عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ: فیلمسازان حرفه‌ای ایران از سینمای داستانی بگیرید تا سینمای مستند لیست بلندبالایی ندارند اما هرچه هست، عموما ازجمله فعالان سینمای فیلم کوتاه هستند. از فیلمسازان قدیمی همچون رضا میرکریمی، اصغر فرهادی تا جوان‌هایی همچون احسان عبدی‌پور، سعید روستایی یا شهرام مکری ابتدا با فیلم‌های کوتاه و سینمای جوان به دنیای فیلمسازی حرفه‌ای پا گذاشتند. جشنواره فیلم کوتاه تهران رویداد مهمی برای کشف و معرفی استعدادهای تازه سینمای ایران است و حالا در چهلمین فصل برگزاری محلی برای شناخت ایده‌ها و فعالیت‌هایی که طی دو سال گذشته مدیران جدید انجمن سینمای جوان برای جریان فیلم کوتاه طراحی کرده‌اند. مهدی آذرپندار که دو سال است به‌عنوان مدیرعامل انجمن سینمای جوان حضور دارد و دبیری جشنواره فیلم کوتاه را هم به عهده گرفته در گفت‌وگویی که در «فرهیختگان» داشت درخصوص اهمیت سینمای فیلم کوتاه گفته است: «انجمن سینمای جوان در سال‌های گذشته تعمدی یا غفلتا درعین اینکه بسیار جای مهمی بوده، به‌عنوان یک جای مهم بازنمایی نشده است که بخشی از آن شاید به خلق‌وخوی انجمنی‌ها به‌عنوان یک خانواده بزرگ برگردد. آنها کمی بیش از حد درون‌گرا هستند و البته شاید هم تعمدی در کار بوده که اینجا خیلی به‌عنوان جای مهمی بازنمایی نشود تا استقلال بیشتری داشته باشد.» به گفته آذرپندار انجمن سینمای جوان جایی است که مهم‌ترین سینماگران امروز ما روزی فیلم ساخته‌اند یا آموزش دیده‌اند و برای همین نگاهی که تیم جدید در سینمای کوتاه دارند نگاهی تحولی برای فیلمسازی حرفه‌ای در سینمای بلند دارد.
حضور پررنگ شهرستانی‌ها با ژانرهای متنوع
چهلمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران که از روز پنجشنبه 27 مهرماه آغاز شده با حضور پرشمار مخاطبان همراه بوده است. پردیس سینما گالری ملت در روز اول با ازدحام عجیبی در راهروها مواجه بود و مهم‌تر از آن سانس‌های نمایش فیلم‌ها خصوصا آثار بخش مسابقه سینمای ایران حضور پرشور تماشاگران را به خود دید. شعار جشنواره امسال را «آیینه تمام نمای ایران» گذاشتند و برایشان مهم بود که کیفیت آثار نسبت به سال گذشته بالاتر باشد، شاید برای همین است که تعداد پذیرفته‌شدگان نسبت به دوره‌های دیگر کمتر است اما به گفته آذرپندار، تلاش شده تا کیفیت آثار بالا باشند. او در نشست خبری این جشنواره گفت: «از هیات انتخاب جشنواره خواهش کردیم معیار آنها کیفیت باشد. به دلیل تثبیت وجهه بین‌المللی جشنواره در سال‌های اخیر سعی کردیم آثار را با سختگیری کیفی انتخاب کنیم. در بخش بین‌الملل هم آثاری از کشورهای مختلف به دست‌مان رسید که رکورد چهل‌ساله جشنواره را جابه‌جا کرد. جشنواره فیلم کوتاه تهران یکی از سخت‌ترین ورودی‌ها را نسبت به جشنواره‌های دیگر جهان دارد. از هر هزار فیلم هشت فیلم برای حضور در جشنواره انتخاب می‌شوند. سعی ما بر این بود که بتوانیم از تمام ایران آثاری با حفظ کیفیت بپذیریم. قرار نبود کیفیت فدای رویکرد و محتوا شود.»
