ندا اظهری، مترجم: فناوری هوش مصنوعی که به‌ویژه در سال‌های اخیر سروصدای زیادی به پا کرده بدون شک ماحصل تحقیق و توسعه گسترده‌ای است که با در نظر گرفتن تمام ابعاد این حوزه از فناوری توانسته گام‌های موثری در راستای توسعه آن بردارد. تحقیق و پژوهش اساس هر فناوری است که اغلب با انتشار مقالات مهم در ژورنال‌های بین‌المللی می‌توان دانش یک فناوری را جهانی‌سازی کرد و به دیگر کشورها نیز در زمینه دستیابی به یک فناوری کمک کرد. با توجه به این آمریکا و چین جزء پیشگامان فناوری هوش مصنوعی در دنیا هستند اما در سال‌های اخیر بسیاری از کشورها با سرمایه‌گذاری روی این فناوری توانسته‌اند گام‌های موثری در پیشبرد این حوزه بردارند. دانشگاه استنفورد آمریکا در ششمین نسخه از گزارش شاخص هوش مصنوعی خود که در سال 2023 منتشر کرده به معرفی داده‌های اصلی‌تر نسبت به گزارش‌های پیشین پرداخته است که از جمله بخش‌های اصلی آن موضوع تحقیق و توسعه هوش مصنوعی در دنیاست.

60 درصد مقالات در مجلات علمی منتشر می‌شوند 

آمارها حکایت از آن دارد که مقالات هوش مصنوعی در گذر زمان در انواع مختلفی به چاپ رسیده‌اند. در سال 2021 حدود 60 درصد از کل مقالات و اسناد منتشرشده در زمینه هوش مصنوعی در دنیا را مقالات مجلات با حدود 293 هزار و 480مقاله تشکیل دادند درحالی‌که 17 درصد از آنها مقالات کنفرانسی با 85 هزار و 90 مقاله و 13 درصد هم شامل آرشیوهای دسترسی آزاد با 65 هزار و 210 مقاله می‌شوند. کتاب‌ها، بخش کتاب، پایان‌نامه‌ها و انواع اسناد ناشناخته هم 10 درصد باقی‌مانده مقالات این حوزه را به خود اختصاص می‌دهند که در مجموع 52 هزار و 230 مقاله را شامل می‌شوند. درحالی‌که مقالات منتشرشده در ژورنال‌ها و مخزن مقالات به ترتیب 3 و 26.6 برابر طی 12 سال گذشته رشد کرده‌اند و تعداد مقالات ارائه‌شده در کنفرانس‌ها از سال 2019 کاهش یافته است.

بیشترین مقالات هوش مصنوعی آمریکا از سوی صنعت منتشر می‌شود

آمارها از تعداد مقالات هوش مصنوعی وابسته به بخش های آموزشی، دولتی، صنعتی، غیرانتفاعی و سایر موارد در آمریکا، چین و اتحادیه اروپا نشان می‌دهد که مقالات بخش آموزشی در هر منطقه غلبه دارد و بیشترین مقالات را به خود اختصاص می‌دهند. در این تقسیم‌بندی، حوزه مراقبت‌های بهداشتی شامل بیمارستان‌ها و تجهیزات زیرمجموعه مؤسسات غیرانتفاعی قرار می‌گیرند. مقالات وابسته به دانشگاه‌های دولتی شامل بخش آموزش می‌شوند. درمجموع، تعداد کل مقالات وابسته به بخش آموزشی 75.23 درصد گزارش شده است. میزان مشارکت بخش صنعتی در انتشار مقالات نیز در آمریکا بالاترین آمار را شامل می‌شوند و اتحادیه اروپا هم در رده بعدی قرار می‌گیرد. از سال 2010، سهم مقالات هوش مصنوعی در بخش آموزشی در هر منطقه کاهش یافته است. درمجموع، بعد از بخش آموزشی، مقالات وابسته به بخش غیرانتفاعی با 13.60درصد در رده دوم، مقالات بخش صنعتی با 7.21 درصد در رده سوم و مقالات بخش‌های دولتی با 3.74 درصد در رده بعدی قرار گرفته‌اند.

