زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه : با اعلام نتایج نهایی کنکور، عملا پرونده آزمون سراسری 1402 بسته شد. کنکوری که امسال برای اولین بار در چهار دهه گذشته، در طول یک سال دو بار برگزار شد و داوطلبان این شانس را داشتند که بتوانند با ملاک قرار دادن هر کدام از آزمون‌هایی که وضعیتی بهتری در آن داشتند، نسبت به انتخاب رشته اقدام کنند. تفاوت کنکور امسال البته تنها به برگزاری دو بار در سال خلاصه نمی‌شد و نباید حذف دروس عمومی و همچنین تاثیر 40 درصدی قطعی سوابق تحصیلی برای داوطلبان را از قلم انداخت. از طرف دیگر طراحان شیوه جدید آزمون سراسری از همان ابتدا روی امکان تحقق عدالت آموزشی از طریق تغییرات اعمال‌شده در کنکور به‌ویژه اعمال قطعی سوابق تحصیلی تاکید ویژه‌ای داشتند. مساله‌ای که طبیعتا درصورت تحقق کامل می‌تواند بستر یکسانی را برای رسیدن به صندلی دانشگاه‌های مهم کشور و رشته‌های خاص فراهم کند. یعنی دیگر تفاوتی میان دانش‌آموزی که در مدرسه‌ای دورافتاده در استان محروم تحصیل کرده با دانش‌آموزی که در یکی از مدارس غیرانتفاعی منطقه برخوردار پایتخت تحصیل می‌کند، وجود نخواهد داشت.

هر‌ساله با اعلام نتایج کنکور، یکی از موضوعات اساسی میزان سهم استان‌های محروم از کسب رتبه‌های زیر 3 هزار بود. رتبه‌هایی که رسیدن به آن به مثابه داشتن کلید برای ورود به رشته‌های خاص در دانشگاه‌های مطرح کشور محسوب می‌شد؛ رشته‌هایی که برای تحصیل در آن داوطلب باید یا در مدارس غیرانتفاعی درس می‌خواند یا هزینه چندصدمیلیون تومانی برای شرکت در موسسات کنکوری را می‌پرداخت. همان رتبه‌هایی که رسیدن به آنها تنها از عهده دانش‌آموزانی که در زمره دهک 10 قرار می‌گرفتند، بر می‌آمد!‌ امسال اما براساس پایشی که از سوی وزارت آموزش‌و‌پرورش صورت گرفته، شرایط کمی به نفع استان‌های محروم و طبیعتا دهک‌های محروم تغییر کرده و نشان می‌دهد اعمال قطعی سوابق تحصیلی در قبولی کنکور، توانسته کورسوی امید را در میان دانش‌آموزانی که فاصله چند صد کیلومتری از پایتخت دارند، زنده کند.

   سهم تهرانی‌ها از کسب رتبه‌های زیر 3 هزار کمتر شد
اعمال سوابق تحصیلی در کنکور 1402 باعث شده تا سهم 17 استان و شهر کشور از کسب رتبه‌های برتر تعدیل شود. منظور از تعدیل البته صرفا کاهش نیست؛ بلکه سهم مناطقی مانند شهر تهران که پیش‌تر در رسیدن به رتبه‌های زیر 3 هزار، سهم قابل‌توجهی بود؛ کاهش پیدا و در مقابل سهم دانش‌آموزان سیستان‌وبلوچستانی افزایش پیدا کرده است. یزد، شهر تهران، خراسان رضوی، سمنان، قزوین، مازندران، گلستان، فارس، البرز، ایلام، کرمانشاه، لرستان، بوشهر، شهرستان‌های تهران، هرمزگان، خوزستان و سیستان‌وبلوچستان همان استان‌ها و مراکز استانی هستند که شرایط برای آنها دستخوش تغییرات جدی شده است. در این میان شاید اصلی‌ترین تغییر را بتوان متوجه شهر تهران کرد؛ نقطه‌ای از کشور که به دلیل دسترسی به مدارس غیردولتی و شرکت در موسسات کنکوری، عمدتا یکی از مناطق صدرنشین در کسب رتبه‌های زیر 3 هزار بود، اما حالا شرایط برای دانش‌آموزانش تغییر کرده است. این شهر در حالی سال گذشته رتبه اول را در رتبه‌های زیر 3 هزار نسبت به جمعیت دانش‌آموزی‌اش داشت که امسال آن را به یزد واگذار کرده است.
نسبت قبولی‌های شهر تهران که سال گذشته عددی برابر با 2.45 بود در آزمون سراسری امسال به حدود 1.80 رسید. براساس آمار سال گذشته چنانچه قرار بود صرفا با توجه به معدل کتبی نتایج کنکور سال گذشته اعلام شود، سهم تهرانی‌ها از رتبه‌های زیر 3 هزار 2.12 بود. این عدد امسال با توجه به نمرات آزمون نهایی به 1.60 کاهش یافته است. اگر هم بخواهیم نتایج امسال را صرفا براساس تاثیر سوابق تحصیلی مدنظر قرار دهیم نسبت قبولی‌ها به 1.70 برابر جمعیت می‌رسید.
 
