سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: پدیده مهاجرت از روستا به شهر از بزرگ‌ترین مشکلات امروز کشور ماست که نیازمند اتخاذ سیاست‌ها و برنامه‌ریزی متناسب با ریشه‌های این پدیده است. مسئولان وزارت کشور برای شکل دادن به مهاجرت معکوس، برنامه تحولی و جدید در اداره امور روستاها و حکمرانی روستایی را کلید زدند. انعقاد یک تفاهمنامه سه‌جانبه در اسفند سال گذشته بین دانشگاه آزاد و سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها و قرارگاه جهادی وزارت کشور در همین راستا صورت گرفته است. یک رشته دانشگاهی به نام «حکمرانی روستایی» توسط دانشگاه آزاد راه‌اندازی شده که در مقطع کاردانی در واحدهای مراکز استان‌های دانشگاه آزاد درسراسر کشور درحال پذیرش دانشجو است. در این گزارش به مناسبت روز روستا، با حمید ملانوری نماینده قرارگاه جهادی وزارت کشور و سمیه قدیری مدیرکل توانمندسازی و مهارت‌های کاربردی کارکنان دانشگاه آزاد درخصوص اقدامات این دو نهاد برای توسعه روستاها به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
نماینده قرارگاه جهادی وزارت کشور:
آموزش دهیاران را با همکاری دانشگاه آزاد آغاز کردیم
حمید ملانوری، نماینده قرارگاه جهادی وزارت کشور در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درخصوص همکاری وزارت کشور با دانشگاه آزاد توضیح داد: «بعد از شکل‌گیری قرارگاه جهادی وزارت کشور و با توجه به دستور وزیر در این دوره مبنی‌بر اینکه توجه جدی به حوزه روستایی کشور شود، همکاری خود را با دانشگاه آزاد آغاز کردیم. ما بعد از انقلاب زیرساخت‌های لازم را برای روستاها ایجاد کردیم ولی علی‌رغم تمام زیرساخت‌ها، امکانات و منابعی که ایجادشده متاسفانه شاهد بحث مهاجرت و تخلیه روستاها بودیم، تا جایی که این روزها جمعیت روستایی کاهش پیدا کرده است.» او اضافه کرد: «به همین دلیل به‌دنبال یک برنامه نو و تحولی در راستای اداره امور روستاها و حکمرانی روستایی بودیم تا بتوانیم ضمن تثبیت جمعیت در روستاها، مهاجرت معکوس را شکل دهیم و جمعیت روستاها به جایگاه اصلی خود برگردد و کارکردهای اصلی‌اش را- که عمده‌ترین آن بحث تولید است- پیدا کند و امنیت اجتماعی، نظامی، اقتصادی و امنیت غذایی که محصول حضور روستایی در مناطق روستایی و فعالیت اوست، دوباره به‌طور جدی رنگ‌وبو پیدا کند.»
ملانوری تصریح کرد: «در این دوره با توجه به این رویکرد و به این دلیل که به‌دنبال برنامه جدید و تحولی بودیم، یکی از مسائلی که باید حتما پیگیری می‌کردیم این بود که بتوانیم برنامه‌های خود را با مراکز علمی هماهنگ و همراه کنیم. قاعدتا اگر بین مجامع و مراکز علمی، پژوهشی و تحقیقاتی با حوزه اجرا و برنامه عملیاتی ارتباطی تنگاتنگ و معنادار پیدا شود، می‌توانیم توفیق بهتری در این حوزه داشته باشیم. به همین دلیل برای اتصال مراکز علمی اقدام کرده‌ایم.» او بیان کرد: «همچنین برای اینکه در راستای تحقق برنامه تحول و توسعه پیشرفت روستاها بتوانیم موفق شویم باید بتوانیم مخاطبان و همکاران خود در حوزه اجرا- اعم از استانداری‌ها، فرمانداری‌ها، بخشداری‌ها، شهرداری‌ها و دهیاری‌ها و همچنین جامعه محلی یعنی روستاییان- را آموزش دهیم و با این نوع تفکر و روش آشنا کنیم.» نماینده قرارگاه جهادی وزارت کشور اظهار کرد: «به‌دنبال این بودیم که یکی از مراکز علمی و دانشگاهی کشور به کمک ما بیاید بنابراین با بررسی‌های انجام‌شده با توجه به ساختار سازمانی و نوع برنامه‌ریزی، مدیریت و آموزش دانشگاه آزاد به این جمع‌بندی رسیدیم که با این دانشگاه همکاری داشته باشیم تا بتوانیم برنامه‌های آموزشی خود را در سطح کشور پیش ببریم. در این زمینه تفاهمنامه‌ای سه‌جانبه بین سازمان مرکزی دانشگاه آزاد، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور که متولی امور شهرداری و دهیاری است و همچنین قرارگاه جهادی پیشرفت همه‌جانبه روستا در وزارت کشور به امضا رسید.»