حضور شهرستانی‌ها در این دوره از جشنواره پررنگ است و آذرپندار دلیل آن را سیاستگذاری‌های جشنواره می‌داند و در این باره گفته است: «می‌خواستیم این نگاه را به فیلمسازان بدهیم و قرار نیست جشنواره با آنکه نام تهران را روی خود دارد فقط میزبان فیلمسازان تهرانی باشد، به همین دلیل در این زمینه رشد داشتیم و تعداد آثار پذیرش‌شده از فیلمسازان استانی بیش از فیلمسازان تهرانی است. این برای نخستین بار است که این اتفاق رخ می‌دهد و معادل ۵۵ درصد آثار پذیرش‌شده از شهرستان‌ها هستند. نسبت به دوره گذشته هم در این زمینه رشد داشته‌ایم و برای ما خوشحال‌کننده است.» هویت مستقل جشنواره فیلم کوتاه همیشه مهم بوده است و آذرپندار درباره این دوره از جشنواره و مستقل بودن آن از انجمن سینمای جوان گفته است: «سعی کردیم تفکیکی بین انجمن سینمای جوانان ایران و جشنواره فیلم کوتاه تهران داشته باشیم. جشنواره هویتی مستقل از انجمن دارد. ضمن اینکه انجمن خودش یکی از تولیدکنندگان بزرگ فیلم است. خوشحالیم که امسال حتی یک فیلم در بخش داستانی نیست که به دلیل ممیزی حذف شده باشد و دقیقا همان لیست هیات انتخاب به بخش داستانی و سایر بخش‌ها راه پیدا کرده است.» بلیت‌فروشی برای جشنواره هم یکی دیگر از اقدامات امسال جشنواره است، امسال بلیت‌فروشی برای جشنواره از طریق سایت آی‌تیکت صورت می‌گیرد و تخفیفاتی هم برای دانشجویان و هنرجویان سینما و برخی گروه‌ها در نظر گرفته شده است. قیمت بلیت هر باکس هم ۳۰ هزار تومان است که البته مشمول تخفیف هم می‌شود. سال گذشته که خیلی‌ها معتقد بودند با توجه به اتفاقاتی که در کشور افتاده است نباید جشنواره برگزار شود اما با همه بالاپایین‌ها برگزار شد و مورد استقبال هم قرار گرفت. امسال هم برخی فیلم‌ها متاثر از اتفاقات سال گذشته است و آذرپندار درباره این آثار در نشست خبری گفت: «من سعی کردم به وعده‌هایم پایبند باشم؛ یکی همین حضور فیلم‌های سیاسی بود، دیگری حضور پررنگ استان‌ها و سومی حضور فیلم از ژانرهای مختلف. ساخت فیلم سیاسی تابو نیست و می‌خواستیم روی این موضوع ثابت‌قدم باشیم.»
روزهای شلوغ جشنواره با 6 هزار مخاطب
شاید برگزارکنندگان این جشنواره فکر نمی‌کردند روزهای ابتدایی را اینقدر پرشور شروع کنند. در این دو روز سالن‌های یک و دو پردیس ملت شلوغی عجیبی را در جشنواره فیلم کوتاه تجربه کرد؛ به شکلی که در همه سانس‌ها، تک‌تک صندلی‌های هر دو سالن پر شد و ده‌ها تماشاگر نیز روی پله‌ها نشستند یا در انتهای سالن، ایستاده فیلم‌ها را تماشا کردند. شلوغی این دو سالن به‌حدی بود که دقایق بین نمایش فیلم‌های دو سانس، فضای میان دو سالن مملو از تماشاگران بود؛ افرادی که در انتظار باز شدن درهای سالن بودند و می‌خواستند تماشای فیلم‌ها را از دست ندهند. استقبال از سانس‌های 14 و 16 جشنواره به‌حدی بود که دو سالن سه و پنج هم به ظرفیت سالن‌های نمایش‌دهنده فیلم‌ها اضافه شوند تا اکران فیلم‌های داستانی بخش اصلی را برعهده بگیرند. نتیجه آن که جشنواره در اولین روز، 10 سانس فوق‌العاده را تجربه کرد و صفی طولانی بیرون سالن‌ها برای رأی‌دهی مردمی جشنواره شکل گرفت. نتیجه این اتفاقات آن شد که به استناد محراب محمدزاده، مدیر کمیته اطلاع‌رسانی جشنواره بیش از شش هزار نفر مخاطب نخستین روز جشنواره بودند و با توجه به استقبال تماشاگران سانس ویژه همزمان هم در نظر گرفته شد تا کسی از دیدن فیلم‌های روز اول جا نماند. به نظر می‌رسد چهلمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران با آنچه که حاضران در دو روز نخست این رویداد مشاهده کردند بازگشتی به دوران رونق جشنواره‌های سینمایی ایران را رقم زده است.
