر نجف‌آباد، بهروز شمشیری از شهر تبریز، فاطمه‌سادات جوادی از شهر قم و احمد صراف‌یزد از شهریزد، چهار فیلمسازی بودند که با آنها درمورد اهمیت جشنواره، تنوع ژانر، 12 ورود به سینمای بلند داستانی، توجه به فیلمسازان شهرستانی و... صحبت کردیم.
اهمیت جشنواره فیلم کوتاه برای سینمای ایران
احمد صراف‌یزد که با مستند «تا بادها یادها را نبرند» در جشنواره امسال حضور دارد، مستندش را روایتی از تاریخ عکاسی شهر یزد به‌مدد عکس‌ها و نگاتیوهای فراموش‌شده در آن شهر می‌داند. وی درمورد اهمیت جشنواره فیلم کوتاه در فضای سینمای ایران می‌گوید: «اتفاقات مهمی طی این سال‌ها رقم خورده است. وقتی درمورد جشنواره فیلم کوتاه صحبت می‌کنیم، یعنی درباره انجمن سینمای جوانان صحبت می‌کنیم که برگزارکننده یک چنین فستیوال بزرگی است که الان مورد تایید آکادمی اسکار است. اهمیت این جشنواره در آنجاست که اندوخته یک‌سال سینمای ایران در اینجا خودش را نشان می‌دهد. این جشنواره حتما به رشد سینمای ایران کمک می‌کند و می‌توان بررسی‌ای انجام داد تا متوجه شویم که چقدر فیلمسازان مطرح ما در تمام حوزه‌ها اعم از نویسندگی، کارگردانی و موارد فنی از این جشنواره بیرون آمدند.»
بهروز شمشیری فیلم کوتاه «نیمکت» را در جشنواره امسال داشته؛ فیلم کوتاهی که به گفته خودش حدود 30 سال ایده‌اش را با خود داشته است. او درباره تاثیر جشنواره فیلم کوتاه در تربیت فیلمسازان و همچنین فضای جشنواره امسال می‌گوید: «جشنواره امسال نسبت به سال‌های قبل از نظر کیفیت برگزاری پیشرفت زیادی داشته است. از همه نظر سطح بالایی نسبت به دوره‌های قبل داشت. فیلم‌های متنوعی از شهرهای گوناگون بودند و تنوع ژانر بیشتری داشت. این موضوع در این دوره به نسبت دوره‌های قبل بهتر بود. بچه‌هایی که الان فیلم کوتاه می‌سازند دوست دارند فیلم آنها دیده شود و این از هر جایزه‌ای برایشان مهم‌تر است. آدم‌ها فیلم نمی‌سازند برای خودشان، بلکه دوست دارند مخاطب فیلم‌هایش را ببیند. جشنواره فیلم کوتاه تهران جزء مهم‌ترین جشنواره‌های ایران است و حضور گسترده و برداشت مخاطب این جشنواره می‌تواند در فیلم بعدی کمک‌کننده باشد تا فیلمساز راه را درست برود؛ اینکه فیلم در پرده نقره‌ای و استاندارد خوب نشان داده شود برای فیلمساز جوان مهم است. این مدل جشنواره که سطح برگزاری آن بالاست می‌تواند در نسل‌های بعدی تاثیر داشته باشد. بسیاری از فیلمسازان در فیلم بلند ورود می‌کنند. هر قدر از اینجا دستاورد داشته باشند، در آینده سینما تاثیر می‌گذارد.»
سعید قندهاری، فیلمسازی است که با فیلم کوتاه «نابومی» برای اولین‌بار در این جشنواره حضور داشته است. او در سال‌های گذشته میهمان جشنواره بود و مخاطب فیلم‌های کوتاه بود. او درباره اهمیت این جشنواره می‌گوید: «فکر می‌کنم خطی که در جشنواره گرفته شده خوب است، چون اعتبار جشنواره به افرادی است که سالیان زیادی در سینمای جوان فعالیت کردند و فیلم ساختند. فکر می‌کنم اگر حضور پررنگ‌تر فیلمسازان قدیمی‌تر و اساتید را در سال‌های آتی بیشتر داشته باشیم، در این عرصه شاهد اعتبار جشنواره خواهیم بود و تنوع نگاه‌ها بیشتر می‌شود.»