عزم وزارت کشور برای تربیت 100 هزار تسهیلگر توسعه روستاها
او درباره جزئیات این تفاهمنامه توضیح داد: «قرار شد ما از ظرفیت‌های دانشگاه آزاد را برای آموزش در سراسر کشور استفاده کنیم و بتوانیم ضمن اینکه همکاران خود را در راستای مدیریت جدید و اداره روستاها با سبک جدید آشنا کنیم، نهادهای مردمی، مدنی و عمومی را نیز آموزش دهیم و با این قضیه همراه کنیم، ازجمله بحث آموزش تسهیلگران روستایی که در برنامه ششم توسعه کشور دولت به آموزش 100 هزار تسهیلگر در روستاها مکلف شده است. موضوعی که تاکنون کمتر به این موضوع پرداخته شده و می‌تواند عامل موثر و محرک جدی برای توسعه روستاها و توانمندسازی مردم در مناطق روستایی باشد. برای این موضوع با دانشگاه آزاد برنامه‌ریزی کرده‌ایم و برای برگزاری دوره‌های آموزشی آماده خواهیم شد.» ملانوری گفت: «همچنین شناسایی علاقه‌مندان به این حوزه و آموزش تسهیلگران را براساس این تفاهمنامه دنبال می‌کنیم که بتوانیم در تمام روستاهای کشور افراد تسهیلگر به‌معنای واقعی و تخصصی داشته باشیم تا برای توانمندسازی مردم و کارآفرینی و اداره امور روستاها با مشارکت مردم و به‌صورت مردم‌پایه کمک کنند. بنابراین ما هم در راستای آموزش دهیاران، تسهیلگران و شوراها و توسعه بحث کارآفرینی و توانمندسازی و فعالیت‌های مشترک اقتصادی با دانشگاه آزاد در قالب یک تفاهمنامه همکاری خود را آغاز کرده‌ایم.»
به گفته او تمام آموزش‌های تسهیلگران در قالب آموزش‌های کوتاه‌مدت خواهد بود.
رشته «حکمرانی روستایی» در مقطع کاردانی دانشگاه آزاد راه‌اندازی شد
نماینده قرارگاه جهادی وزارت کشور همچنین توضیح داد: «تاسیس یک رشته دانشگاهی به نام «حکمرانی روستایی» کاری مشترک بین قرارگاه، سازمان شهرداری‌های و دهیاری‌ها و دانشگاه آزاد است که توانسته‌ایم این رشته را تاسیس کنیم و الان در مقطع کاردانی در واحدهای مراکز استان‌های دانشگاه آزاد در سراسر کشور درحال پذیرش دانشجو هستیم و قرار است تا مقطع دکتری پیش برویم که با سرفصل‌های آموزشی جدید و کاربردی در اداره امور روستاها می‌تواند به کسانی که به‌نوعی متولی اداره امور روستا هستند یا در امور روستاها مداخله دارند (اعم از استانداران، فرمانداران، بخشداران و اعضای شوراهای اسلامی، دهیاران و شهرداران) کمک کند. این افراد با تحصیل در این رشته می‌توانند حتما افراد موثرتری باشند. این اقدام کار مشترک ما با دانشگاه آزاد در قالب همین تفاهمنامه است.