بیشترین همکاری بین آمریکا و چین

همکاری‌های فرامرزی بین دانشگاهیان، محققان و کارشناسان صنعتی جزء کلیدی توسعه مدرن حوزه‌های STEM (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات) به شمار می‌رود که انتشار ایده‌های جدید و رشد گروه‌های تحقیقاتی را تسریع می‌کند. آمارهای به دست آمده نشان می‌دهد که بالاترین مشارکت کشورها طی 12 سال گذشته بین آمریکا و چین اتفاق افتاده و به نظر می‌رسد از سال 2010 تاکنون این مشارکت‌ها حدودا چهار برابر افزایش یافته است. باوجوداین، کل تعداد مشارکت‌های آمریکا و چین از سال 2020 تا 2021 تنها افزایش دو درصدی داشته است که از سال 2010 تاکنون کم‌ترین رشد را به خود اختصاص داده و می‌توان مهم‌ترین دلیل آن را کشمکش‌های ایجاد‌شده بین دو کشور طی سال‌های اخیر عنوان کرد. بعد از آمریکا و چین، بزرگ‌ترین همکاری بین کشورها بین انگلیس و چین و آمریکا بوده است. در سال 2021 تعداد همکاری بین آمریکا و چین 2.5 برابر بیشتر از همکاری بین انگلیس و چین بوده است. تعداد مقالات هوش مصنوعی که با همکاری آمریکا و چین در سال 2010 منتشر شده بود، تنها به حدود 2500 مقاله می‌رسید اما با توجه به رشدی که طی 10 سال ایجاد شده، تعداد این مقالات مشترک بین دو کشور در سال 2021 به حدود 10 هزار و 470 مقاله رسید. 

رشد 2 برابری مقالات هوش مصنوعی در مجلات از 2015

بعد از رشد اندکی که تعداد مقالات هوش مصنوعی بین سال‌های 2010 تا 2015 داشت، تعداد مقالات هوش مصنوعی منتشر شده در ژورنال‌ها از 2015 به بعد با رشد 2.3 برابری روبه‌رو شد و این رشد ادامه یافت و رشد آن بین سال‌های 2020 تا 2021 حدود 14.8 درصد افزایش یافت. تعداد مقالاتی که در ژورنال‌ها در سال 2010 منتشر می‌شد به کمتر از 100 هزار مقاله می‌رسید. تعداد کل این مقالات تا سال 2017 حدود 140 هزار مقاله عنوان شد اما از 2018 به بعد رشد مقالات در زمینه هوش مصنوعی شدت گرفت به‌طوری‌که تعداد مقالات در 2020 قریب‌به 260 هزار مقاله عنوان شد و این تعداد تا سال 2021 به 293 هزار و 480 مقاله رسید‌.

40 درصد مقالات ژورنالی در چین منتشر می‌شوند

آمارهایی که از انتشار مقالات هوش مصنوعی در ژورنال‌ها طی 12 سال گذشته به‌دست آمده نشان می‌دهد چین همچنان رقیب بلامنازع انتشار مقالات هوش مصنوعی در ژورنال‌ها به شمار می‌رود به طوری که در سال 2021 حدود 39.78 درصد از مقالات این کشور در حوزه هوش مصنوعی در ژورنال‌ها به چاپ می‌رسید؛ این در حالی است که در سال 2010 سهم این مقالات بیش از 40 درصد گزارش شده است که اندکی کاهش نشان می‌دهد. سهم مقالات هوش مصنوعی ژورنالی اتحادیه اروپا و انگلیس هم 15.05 درصد در سال 2021 عنوان شده است که نسبت به حدود 16 درصد در سال 2010 به‌طور جزئی کاهش نشان می‌دهد. سهم آمریکایی‌ها هم در چاپ مقالات ژورنالی هوش مصنوعی از 12 درصد در سال 2010 به 10.03 درصد کاهش یافته است. در این میان سهم هندی‌ها از انتشار این قبیل مقالات از حدود یک درصد در سال 2010 به 5.56 درصد در سال 2021 افزایش یافته است. 

