عطیه همتی، دبیرگروه نقد روز: قدیمی‌ها خوب یادشان می‌آید. سال‌ها بازی شطرنج و حتی بلد بودن آن قبح جدی در خانواده‌های مذهبی داشت؛ قبحی که بعد از انقلاب نیز تشدید شد اما فتوای تاریخی امام خمینی(ره) در شهریورماه 67 این رشته ورزشی را از خطر نابودی نجات داد. شکست بن‌بست شطرنج که مدیون نگاه روشن ایشان به مسائل روز بود توانست ایران را به یکی از قدرت‌های شطرنج در آسیا و حتی جهان تبدیل کند و افتخارات بین‌المللی متعددی برای ایران داشته باشد. مشابه این نگاه پویا برای ورزش بانوان همواره نیاز بوده است تا از محرومیت‌ها و بی‌محلی‌ها و حتی بایکوت‌های رسانه‌ای نجات پیدا کند. کشورهای مدال‌آور در المپیک سال‌هاست نان اهمیت‌دادن‌شان به ورزش بانوان را می‌خورند به‌خصوص آنکه طبق آمار ورزش بانوان و توجه به آن بسیار زودبازده‌تر از ورزش مردان بوده و توانسته است از حمایت تا مدال مسیر کوتاه‌تری را طی کند. گواه این امر مدال‌آوری بانوان ورزشکار ایرانی طی سال‌های اخیر در مسابقات ورزشی بوده است.
شطرنج چطور حلال شد؟
19 شهریورماه سال 67 بود که که حکم فقهی امام خمینی(ره) فصل تازه‌ای در ورزش ایران باز کرد. در استفتایی که از حضرت امام درباره حرمت و حلیت شطرنج می‌شود این‌طور پرسیده می‌شود که اگر شطرنج آلات قمار بودن خود را به‌طور کلی از دست داده باشد و چون امروز تنها به‌عنوان یک ورزش فکری از آن استفاده گردد بازی با آن چه صورتی دارد، و امام در پاسخ می‌گوید: «بر فرض مذکور اگر برد و باختی در بین نباشد اشکال ندارد.» این استفتا فقه پویای اسلامی امام خمینی را به همه جهان نشان داد.
مهاجرت به خاطر هزینه
مهاجرت چند شطرنج‌باز ایرانی در زمان کوتاه این سوال را ایجاد کرد که چرا با چنین مهاجرتی روبه‌رو هستیم؟ سرپرست فدراسیون شطرنج ایران در مصاحبه‌ای اعلام کرد با توجه به هزینه‌ای که برای شطرنج‌بازان ایرانی با بودجه‌های دولتی شده، مهاجرت آنان کم‌لطفی نسبت به هزینه‌ای است که برای پرور‌ش‌شان شده‌است. برخی شطرنج‌بازان معتقدند با اینکه برخی فکر می‌کنند شطرنج رشته ارزانی است و ورزشکار آن هزینه زیادی ندارد، اما ورزشکاران حرفه‌ای برای بالا نگهداشتن و ارتقای ریتینگ خود نیازمند حضور در مسابقات مختلف شطرنج هستند که همین موضوع هزینه‌بر است. هزینه‌هایی که فدراسیون نمی‌تواند پرداخت کند و به ورزشکار تحمیل می‌شود.
شکست بن‌بست اطلاع‌رسانی‌ها
بازی‌های آسیایی هانگژو روز یکشنبه 16مهرماه به پایان می‌رسد. بازی‌هایی که اگرچه رنگ مدال‌هایش زرق‌وبرق کمتری از دوره‌های قبل داشت ولی در این دوره اتفاقات شیرینی را شاهد بودیم که پیش از این به دیدن آن عادت داشتیم. همان‌طور که بن‌بست شطرنج ایران در سال 67 توسط امام خمینی (ره) شکست و سال‌ها توانستیم در این رشته ورزشی افتخار‌آفرینی کنیم و امروز در سکوی نخست آسیا بایستیم؛ به نظر می‌رسد بعد از سال‌ها حضور گسترده بانوان در ورزش‌های قهرمانی در هانگژو موانع زیادی از جمله اطلاع‌رسانی و پوشش اخبار ورزش زنان وارد دوران تازه‌ای شد و بن‌بست اطلاع‌رسانی در این مورد بیش از پیش فرو ریخت.