کادرسازی‌ای که باید جدی گرفته شود
یکی از تاکیدات مدیران جدید انجمن سینمای جوان بر کشف استعداد و آموزش فیلمسازان سینمای بلند است. آذرپندار، مدیرعامل انجمن سینمای جوانان ایران طی یک برنامه تحولی پنج‌ساله به‌دنبال برنامه‌ریزی برای کاردسازی در سینمای ایران است. او در گفت‌وگویی که با «فرهیختگان» داشت در این باره گفته بود: «این بحث مهمی است که ما فکر کردیم باید برای سینمای ایران کادرسازی کنیم و به‌تبع آن سیاست‌های بعدی ما در آن برنامه پنج‌ساله تحولی برمبنای این رویکرد اعلام شد.» او همچنین با اشاره به همان سند تحولی پنج‌ساله در سینمای جوان تاکید کرد: «برخلاف تصور بیرونی که به این برنامه‌ها معمولا نمی‌‌توان ارجاع داد و صرفا یک سند با کارکرد رسانه‌ای است، واضح بگویم که اگر روزی شما خواستید من را در انجمن سینمای جوان قضاوت کنید براساس همان سند تحولی و میزان پایبندی به آن قضاوتم کنید چون ما ساعت‌ها فکر کردیم و برنامه پنج‌ساله تحولی را نوشتیم و به این برنامه ایمان داریم.» مطمئنا فعالیت در این عرصه نیازمند به کار بستن نگاه حرفه‌ای در ریل‌گذاری حوزه‌ای است که سال‌های آینده سینمای ایران را طراحی می‌کند. یکی از این موارد را باید در تنوع ژانر تولید دانست. آذرپندار به سیاست حمایت از تنوع ژانرهای در تولید فیلم‌کوتاه اشاره کرد و در این باره گفت: «سیاست انجمن در دوره جدید ضریب‌دادن به ژانرها و حمایت از آنهاست. ترجمان سینمایی آنچه عرض کردم، تنوع ژانرهاست.»
او در گفت‌وگویی هم که با ایسنا داشته درمورد این موضوع گفته است: «ما از دل اختلاف‌نظرهایی که بین فیلمسازان وجود داشت تصمیم گرفتیم که یک پیشنهاد سینمایی بدهیم و بگوییم که به جای بحث‌های جامعه‌شناختی یا بحث درباره اینکه واقعیت این است یا آن، می‌شود واقع‌نگاری و فیلمسازی صرفا رئال را کنار گذاشت و در ژانرها فیلم ساخت. این پیشنهاد خدا را شکر اجماع بیشتری در پی داشته و بسیاری از این فیلمسازان منتقد امروز به فیلمسازی در ژانر مشغول هستند. البته درام اجتماعی همچنان بیشترین ژانری است که در انجمن متقاضی دارد اما در ژانرهای دیگر رشد خیلی خوبی داشته‌ایم. مثلا در دو سال گذشته به اندازه تمام این سال‌ها فیلم ژانر وحشت ساخته شده که بعضا فیلم‌های خیلی خوبی هم هستند؛ یا به اندازه تمام این سال‌ها فیلم فانتزی تولید شده که در جشنواره‌های مختلف داخلی و خارجی جایزه گرفته و می‌گیرند. پس با اطمینان می‌گویم که تمام سلایق فیلمسازی می‌توانند با انجمن کار کنند و جای کسی را تنگ نمی‌کنیم.»
آذرپندار معتقد است سیاست ژانر، فضای آزادتری را در جشنواره‌ها ایجاد می‌کند و حتما فیلمسازان جسورتری را به سینمای ایران معرفی خواهد کرد. پس اگر می‌خواهیم فیلم‌های کوتاه این دوره از جشنواره را بررسی کنیم باید از چند منظر مورد توجه قرار گیرد؛ اینکه فیلمساز و اثری که پیش‌روی مخاطبان قرار گرفته است چه نسبتی با جریان فیلمسازی در سینمای حرفه‌ای دارد و دیگر اینکه آیا سیاست تنوع ژانر و تقویت سینمای شهرستان، نشانگانی از یک طراحی دقیق و باظرافت است یا که نه یک مدل مهندسی‌شده، مجعول و باسمه‌ای است. جشنواره فیلم کوتاه تهران در فصل چهلم خود می‌تواند نقطه آغاز آینده جدیدی برای سینمای ایران باشد به شرطی که امیدهای تازه از دل همین جشنواره ظهور کند.
