ندا اظهری، خبرنگار گروه دانشگاه: فناوری نانو از آن دست فناوریهایی است که از حدود 20 سال پیش که در کشور آغاز به کار کرد، توانسته علاوهبر اسم و رسمی که پیدا کرده، پیشرفت و توسعه در تولید محصولات نانویی را رونق دهد و حتی در زمینه صادرات محصولات به سایر کشورها حرفهای زیادی برای گفتن داشته باشد. هرسال گزارش عملکرد کاملی از فعالیتها و عملکرد ستاد نانو منتشر میشود که میتواند صحهای بر کارکرد این ستاد در یکسال گذشته باشد. در نشستی که روز گذشته در ستاد فناوریهای نانو برگزار شد، عماد احمدوند، دبیر ستاد ویژه توسعه فناوری نانو به تحلیل بازار صادراتی محصولات نانویی پرداخت که جدیدترین آمارهای ارائهشده درباره این بازار است.
احمدوند در نشست روز گذشته ستاد نانو با اشاره به روند تولید محصولات نانو ساخت ایران در بازه 10 ساله بین سالهای 1392 تا 1402 گفت: «روند تولید محصولات نانو بهویژه از سال 1399 رشد چشمگیری داشته، بهطوری که از 750 محصول در این سال به 1608 محصول درحالحاضر یعنی سال 1402 رسیده است و انتظار میرود تا پایان سال نیز به این تعداد اضافه شود. این درحالی است که تعداد محصولات نانویی در سال 1401 حدود 1428 محصول بوده و تعداد محصولات نانویی در 1402 در مقایسه با سال گذشته، 180 محصول افزایش نشان میدهد.» او همچنین ادامه داد که تعداد شرکتهای تولیدکننده محصولات نانویی در قیاس با سال 1401، تنها هشت شرکت افزایش داشته و از 350 شرکت به 358 شرکت رسیده است. اما درمجموع 70 شرکت با حجم فروش محصولات نانویی بالای 100 میلیارد تومان در سال در کشور فعال هستند که 85 درصد از کل حجم بازار فناوری نانوی ایران را در اختیار گرفتهاند. کل بازار فناوری نانو در سال 1401 به حدود 30 هزار میلیارد تومان (1125 میلیون دلار) رسیده که در مقایسه با سال 1400 با مبلغ حدود 20 میلیارد تومان، رشد 34 درصدی و حدود 10 هزار میلیاردی را نشان میدهد. از مجموع بیش از 30 هزار میلیارد تومان رقم کل بازار فناوری نانو، 93.7 درصد معادل 28 هزار و 450 میلیارد تومان سهم بازار داخلی و تنها 6.3 درصد معادل 1900 میلیارد تومان (69 میلیون دلار) هم سهم بخش صادراتی محصولات نانویی میشود. بازار صادراتی نانو 1401 هم نسبت به سال قبل 13 درصد رشد داشته است.
سهم 57 درصدی نانوپوششها از کل بازار نانو
از میان حوزههای صنعتی مختلف، حوزه ساختوساز سهم 48 درصدی از کل بازار نانو را در اختیار گرفته که تقریبا نیمی از این بازار را شامل میشود. حوزه ساختوساز در سال 1400 سهم 49.7 درصدی داشته که در سال 1401 در مقایسه با سال قبل از آن حدود 1.7 درصد افت داشته است. بعد از آن، حوزه صنعتی خودرو با 13 درصد رده دوم بازار نانو را در اختیار دارد که این سهم در سال 1400 حدود 14.6 درصد گزارش شده که در سال 1401 کاهش 1.6 درصدی را نشان میدهد. همچنین حوزههای نفت و گاز و پتروشیمی با سهم 12 درصدی از کل بازار فروش محصولات نانویی قرار میگیرند. این حوزه در سال 1400 سهم 12.5 درصدی داشته که در سال 1401 با 0.5 درصد کاهش روبهرو شده است. اما وقتی حرف فناوری نانویی به کار رفته در محصولات به میان میآید، نانوپوششها با سهم 57 درصدی، بالاترین سهم از کل بازار نانو را به دست میآورند که در مقایسه با سال 1400 با رشد دو درصدی همراه بوده است. از سوی دیگر، نانوکاتالیستها هم با سهم 20 درصدی در رده دوم قرار گرفته است که نسبت به سهم 22.6 درصدی نسبت به سال 1400، افت 2.6 درصدی را نشان میدهد. در زمینه پرفروشترین محصولات نانویی، شیرآلات بهداشتی با سهم حدود 32 درصدی از کل بازار نانو، رتبه نخست را با کل ارزش 9 میلیارد و 650 میلیون تومان به دست آورده است. پس از آن، کاتالیست حوزه نفت و گاز با سهم 11.6 درصدی و کل ارزش سهمیلیارد و 524 میلیون تومانی، رده دوم را از آن خود کرده است.