فاطمه‌سادات جوادی، به‌گفته خودش از سال 1393 در جشنواره فیلم کوتاه حضور دارد و بالاخره امسال اولین فیلمش را با عنوان «سردست» به این جشنواره رسانده است. او هم این جشنواره را جشنواره، با اهمیتی می‌داند اما معتقد است سال‌های قبل فیلم‌های بهتری حضور داشتند تا مخاطب را به‌وجد بیاورند و در این باره می‌گوید: «البته هم امسال فیلم‌های خوبی دیدم ولی از نظر شلوغی جشنواره، مخاطبین، بچه‌های فیلمساز و آدم‌هایی که از بچه‌های فیلم کوتاه حمایت می‌کنند به همان منوال گذشته بود و همان میزان شلوغ و پرشور بود. البته توقع داشتم امسال فیلم‌های بهتری را ببینم ولی تعداد کمتر بود.»
تنوع ژانر
صراف‌یزد درخصوص تنوع ژانر که یکی از شعارهایی است که طی دوسال برگزاری جشنواره آن را تکرار می‌کنند، می‌گوید: «تنوع ژانر به این برمی‌گردد چطور سینمای فیلم کوتاه درطول سال ریل‌گذاری شده است و چقدر به آن اهمیت می‌دهند. مثل اینکه چرا الان ژانرهای وحشت و ژانر طنز کم است یا ملودرام این میزان زیاد می‌شود. جشنواره‌ها همیشه خط‌دهی می‌کنند، مثلا اگر فیلمی بیاید در یک سال یا دو دوره جایزه بگیرد، سازنده‌ها و کارگردان‌های دیگر را به صورت ناخواسته تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و آنها هم در همین ژانر می‌سازند. باید این را به‌صورت آموزش در همین اساسنامه‌ای قرار دهند که سینما دارد. ما فکر می‌کنیم باید حتما یک‌سری فیلم‌های خاص بسازیم، درصورتی‌که خیلی ژانرهای دیگر را می‌توانیم ورود کنیم و اتفاقا می‌توانیم موفق هم باشیم. این باید آسیب‌شناسی شود. از فیلمسازان سوال شود. الان 40 دوره جشنواره داریم و خیلی اتفاق خوبی است و می‌توان درباره آن کلی صحبت کرد، فیلم‌ها را بیرون بیاوریم و بررسی کنیم چرا تا امروز ژانر وحشت در سینمای ایران تا این اندازه کم بوده یا ژانر کمدی در فیلم کوتاه اینقدر ضعیف است.»
شمشیری هم درباره تنوع ژانر در این جشنواره می‌گوید: «فیلم‌هایی که در دوره‌های قبلی دیده می‌شد، اکثرا آپارتمانی با موضوعات مشخصی بود، چون قبلا فیلم‌هایی درباره آن موضوعات ساخته شده بود بچه‌ها سعی کرده بودند به این سمت بروند. در این دوره حتی یک فیلم آپارتمانی ندیدم. فیلم‌هایی انتخاب شده بودند که جسارت کردند و دوربین را از لوکیشن همیشگی فیلم کوتاه خارج کردند و به شهربازی، مکان‌های باز و... رفتند. تنوع ژانر در این دوره از دوره‌های دیگر بیشتر بود.»