انتشار 500 هزار مقاله در سال 2021

تحقیق و پژوهش در زمینه هوش مصنوعی و انتشار آن به‌طور قطع می‌تواند باعث پیشرفت و گسترش هرچه بیشتر این فناوری در دنیا شود. با توجه به رشد این فناوری در سال‌های گذشته شاهد رشد تعداد مقالات ارائه و منتشرشده در این حوزه هستیم. آمار و ارقام ارائه‌شده از تعداد مقالات منتشرشده در دنیا بین سال‌های 2010 تا 2021 در زمینه هوش مصنوعی نشان می‌دهد که شمار این مقالات بیش از دوبرابر افزایش یافته به‌طوری که از 200 هزار مقاله در سال 2010 به 500 هزار مقاله در سال 2021 رسیده است. این رشد از سال 2010 به بعد ادامه داشت اما از 2018 تاکنون سرعت رشد مقالات افزایش چشمگیری داشته است.

تشخیص الگو و یادگیری ماشینی پرتعدادترین حوزه‌های موضوعی

مقالات در زمینه هوش مصنوعی در رشته‌های مختلفی منتشر می‌شوند و در برخی رشته‌ها تعداد مقالات بالاتری وجود دارد. طبق آمار، تعداد مقالاتی که در رشته‌های تشخیص الگو و یادگیری ماشینی منتشر شده‌اند طی یک دهه گذشته سریع‌ترین رشد را داشته‌اند به‌طوری که از سال 2015، تعداد مقالات پیرامون رشته تشخیص الگو حدودا دوبرابر شده درحالی‌که تعداد مقالات در حوزه یادگیری ماشینی به چهاربرابر رسیده است. تعداد مقالات حوزه تشخیص الگو از حدود 25 مقاله در سال 2010 به 59 هزار و 360 مقاله و تعداد مقالات حوزه یادگیری ماشینی از کمتر از 10 مقاله در سال 2010 به 42 هزار و 550 مقاله در سال 2021 رسیده است. بعد از این دو حوزه که در سال 2021 بیشترین مقالات منتشرشده در حوزه هوش مصنوعی را به خود اختصاص می‌دهند، دید کامپیوتری با 30 هزار و 75 مقاله، الگوریتم با 21 هزار و 527 مقاله و داده کاوی با 19 هزار و 181 مقاله در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند.

چینی‌ها بالاترین درصد مقالات هوش مصنوعی بخش آموزش

بخش آموزش پرتکرارترین مقالات را در حوزه هوش مصنوعی به خود اختصاص می‌دهد و چین با دربرگرفتن 77.85 درصد مقالات هوش مصنوعی در حوزه آموزش بالاترین درصد مقالات را به خود اختصاص داده است. بعد از چین، اتحادیه اروپا و انگلیس با 69.23 درصد و آمریکا با 69.17 درصد مقالات در حوزه آموزش بالاترین مقالات را به خود اختصاص داده‌اند. در بخش غیرانتفاعی، اتحادیه اروپا و انگلیس با 18.63 درصد بالاترین مقالات، آمریکا با 14.82 درصد و چین با 11.73 درصد در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند. آمریکا در بخش صنعتی 12.60 درصد مقاله هوش مصنوعی در اختیار دارد در حالی که مقالات این بخش برای اتحادیه اروپا و انگلیس 7.90 درصد و برای چین هم 5.47 درصد گزارش شده است. به طورکلی، بخش دولتی کمترین میزان مقالات هوش مصنوعی را شامل می‌شود و چین با 4.74 درصد بالاترین مقالات این بخش را به خود اختصاص داده است. بعد از آن، اتحادیه اروپا و انگلیس با 3.92 درصد و آمریکا با 3.21 درصد در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند.