   قبولی گلستانی‌ها در کنکور 0.26 برابر بیشتر شد
در اینجا شاید اصلی‌ترین مساله بحث تعدیل قبولی‌ها در استان‌های مختلف است. یعنی هر چه نسبت استان‌ها به عدد 1 نزدیک‌تر باشد، عدالت آموزشی در این استان بیشتر محقق شده است. به عبارت ساده‌تر هر استان حداقل باید یک برابر جمعیت دانش‌آموزی خود در کسب این رتبه‌ها سهم داشته باشد که در این میان برخی استان‌ها در این سال‌ها سهم‌شان از قبولی در رتبه‌های زیر 3 هزار، به 2 و حتی فراتر از آن رفته بود و در مقابل برخی فاصله زیادی تا رسیدن به مبنای یک داشتند.
یکی از مهم‌ترین مصادیق تحقق عدالت را می‌توان مربوط به استان گلستان دانست. هر‌چند نسبت کسب معدل کتبی در این استان در سال گذشته 1.37 بود، اما میزان قبولی در رتبه‌های زیر 3 هزار این استان تنها 0.72 اعلام شد، آماری که امسال تغییر جدی کرده است. نسبت قبولی این استان با ملاک قرار دادن آزمون نهایی یک و نسبت قبولی آنها در کنکور هم 0.98 بوده است.

   رشد لاک‌پشتی تعداد داوطلبان برتر سیستانی در کنکور امسال
سیستان‌و‌بلوچستان هم یکی دیگر از همان استان‌هایی است که تغییرات در آن معنادار بوده است. با وجود اینکه نسبت شاخص معدل کتبی در این استان در سال گذشته 0.88 بوده؛ اما قبولی آنها در آزمون سراسری تنها 0.16 بود؛ این نسبت‌ها امسال در آزمون نهایی به 0.45 و در کنکور هم به 0.23 رسیده است؛ البته باید این مساله را هم مدنظر قرار داد که هنوز فاصله بسیار زیادی تا رسیدن به نسبت نرمال در این استان وجود دارد، اما طبیعتا این قدم اندک را هم برای چنین استانی باید دستاورد قابل توجهی دانست.

   استان‌های محروم یک قدم به عدالت آموزشی نزدیک‌تر شدند!
نزدیک شدن عدالت آموزشی از طریق کنکور 1402 تنها به این استان‌ها ختم نشد. کرمانشاه را باید جزء استانی‌هایی برشمرد که تغییرات ملموسی داشته چراکه نسبت قبولی دانش‌آموزان آن در کنکور از 0.45 به حدود 0.60 رسیده است؛ در حالی که اگر معیار قبولی این استان را معدل کتبی لحاظ کنیم، این نسبت از 0.69 به 0.70 رسیده است. یعنی عملا اعمال سابقه تحصیلی باعث شد تا میزان قبولی این استان در رتبه‌های زیر 3 هزار نفر تغییر نسبتا خوبی را تجربه کند. این اتفاق برای ایلامی‌ها هم صادق است و دانش‌آموزان این استان در قبولی کنکور از نسبت قبولی 0.47 به حدود 0.60 رسیدند؛ در حالی که قبولی آنها در آزمون نهایی، تفاوتی چندانی نداشته و روی همان 0.68 ثابت مانده است. آذربایجان غربی هم رشد حدودا رشد 0.04 برابری در قبولی رتبه‌های زیر 3 هزار را داشته است. چراکه یعنی نسبت قبولی آنها در آزمون سراسری از 0.49 به 0.52 رسیده است. اما اگر بخواهیم نسبت قبولی آنها را در کسب معدل کتبی بسنجیم، این میزان از 0.45 به حدود 0.48 رسیده است. لرستان هم که براساس آمار منتشر‌شده از سوی وزارت رفاه نرخ فقر آن در سال 1400 به 39.61 می‌رسید و جزء مناطق محروم کشور به شمار می‌رود، نسبت قبولی دانش‌آموزانش در کنکور سال قبل 0.56بود که این میزان بعد از اعلام نتایج کنکور امسال به 0.65 نزدیک شد. نسبت قبولی در چهار‌محال‌و‌بختیاری هم صرفا در آزمون نهایی از 0.63 به 0.85 رسیده؛ در حالی که این نسبت با معیار معدل کتبی از 0.76 به 0.80 رسید.
استان کرمان هم که نسبت قبولی در آن صرفا در کنکور سال گذشته 0.69 بود حالا به 0.80 رسیده است. نسبتی که اگر آن را در معدل کتبی حساب کنیم از 0.82  به 0.77 رسیده است. این مهم نشان می‌دهد باوجود کاهش نسبت معدل کتبی دانش‌آموزان این استان، سهم‌شان در رتبه‌های برتر کنکور افزایش پیدا کرده است.
 