افزایش نرخ صادرات نانو با وجود کاهش سهم صادرات
تنها چهار شرکت در سال 1401 بیش از 100 میلیارد تومان را به خود اختصاص دادهاند. این درحالی است که تعداد 65 شرکت بین 100 تا هزار میلیارد تومان فروش دارند. میزان صادرات فناوریهای بازار نانو در سال 1401 در مقایسه با 1400 رشد داشته است بهطوری که 61 میلیون دلار در سال 1400 به 69 میلیون دلار در سال 1401 رسیده است. طبق آمار ارائهشده طی سالهای گذشته، روند سهم بازار نانوی ایران از سال 1398 افزایشی بوده و از بازار 22 میلیون و 100 هزار دلاری به بازار 40 میلیون و 500 هزار دلاری در سال 1399 رشد نشان میدهد. اما بهرغم افزایش میزان صادرات از کل بازار نانو، سهم آن از این بازار نسبت به سال گذشته کاهش یافته، بهطوریکه سهم صادرات از بازار نانو در 1400 قریب هفتدرصد بوده اما در سال 1401، درصد سهم صادرات از بازار فناوری نانو به 6.3 درصد کاهش نشان میدهد. با نگاه به آمار ارائه شده، سالهای 1395 و 1396 بالاترین سهم از بازار نانوی ایران به ترتیب با 17.7 و 17.9 درصد، بالاترین سهم طی هشتسال گذشته بودهاند اما در سال 1397 با توجه به نوسان ارز ایجاد شده در بازار، سهم بازار نانویی به 10.5 درصد کاهش یافت.
حجم کل صادرات فناوریهای نانو 69 میلیون دلار است و از این میان، حوزه صنعتی ساختوساز با سهم 52.6 درصدی از کل صادرات، پرفروشترین محصول نانویی در بخش صادراتی محسوب میشود، پس از آن نیز حوزههای اپتیک، الکترونیک و فوتونیک با سهم 21.7 درصدی رتبه دوم را از آن خود کرده است. همین دو حوزه سهم 74 درصد از کل بازار صادرات محصولات نانویی را در اختیار گرفتهاند.
بازار 33 میلیون دلاری، صادرات محصولات نانویی به عراق
با توجه به افزایش تحریمهای خارجی، ایران بیشترین بازارهای صادراتی خود را کشورهای همسایه و خاورمیانه درنظر گرفته است اما از سوی دیگر، با روشهای مختلف هم توانسته به برخی کشورهای اروپایی و غربی صادرات داشته باشد. در سال 1401، کشور عراق با مبلغ صادراتی 33 میلیون دلاری رتبه نخست را برای صادرات محصولات نانویی در اختیار دارد. رقم صادراتی محصولات نانویی به عراق در مقایسه با رقم 21.5 میلیون دلاری سال 1400، رشد بالایی را نشان میدهد. بعد از آن هم افغانستان با 12 میلیون و 300 هزار دلار دومین مقصد ایران از نظر صادرات محصولات نانویی بهشمار میرود. روسیه هم که در سال گذشته جایگاه خوبی در زمینه صادرات محصولات نانویی در اختیار نداشت، در سال 1401 رقم ششمیلیون و 500 هزار دلاری را کسب کرده است. از دیگر کشورها بهعنوان مقصد صادراتی محصولات نانو میتوان به ترکیه، گرجستان، آذربایجان، ازبکستان، ترکمنستان، تاجیکستان، پاکستان، امارات، قزاقستان، آلمان، کویت و ارمنستان اشاره کرد. بهطورکلی بیش از 80 درصد از صادرات محصولات نانویی به کشورهای عراق، افغانستان، روسیه، ترکیه، گرجستان و آذربایجان بوده است. شیرآلات بهداشتی نانویی با سهم حدود 22 میلیون دلاری، برترین محصول نانویی در بخش صادرات به شمار میرود. بعد از آن، محصولات اپتیک و الکترونیک با رقم حدود 15 میلیون دلاری، دومین محصول پرفروش نانویی شناخته میشود. انواع کاشی و سرامیک هم با حدود هفتمیلیون دلار، سومین محصول پرفروش نانویی است.
بازار 60 هزار میلیارد ریالی نانوکاتالیستها
کاتالیستها که جزء پرفروشترینها و اصلیترین محصولات نانویی هستند، طی بازه زمانی سهساله یعنی از سال 1399 تا 1401 حجم فروشی 14 هزار میلیارد دلاری را به خود اختصاص دادهاند. درمجموع حدود 17 شرکت در دو حوزه نفت و گاز و خودرو فعالیت میکنند که 65 درصد شرکتها از آن حوزه نفت و گاز و 35 درصد هم از آن شرکتهای خودروسازی هستند. در این میان با توجه به تعداد بیشتر شرکتهای نفت و گاز، حجم بازار این حوزه هم بالاتر است و 56 درصد از کل حجم بازار را به خود اختصاص داده است. علاوهبر این حوزه خودرو هم سهم 44 درصدی از کل حجم بازار برعهده دارد. کل بازار نانوکاتالیستها بین سالهای 1399 و 1401 روند رو به رشدی را نشان میدهد، بهطوریکه بازار نانوکاتالیستها در حوزه نفت و گاز در 1401 قریب 35 هزار و 500 میلیارد ریال، بازار نانوکاتالیستهای حوزه خودرو در سال گذشته 24 هزار و 700 میلیارد ریال و کل بازار نانوکاتالیستها در این سالها 60 هزار و 200 میلیارد ریال عنوان شده است که در مقایسه با کل بازار نانوکاتیستها در سال 1400 با رقم 46 هزار میلیارد ریال، روند رو به رشدی را نشان میدهد.