رتبه دوم انتشار مقالات به مشارکت های چین و انگلیس می رسد

آمارها نشان می‌دهد که اگر مشارکت آمریکا و چین را کنار بگذاریم، چین و انگلیس با 4130 مقاله، بیشترین مقاله هوش مصنوعی را منتشر می‌کنند. بعد از آن هم، آمریکا و انگلیس در مشارکت با یکدیگر 4040 مقاله هوش مصنوعی را به چاپ رساندند. همکاری آمریکا و آلمان نیز در جایگاه سوم قرار می‌گیرد. سپس چین و استرالیا، آمریکا و استرالیا، و آمریکا و فرانسه نیز در رده بعدی پرتعدادترین مقالات هوش مصنوعی مشترک قرار گرفته‌اند. 

چاپ نیمی از مقالات هوش مصنوعی در مجلات شرق آسیا

سهم مقالات هوش مصنوعی منتشر شده در ژورنال‌ها طبق منطقه جغرافیایی بین سال‌های 2010 تا 2021 متفاوت است. طبق آمار در سال 2021، آسیای‌شرقی و اقیانوسیه 47.1 درصد از کل مقالات هوش مصنوعی منتشر شده در ژورنال‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. در این میان سهم اروپا و آسیای‌مرکزی 17.2 درصد و سهم آمریکای‌شمالی 11.6 درصد اعلام شده است. از سال 2019، سهم مقالات منتشر شده متعلق به آسیای شرقی و اقیانوسیه؛ اروپا و آسیای مرکزی و نیز آمریکای شمالی روند کاهشی داشته است. در این دوران تعداد مقالات منتشر شده هوش مصنوعی در آسیای جنوبی، خاورمیانه و آفریقای شمالی، آمریکای لاتین و دریای کارائیب افزایش نشان می‌دهد. به‌رغم اینکه آسیای شرقی و اقیانوسیه بالاترین سهم از تعداد کل مقالات منتشر شده هوش مصنوعی در ژورنال‌ها را به خود اختصاص می‌دهد، سهم این دو منطقه از 50 درصد در سال 2010 به 47.14 درصد در سال 2021 کاهش یافته است. 

یک‌سوم استنادات مقالات برای چینی‌هاست

سهم چین از استنادهایی که به مقالات هوش مصنوعی منتشر شده در ژورنال‌ها می‌شود، از سال 2010 به طور چشمگیری رشد داشته است در‌حالی‌که میزان استنادهای اتحادیه اروپا، انگلیس و آمریکا به مقالات ژورنالی روند کاهشی را نشان می‌دهد. در این میان چین، اتحادیه اروپا، انگلیس و آمریکا درمجموع 65.7 درصد از کل استنادهای مقالات هوش مصنوعی منتشر شده در ژورنال‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. سهم چین از میزان استناد این مقالات از 21 درصد در سال 2010 به 29.07 درصد در سال 2021 افزایش یافته است. اما سهم چین در مقایسه با سال 2019 که سهم حدودا 35 درصدی بوده، کاهشی است. در این بین سهم اتحادیه اروپا و انگلیس از 26 درصد در 2010 به 21.51 درصد در 2021 کاهش نشان می‌دهد. آمریکایی‌ها هم در استناد مقالات ژورنالی هوش مصنوعی روندی نزولی را تجربه کرده‌اند به‌طوری‌که سهم آنها از 25 درصد در 2010 به 15.08 درصد در سال 2021 کاهش یافته است. اما هندی‌ها روندی رو به رشد را طی 10 سال گذشته نشان می‌دهند به‌گونه‌ای که سهم آنها از میزان استناد به مقالات ژورنالی از حدود 2 درصد در سال 2010 به 6.05 درصد در سال 2021 رشد داشته است.