مدیرکل توانمندسازی و مهارت‌های کاربردی کارکنان دانشگاه آزاد مطرح کرد
آموزش تسهیلگران روستا با 6 ویژگی منحصربه‌فرد
سمیه قدیری، مدیرکل توانمندسازی و مهارت‌های کاربردی کارکنان دانشگاه آزاد با بیان اینکه تفاهمنامه همکاری‌های آموزشی، پژوهشی، مطالعاتی و سرمایه‌گذاری بین سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، قرارگاه جهادی وزارت کشور و دانشگاه آزاد در اسفند سال گذشته به امضا رسید، گفت: «یکی از برنامه‌های مهمی که درحال برنامه‌ریزی آن برای اجرای این تفاهمنامه هستیم، طرح آموزش تسهیلگران توسعه روستایی است. باید بگویم در راستای اجرای سند برنامه ششم توسعه، آموزش 100 هزار نفر تسهیلگر روستایی در دستور کار وزارت کشور قرار گرفته بود که این مساله به‌صورت جدی با همکاری دانشگاه آزاد درحال انجام است.» او افزود: «با توجه به اینکه آموزش تسهیلگران روستایی یک مساله مهم و کلیدی به‌شمار می‌رود، طبیعتا نیاز است این آموزش به‌صورت کاملا علمی و عملی انجام شود، از این رو دانشگاه آزاد تلاش کرده برای اولین‌بار در سطح کشور علاوه‌بر ایجاد یک مدل بومی آموزشی در حوزه روستایی، به ارائه خدمات آموزشی در راستای توسعه روستایی هم بپردازد.»
آموزش تسهیلگران در 4 استان آغاز می‌شود
مدیرکل توانمندسازی و مهارت‌های کاربردی کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی در همین زمینه ادامه داد: «در همین راستا علاوه‌بر ایجاد کارگروه‌های فکری برای چگونگی اجرای طرح آموزش تسهیلگران روستایی، مطالعاتی جدی برای شکل‌گیری و رسیدن به یک مدل بومی مناسب با مخاطبان این دوره آموزشی انجام گرفت و درنهایت پس از برگزاری جلسات متعدد فرآیند آموزش تسهیلگران روستایی درحال اجراست.» قدیری اظهار کرد: «با توجه به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، مقرر شد تا این آموزش در گام اول در 4 استان خراسان رضوی، خوزستان، فارس و البرز انجام شود. البته باید این را هم بگویم که این آموزش در استان البرز شامل مخاطبانی از استان‌های تهران، البرز، قم و قزوین خواهد بود.» او به بومی‌سازی آموزش‌ها در حوزه روستا و همچنین ایجاد یک مدل بومی کلان در حوزه آموزش از سوی دانشگاه آزاد اشاره و تصریح کرد: «برای تحقق این مهم مقرر شد تا این آموزش از اجزای مختلفی برخوردار باشد. به صورت کلی برنامه آموزش تسهیلگران روستایی از 6 ویژگی منحصربه فرد برخوردار است که باعث شده این برنامه آموزشی با دیگر برنامه‌ها متمایز باشد. وجود نظام مسائل، نظام تجربه‌نگاری، نظام پیگیری، تولید محتوای تصویری، بانک اطلاعاتی از چالش و مشکلات و همچنین ایجاد مدارس مهارتی تسهیلگری را باید همان 6 ویژگی بارز برشمرد.»
مدیرکل توانمندسازی و مهارت‌های کاربردی کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی درباره ویژگی وجود نظام مسائل در بحث آموزش تسهیلگران روستا گفت: «نظام مسائل سعی در شناسایی مشکلات افراد و مناطق دارد که این مساله قبل از شروع دوره آموزشی انجام خواهد شد در نتیجه منجر به کشف دغدغه‌ها و اولویت‌بندی دغدغه‌ها می‌شود. این مهم باعث می‌شود تا بتوان آموزش را متمرکز بر پاسخ به نیازهای مخاطبان کرد. به عبارت دیگر نظام مسائل منجر به کشف نیازهای کلیدی مخاطبان دوره و همچنین روستاهای کشور خواهد شد که می‌تواند بهره‌وری آموزش را بهبود دهد.» قدیری در همین زمینه افزود: «در همین راستا نیز بستر ارتباطی جهت ارائه دغدغه‌ها، تنش‌ها، چالش‌ها و مشکلات افراد در حال ایجاد است تا در این بستر هر فردی در کشور بتواند مسائل خود را مطرح کند. همچنین این مسائل در تیم‌های رصد که در هر استان ایجاد شده است، مورد تحلیل و بررسی قرار خواهد گرفت.»