24 در مقابل صفر
با اینکه فدراسیون شطرنج پیش از انقلاب در سال 1329 تاسیس شده بود، اما بازیکنان دارای ریتینگ بین‌المللی از تعداد انگشتان دست فراتر نمی‌رفت و هیچ بازیکنی از ایران به مقام استادبزرگی نرسیده بود. احسان قائم‌مقامی در سال 2001 و شادی پریدر در سال 2004 اولین شطرنج‌بازان مرد و زن ایرانی بودند که توانستند عنوان استاد بزرگی را از آن خود کنند. تاکنون 24 شطرنج‌باز ایرانی موفق به کسب عنوان استاد بزرگی شطرنج در ایران شده‌اند. روسیه با داشتن 234 استاد بزرگ با اختلاف نسبت به سایر کشورها در این زمینه رکورددار است. آمریکا و آلمان با 89 استاد بزرگ در رده‌های بعدی قرار دارند.
آسیا مات شد
پیش از این ایران توانسته بود تنها در مسابقات آسیایی دوحه قطر موفق به کسب مدال برنز شود. در این مسابقات احسان قائم‌مقامی، الشن مرادی و آتوسا پورکاشیان در ترکیب تیم ملی ایران حضور داشتند که از این ترکیب الشن مرادی و آتوسا پورکاشیان از ایران مهاجرت کردند و با ملیت آمریکایی در این مسابقات شرکت می‌کنند. بعد از این مسابقات تیم ملی ایران دیگر نتوانست نتیجه خود را تکرار یا ارتقا بدهد. میدان اصلی برای اثبات قدرت شطرنج ایران بعد از چندین سال در مسابقات 2023 هانگژو چین فراهم شد و تیم ملی ایران توانست با وجود همه مهاجرت‌ها و نگرانی‌ها در سکوی نخست آسیا بایستد تا همه رقیبان را مات توانایی خود کرده باشد.
امام خمینی ناجی شطرنج ایران
یک سال بعد از فتوای تاریخی امام خمینی درباره حلیت شطرنج، فدراسیون شطرنج جمهوری اسلامی ایران توانست فعالیت مجدد خود را در سال 68 آغاز کند. با حکم مرحوم حسن غفوری‌فرد رئیس وقت سازمان تربیت بدنی، سیدمرتضی امامی‌کاشانی به‌عنوان اولین رئیس فدراسیون شطرنج انتخاب شد و شطرنج در کشور توانست با حمایت حضرت امام کار خود را پیش ببرد تا آنجا که احسان قائم‌مقامی، استادبزرگ شطرنج ایران در مصاحبه‌ای امام خمینی را ناجی این ورزش سازنده که تاثیر عمیقی در شخصیت افراد دارد می‌داند. ورزشی که به گفته قائم‌مقامی درصد شانس در آن بسیار پایین است.
تصویر تلخ ایرانیان روبه‌روی هم
مهاجرت هفت استادبزرگ شطرنج ایرانی در زمان کوتاه قطعا یکی از اتفاقات تلخ سال‌های اخیر در ورزش ایران بود و بهتر بود تلاش‌های بیشتری برای این شطرنج‌بازان در داخل کشور انجام شود. در سال‌های اخیر در دو مسابقه شطرنج‌بازان ایرانی به‌عنوان رقیب روبه‌روی هم قرار گرفته‌اند که در شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان دو تصویر تلخ مورد توجه قرار گرفت. در مهرماه سال 99 علیرضا فیروزجا با پرچم فیده(فدراسیون شطرنج) و آرین طاری با پرچم نروژ با هم مسابقه دادند. تصویر مبارزه سارا خادم‌الشریعه با پرچم فرانسه و آتوسا پورکاشیان با پرچم آمریکا نیز تصویر تلخی از ورزش شطرنج برای ایرانیان بود که در شهریورماه رخ داد.
پخش زنده مسابقات زنان
در سال‌های قبل آرزوی بسیاری از بانوان ورزشکار این بود که نتایج مسابقات‌شان در خبرهای ورزشی منتشر شود؛ بعدها با کسب سهمیه‌های جهانی مختلف علاوه‌بر اعلام نتایج در برخی برنامه‌های ورزشی برای حضور دعوت می‌شدند، بعد از آن خواسته بسیاری از بانوان این بود که حداقل مسابقات‌شان به شکل ضبط‌شده و حتی گزینشی از تلویزیون پخش شود. در دوره‌های قبل مسابقات برخی از ورزشکاران خانم مانند تکواندو و تیراندازی در تلویزیون پخش شد که از جمله اقدامات رو به جلوی رسانه ملی محسوب می‌شود. حالا در هانگژو شاهد این بودیم که رسانه‌ها به شکل زنده این مسابقات را پوشش دادند و تصاویر آنها از تلویزیون پخش شد.