قندهاری هم تنوع ژانر را در جشنواره امسال نسبت به سال‌های گذشته بهتر می‌داند و می‌گوید: «تنوع ژانر امسال قطعا نسبت به سال‌های گذشته بیشتر بود. البته تنوع ژانر کمی در این حوزه متفاوت است. برخی می‌خواهند فانتزی کار کنند یا ژانر رئال، نئورئال و... یا اینکه یک فیلمسازی می‌خواهد، زمینه داستان‌گویی بهتر را فراهم کند، این باعث می‌شود این بستر ایجاد شود و نسبت به سال‌های قبل که این کمتر بود و جشنواره یکدست‌تر بود، تنوع ژانر ایجاد شود. همچنین این تنوع ژانر کمک می‌کند که فیلم‌هایی با موضوع، محوریت و فرم‌های مختلف ساخته و اکران شود و قطعا برای مخاطب جذاب است. البته برای فیلمسازان هم جذاب است، چون بازخورد مخاطب بهتر دریافت می‌شود.»
جوادی فیلم ساختن ژانری در حوزه فیلم کوتاه را سخت می‌داند و می‌گوید: «واقعیت این است فیلمسازی در ژانر خیلی کار سختی است. در سینماهای بلند هم استعدادهای کمی هستند که در این مسیر بروند ولی این رسالت را در بچه‌های فیلم کوتاه دیدیم که در حوزه ژانر کار کردند و چند فیلم خوبی که امسال دیدم، فیلم‌هایی با ژانر متفاوت بودند.»
توجه به استعدادهای شهرستان‌ها
صراف‌یزد درخصوص توجه به استعدادها در شهرستان‌ها می‌گوید: «قطعا در این حوزه موفق عمل شده است. الان که می‌بینیم اگر نگاه سطحی به کاندیداها داشته باشیم می‌توان دریافت که چند نفر از شهرستان هستند و رنگ‌آمیزی که در جدول پخش فیلم‌ها را نگاه کنید از همه شهرهای ایران است به‌جز یکی، دو شهر که باید بررسی شود، چرا نیستند. ما از همه شهرها، با همه طیف‌ها، با همه اندیشه‌ها فیلم داریم. قطعا این نگاه به دیده شدن فیلمسازی که در یک جای دور از مرکز زندگی می‌کند و با بودجه اندکی فیلم می‌سازد و در جشنواره‌ای شرکت می‌کند که خودش کلاس درس مهمی است، خیلی موثر است. همواره گفته‌ام بچه‌هایی که در جشنواره حاضر می‌شوند و روی زمین می‌نشینند و فیلم می‌بینند انگیزه و آرزو دارند تا از بزرگان سینمای این کشور شوند. باید اینها را خوب هدایت کنیم، خوب آموزش دهیم. متاسفانه مساله آموزش در شهرستان‌های ما ضعیف است. مساله آموزش مساله اول و ضعیف همه شهرهاست. دوم مساله بودجه است و بعد در ادامه تجهیزات است. باید این جوانان در شهرستان‌ها کمک شوند و نباید این‌طور باشد که فرد در تهران بتواند با عدد قابل‌توجهی فیلم بسازد و فیلمساز در شهرستان با مشکل بودجه مواجه باشد. در جشنواره هم داریم که فیلمسازی می‌گوید من فیلم خود را با 20 میلیون تومان ساختم ولی فیلمسازی هم وجود دارد که اعداد عجیبی مطرح می‌کند. باید بتوان عدالتی را برقرار کرد.»
شمشیری درمورد حضور فیلمسازان شهرستانی در جشنواره فیلم کوتاه می‌گوید: «الان به نسبت، فیلم‌های تهران در جشنواره زیاد است و این می‌تواند طبیعی باشد، چون آنچه در ذهن دارم این است که بالای 500 فیلم از تهران آمده بود. شهرستان‌های فیلم‌های کمتری فرستادند اما اینکه تمرکز روی تهران باشد احساس نکردم، یعنی واقعا به معنای کامل جشنواره تهران میزبانی داشت. از این هم نباید به‌راحتی عبور کنیم که بچه‌های شهرستان از هر نظر دست خالی هستند، در حوزه تجهیزات، بودجه و... . اگرچه در این سال‌ها بیشتر به این دوستان توجه شده ولی کافی نیست، یعنی بچه‌هایی هستند که استعداد زیادی دارند اما کشف نمی‌شوند شاید راهنمای بیشتری نیاز داشته باشند تا دست آنها باز شود.»