   جابه‌جایی معنادار نسبت عدالت آموزشی در قزوین
قزوین را باید یکی از استان‌هایی دانست که تحقق عدالت آموزشی در آن رنگ جدی‌تری به خود گرفته است. با وجود اینکه نسبت قبولی دانش‌آموزان این استان در کنکور سال گذشته 0.98 و حتی با معیار معدل کتبی هم این نسبت به 0.74 رسیده بود، اما حالا دانش‌آموزان قزوینی توانسته‌اند در آزمون سراسری امسال این نسبت را به 1.10 و در آزمون نهایی هم به 1.08 برسانند.
در این میان چهار استان دیگر هم بودند که تاثیر قطعی 40 درصدی سابقه تحصیلی در قبولی دانش‌آموزان آنها اثرگذار بوده است. به‌طور مثال نسبت قبولی دانش‌آموزان هرمزگان تنها در کنکور از 0.32 به حدود 0.43 رسید. دانش‌آموزان اردبیلی هم با تغییر شیوه پذیرش دانشجو در کنکور، نسبت قبولی‌شان را در کنکور از 0.70 به حدود 0.90 رساندند. استان فارس هم از 0.73 به 0.75 و گیلان هم از 0.74 به 0.75 رسیده است، البته تغییرات در این استان‌ها به نسبت دیگر استان‌های نام برده شده، بسیار ناچیز است.
هر‌چند وضعیت قبولی برای دانش‌آموزان همدانی، آذربایجان شرقی، مرکزی و قم تغییر چندانی به نسبت سال گذشته نداشت؛ اما سمنانی‌ها هم که سال گذشته نسبت قبولی‌شان در رتبه‌های زیر 3 هزار به 1.06 می‌رسید، حالا توانسته‌اند این میزان را به 1.30 برسانند که موفقیت قابل توجهی برای آنها به شمار می‌رود. همچنین نسبت قبولی در استان خراسان رضوی هم از 1.37 به 1.45رسید، در حالی که با معیار قرار دادن قبولی آنها در معدل کتبی، این نسبت از 1.24 به 1.26 رسید.

   وقتی کنکور جلوی سهم بالای 3 استان کشور در کسب رتبه‌های برتر را گرفت
در اینجا بد نیست به این مساله هم توجه ویژه کرد که هر‌چند یزد در رتبه اول قرار دارد، اما با نگاهی به نسبت قبول‌شدگان این استان، می‌توان نتیجه گرفت که شرایط برای ورود آنها در جمع رتبه‌های زیر 3 هزار سخت‌تر شده است. به‌طوری که نسبت قبولی آنها در کنکور از 2.24 به 2.05 رسیده؛ این مساله زمانی ملموس‌تر می‌شود که بدانیم دانش‌آموزان این استان در حالی که سال گذشته نسبت قبولی‌شان با معدل کتبی 1.63 بود، حالا این میزان به 1.80 رسیده ولی سهم‌شان از رتبه‌های برتر کمتر شده است؛ یعنی عملا به میزان رشد معدل کتبی نتوانستند برتری‌شان را در رتبه‌های برتر حفظ کنند.
مازندرانی‌ها هم که سال گذشته نسبت قبولی‌شان در معدل کتبی 1.47 و نسبت قبولی‌شان در کنکور 1.39 بود حالا با دارا بودن نسبت قبولی 1.05 در بحث معدل، در رسیدن به رتبه‌های زیر 3 هزار، نسبت‌شان در کشور 1.25 است؛ یعنی عملا با اعمال سابقه سهم آنها در کسب رتبه‌های زیر 3 هزار نفر کوچک‌تر شده است.
زنجان در حالی که سال 1401 در شاخص کنکور نسبت 1.06 را داشت و حتی شاخص معدل کتبی آن 0.65 اعلام شده بود، در کنکور امسال با اعمال سابقه تحصیلی، عملا در این دو شاخص، به ترتیب نسبت قبولی‌اش به ترتیب به 0.93 و 0.85 رسیده است.