کم‌لطفی مهاجران شطرنج
در سال‌های اخیر برخی از شطرنج‌بازان ایرانی هرکدام به دلایلی ترجیح دادند با برچم و نمایندگی دیگری غیر از جمهوری اسلامی ایران در مسابقات بین‌المللی شرکت کنند. از همین رو از میان 24 استادبزرگ ایرانی، چهار استادبزرگ آقا شامل امیرباقری، الشن مرادی، حسن عباسی‌فر، علیرضا فیروزجا و پنج استاد بزرگ خانم شامل آتوسا پورکاشیان، درسا درخشانی، غزل حکیمی‌فرد، میترا حجازی‌پور و سارا خادم‌الشریعه که پیش از این مراحل مختلف پیشرفت خود را در ایران گذرانده و در سطح بین‌الملل شناخته شده بودند، با ملیتی دیگر در مسابقات جهانی شطرنج شرکت کردند. موضوعی که بازتاب رسانه‌ای زیادی در داخل کشور داشت.
شطرنج یکی از مهم‌ترین تیم‌های ورزشی هانگژو
مدال طلای دلچسب تیم ملی شطرنج ایران را می‌توان پایانی دانست برای همه اما و اگرهایی که پیش از این حول فدراسیون شطرنج جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت. فدراسیونی که با وجود سختی‌ها و چالش مهاجرت قهرمانانش آزمون سخت هانگژو را با بهترین نمره پاس کرد و موفق به کسب مدال طلا شد. طلایی که نشان داد ظرفیت داخلی کشور آنقدر بالاست که می‌تواند جای خالی مهاجرین خود را پر کند. از همین رو تیم ملی شطرنج ایران را می‌توان از مهم‌ترین تیم‌های ورزشی اعزامی به هانگژو چین دانست و حالا این مدال خوشرنگ می‌تواند انگیزه‌بخش شطرنج‌بازان ایرانی شود و بتواند مانع مهاجرت‌های بعدی از تیم ایران شود.
مسابقات شطرنج در بیت امام خمینی!
تاکنون در شهریورماه به دلیل همزمانی با فتوای تاریخی امام خمینی درباره شطرنج، گردهمایی‌ها و مسابقات بین‌المللی متعدد شطرنج در بیت تاریخی حضرت امام خمینی در شهر خمین برگزار شده‌است. مسابقاتی که کشورهایی مانند اسپانیا، کرواسی در آن حضور داشتند که ریتینگ آنها زیر 2100 بوده است. رویدادی که می‌توان آن را تشکر و گرامیداشت ورزشکاران شطرنج از فتوای تاریخی امام با وجود مخالفت‌های مختلف عنوان کرد. فتوایی که توانست این ورزش ذهنی و پیچیده را از محرومیت و از بین رفتن در کشور یا حتی زیرزمینی شدن نجات دهد.
هانگژو، فصل تازه شطرنج
مهاجرت ورزشکاران شطرنج به دیگر کشورها این نگرانی را به وجود آورد تیم ملی شطرنج ایران چطور می‌تواند دوباره در مسابقات افتخار‌آفرینی کند. به همین منظور می‌توان مسابقات هانگژو 2023 چین را فصل تازه‌ای در شطرنج جمهوری اسلامی ایران دانست که رکورد جدیدی برای تیم ایران ثبت شد. در این دوره تیم ملی ایران با ترکیب پرهام مقصودلو، محمدامین طباطبایی، پویا ایدنی و بردیا دانشور در این مسابقات شرکت کرد و بعد از 9دوره رقابت با بزرگ‌ترین شطرنج‌بازان آسیا در فینال مقابل تیم قدرتمند هند قرار گرفت و توانست به پیروزی برسد تا برای نخستین بار فدراسیون شطرنج ایران بتواند در بازی‌های آسیایی به مدال خوشرنگ طلا برسد.
حال خوب داخلی و تصویر خوب بین‌المللی
علاوه‌بر شطرنج‌بازان ایرانی مسابقات آسیایی هانگژو فصل تازه‌ای در ورزش بانوان ورزشکار ایرانی بود. کاروان ورزشی تیم ملی ایران برای نخستین بار با مدال‌آوری بانوان خود وارد جدول مدال‌ها شد. مهسا جاور و زینب نوروزی اعضای تیم ملی قایقرانی اولین ورزشکارانی بودند که پرچم ایران را بالا بردند. آنها در رویینگ 4نفره هم نقره گرفتند تا اتفاق کم‌سابقه‌ای را در هانگژو رقم زده باشند. پوشش رسانه‌ای درست از این موفقیت‌ها هم برای دختران ایرانی انگیزه‌بخش است و هم بازتاب تصویر پرافتخاری از زنان ایرانی است که علاوه‌بر ایجاد یک حال خوب داخلی، واقعیت غیرشعاری و بدون اغراقی از زندگی زنان ایرانی را در رسانه‌های جهانی به تصویر می‌کشد.