قندهاری حمایت از فیلمسازان کوتاه را یک اصل مهم برای رشد سینمای ایران می‌داند و می‌گوید: «فکر می‌کنم چندسالی است که حمایت‌های خوبی در این حوزه انجام می‌شود؛ حمایت‌های خوبی از تولید مخصوصا از سوی انجمن سینمای جوان می‌شود. این باعث‌شده که فیلمسازان تجربه بهتری کنند در این شرایط که به‌لحاظ مالی فیلمسازی سخت است، خوب است که جایی متولی باشد تا فیلم ساخته شود. فکر می‌کنم این جریان چندسالی است که به‌خوبی راه افتاده و باعث شده که تعداد فیلم‌های باکیفیت و در کل تعداد فیلم‌هایی که به جشنواره ارسال می‌شود، بیشتر شود. این هم می‌تواند رقابتی بودن فضا را نشان دهد. این فضای رقابتی که با افزایش تعداد فیلم‌ها به وجود می‌آید، درنهایت منجر به افزایش کیفیت فیلم‌ها می‌شود. من فیلمم را از نجف‌آباد ارسال کردم و سال‌های قبل خیلی این مساله سخت اتفاق می‌افتاد. امسال با صحبتی که هیات انتخاب کردند، این بود که فیلم‌ها بدون تیتراژ دیده می‌شد و این خیلی مهم است، چون شاید در انتخاب هر فردی بی‌تاثیر نباشد. به نظرم جا دارد فیلمسازان شهرستانی بیشتر وارد جشنواره شوند، چون قطعا فیلم‌هایی الان است که در تهران و شهرستان‌ها، فیلم‌های باکیفیت در فرم و محتوا هستند ولی از جشنواره جا مانده است. به‌نظرم استعدادهایی که در شهرستان هستند، دغدغه‌هایی که فیلمسازان شهرستانی دارند جالب است و اگر وارد جشنواره شود تنوع و تکثر بیشتری را شاهد خواهیم بود. امیدوارم سال‌های بعد هم شاهد این موضوع باشیم و به فیلمسازان این فرصت داده شود، چون فیلمسازان شهرستانی زیاد هستند.»
جوادی توجه به بومی‌گرایی را یکی از نکات مهم جشنواره امسال می‌داند و در این باره می‌گوید: «سال‌های پیش هم از شهرستان‌ها فیلم داشتیم ولی بیشتر فیلم‌ها برای تهران بود اما امسال بچه‌های شهرستان پابه‌پای بچه‌های تهران رقابت کردند و تعداد زیادی فیلم از شهرستان حضور داشت که این نشان می‌دهد تمرکز از تهران برداشته شده است و بچه‌ها از شهرستان کار می‌کنند و فرصت دیده شدن دارند. فکر می‌کنم در یکی، دوسال گذشته این امر بهتر شده است. من ساکن قم هستم و شرایط فیلمسازی در شهرستان را می‌بینم. ما به تهران نزدیک هستیم ولی بچه‌هایی که دورتر هستند سختی بیشتری دارند. دسترسی به یک‌سری عوامل و تجهیزات نیست و متمرکز در تهران است. با چند تن از بچه‌ها در شهرستان صحبت می‌کردم می‌گفتند باید امکانات در همه شهرها باشد که مجبور نباشیم وابسته به تهران شویم.»