   سابقه تحصیلی کمکی به خوزستانی‌ها نکرد!
خوزستانی‌ها اما آن‌طور که انتظار می‌رفت، نتوانستند سهم خود را در کسب رتبه‌های برتر افزایش دهند. دانش‌آموزان این خطه از کشور که نسبت قبولی‌شان در کنکور سال گذشته 0.36 بود، با پایان برگزاری کنکور امسال، نسبت شان را به 0.38 رسانده‌اند. حتی اگر بخواهیم معیار قبولی در آزمون نهایی را هم معیار قرار دهیم، این نسبت از 0.43 به 0.40 رسیده است.

   وقتی فاصله با عدالت آموزشی بیشتر شد!
در این میان اما با اعمال سابقه تحصیلی برای دانش‌آموزان برخی از نقاط کشور، وضعیت آنها نه‌تنها به عدالت آموزشی نزدیک‌تر نشد، بلکه فاصله‌شان از افزایش سهم در کسب رتبه‌های زیر 3 هزار، بیشتر هم شد. دانش‌آموزانی بوشهری را باید یکی از همان مناطق‌ دانست. با وجود آنکه نسبت قبولی‌شان در کنکور سال قبل 0.57 و نسبت قبولی‌شان در معدل کتبی هم 0.59 بود؛ حالا این میزان به ترتیب به 0.50 و 0.55 رسیده است. یعنی باز هم علی‌رغم بالا بودن نسبت معدلی کتبی در این استان، سهم‌شان در رتبه‌های برتر کنکور کوچک‌تر شده است.  دانش‌آموزانی که در مدارس مختلف شهرستان‌های تهران تحصیل می‌کنند هم دست‌شان از رسیدن به رتبه‌های برتر کوتاه‌تر شد. این دانش‌آموزان که نسبت قبولی‌شان در سال گذشته تنها در کنکور 0.76 بود، حالا این نسبت به 0.50 رسیده است. در حالی که نسبت آنها با معیار معدل کتبی تغییر چندانی نکرده، یعنی این نسبت در سال گذشته 0.52 بود که امسال هم تقریبا 0.52 باقی مانده است.
البرزی‌ها هم که سال گذشته نسبت‌شان در معدل کتبی 1.03 بود اما وقتی پای رتبه کنکور به میان آمد، این نسبت به 0.80 رسید، حالا با نسبت 0.75 در معدل کتبی، سهم‌شان از قبولی‌های زیر 3 هزار به 0.70 رسیده است؛ یعنی نسبتا میزان سهمی که در معدل کتبی داشتند را هم توانستند در کنکور امسال به دست آورند.

   سنجش علمی دانش‌آموزان با ترازوی عدالت
در یک کلام می‌توان عنوان کرد از میان 11 استان یزد، خراسان جنوبی، اصفهان، خراسان رضوی، سمنان، قزوین، مرکزی، مازندران، قم، گلستان و خراسان شمالی که نسبت قبولی دانش‌آموزان آنها از یک برابر بیشتر است، بعد از اعمال سابقه تحصیلی بیش از 60 درصد آنها، سهم‌شان در کسب رتبه‌های برتر به نسبت سال گذشته کاهش پیدا کرد. درمقابل هم از میان 11 استانی که سهم آنها در رسیدن به این رتبه‌ها کمتر از 0.75 بود، حالا سهم‌ بیش از 70 درصد آنها  در رسیدن به رتبه‌های برتر کنکور به نسبت سال گذشته افزایش چشمگیری داشته است.