فیلم کوتاه دروازه ورود به سینمای بلند
جوادی فیلم کوتاه را جایی برای رشد می‌بیند و در این باره می‌گوید: «طی سال‌های گذشته بچه‌های فیلم کوتاه که در جشنواره فیلم داشتند و رتبه‌های برتر بودند؛ الان فیلم‌های سینمایی می‌سازند یا در دست ساخت دارند، ولی فکر می‌کنم فارغ از اینکه فیلم بلند ساختن هدفی برای همه بچه‌های فیلمساز است؛ فیلم کوتاه دنیای مجزایی دارد و من به‌شخصه این را سکوی پرتاب نمی‌بینم، چون سختی‌های خاص خود را دارد ولی اینکه باعث دیده شدن شود، اکثر بچه‌هایی که سال‌های گذشته فیلم‌های خوبی در جشنواره کوتاه داشتند، الان فیلم‌های سینمایی خود را ساخته‌اند.»
قندهاری هم این جشنواره را راه ورودی به سینمای بلند داستانی می‌داند و می‌گوید: «حقیقت این است جشنواره‌ها می‌توانند به شکل جدی مشوق تمام فیلمسازان، چه کسانی که تازه شروع می‌کنند و چه کسانی باشند که قبلا ساختند و هنوز کار می‌کنند، چون بزرگ‌ترین حسن آن دیدن فیلم‌ها درکنار مخاطبان است. بازخوردهایی که فیلمساز از مخاطبان می‌گیرد بزرگ‌ترین حسنی است که جشنواره فیلم کوتاه دارد. قطعا می‌تواند مشوق باشد و پلکان موفقیت آنها باشد و نقشه‌راه بهتری برای فیلمسازان ارائه دهد.»
مستندسازی کوتاه درحال رشد
صراف‌یزد که در حوزه مستندسازی کوتاه فعالیت می‌کند درمورد حمایت‌هایی که می‌شود از این حوزه داشت، می‌گوید: «بنده سال‌هاست فیلم می‌سازم، عضو انجمن مستندسازان هستم، یک شرایطی را برای خود فراهم کردم و فیلم می‌سازم ولی اینجا مساله‌ای در برگزاری جشنواره وجود دارد و آن سیاستگذاری سینمای فیلم مستند است. فیلم مستند بسیار مهم است و می‌توان دقیق‌تر این را بررسی کرد. در جشنواره امسال 14 فیلم مستند در مقابل 45 فیلم داستانی داریم. مساله آموزش در شهرستان‌ها باید جدیتر نگاه شود. سینمای مستند پیشروتر از سینمای داستانی است. این حرف من نیست، بلکه چندسال پیش بود که مستندی را به‌عنوان نماینده ایران به مراسم اسکار معرفی کردیم. این نشان می‌دهد این پتانسیل در کشور وجود دارد. نحوه برگزاری فیلم‌های مستند جای سوال و بحث دارد که چرا سانس‌ها این‌طور برنامه‌ریزی می‌شود. اگر فیلم مستندی مابین فیلم داستانی قرار گیرد، شاید دیده شود و درآرای مردمی هم تاثیر بگذارد. می‌خواهیم مستندساز را به جامعه فیلمسازی تحویل دهیم پس باید نگاه جدیتر به این مساله داشت. مدیران انجمن و جشنواره باید نگاه جدیتر داشته باشند گویی تا به الان بوده است ولی فکر می‌کنم باید قوی‌تر و جدیتر به این مساله نگاه شود.»
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «باید نگاه جدی به مساله سینمای کوتاه و مخصوصا در سینمای مستند داشته باشیم. فیلم مستند اگر نگوییم جلوتر، قطعا هم‌تراز با سینمای داستانی است ولی نمی‌دانم چرا جدی بدان نگاه نمی‌شود. این قضیه مهم می‌شود درصورتی‌که نگاه جدی بدان داشته باشیم و مساله دوم این است که بتوانیم آموزش دهیم. ما مستندسازان خوبی در تهران داریم که می‌شود فیلم‌های آنها در شهرستان‌ها اکران شود، آموزش دهند، کارگاه‌ها و ورکشاپ‌هایی برگزار کنند و بتوانند از تجربیات این دوستان استفاده کرد.»