بانک اطلاعاتی کشف تجارب موفق توسعه روستاها ایجاد می‌شود
او به دومین ویژگی این طرح اشاره و بیان کرد: «دیگر فعالیت جدی که در این دوره آموزشی قرار است دنبال شود، نظام تجربه‌نگاری خواهد بود. نظام تجربه‌نگاری سعی در کشف تجارب موفق و ناموفق افراد در مسیر توسعه روستاها دارد. یعنی از این طریق ضمن کشف تجارب موفق و ناموفق افراد فعال در روستاها، سعی در دسته‌بندی این تجارب و ایجاد بانک اطلاعاتی از تجارب خواهیم بود.» مدیرکل توانمندسازی و مهارت‌های کاربردی کارکنان دانشگاه آزاد اظهار کرد: «خروجی نظام تجربه‌نگاری می‌تواند منجر به یکپارچه‌سازی و دسته‌بندی تجارب جهت کاربرد همگانی در سطح کشور شود. همچنین در این خصوص کمیته‌هایی در حال شکل‌گیری است تا بتوان از این طریق فرآیندهای تعریف شده برای این نظام را اجرایی کرد. همچنین سامانه‌ای در این خصوص جهت ثبت و ضبط تجارب افراد در حوزه روستا در حال طراحی است.» قدیری درباره نظام پیگیری گفت: «یکی از ویژگی‌های منحصربه فرد این آموزش؛ ارائه تکالیفی عملی به مخاطبان دوره‌ها خواهد بود، به‌طوری که افراد ضمن حضور در دوره‌های آموزشی و کسب مهارت‌های لازم، بتوانند دوباره در بستر روستاها به انجام فعالیت‌های عملی خود اقدام کنند. در این نظام ضمن پیگیری فعالیت‌های اجرایی مخاطبان، تلاش داریم تا تحلیل کارکردهای آنها را هم ارائه دهیم.» او با تاکید بر اینکه در راستای اجرای نظام پیگیری علاوه‌بر تعریف پروژه‌های چالشی در سطح استان‌ها، چک لیست‌های عملکردی ایجاد خواهد شد، گفت: «افراد مطابق با این چک لیست و همچنین آموزش‌هایی که خواهند دید، می‌توانند به انجام اقدامات اجرایی برای رفع چالش‌های ذکر شده بپردازند. این چالش‌ها خروجی نظام مسائل خواهد بود که در هر منطقه و در میان هر فردی مشخص خواهد شد. همچنین قرار است سیستم امتیازبندی و سطح‌بندی مرتبط با اقدامات انجام شده افراد درباره رفع چالش‌های تعریف شده هم ایجاد شود.»
تولید محتوا آنلاین و آفلاین برای پوشش رسانه‌ای دوره‌ها
مدیرکل توانمندسازی و مهارت‌های کاربردی کارکنان دانشگاه آزاد تصریح کرد: «یکی دیگر از برنامه‌های جدی دانشگاه تولید محتوا آنلاین و آفلاین برای پوشش رسانه‌ای دوره‌های فوق خواهد بود و در همین راستا مقرر شده تا از کلاس‌های منتخب پوشش تصویری به عمل آید. درنهایت هم قرار است آرشیو آموزشی مرتبط با این حوزه ایجاد شود. همچنین تلاش می‌کنیم تا مستندی با توجه به ظرفیت‌های فنی و انسانی دانشگاه آزاد از این دوره تهیه شود.» قدیری درباره ایجاد بانک اطلاعاتی از چالش و مشکلات تصریح کرد: «یکی از نیازهای مهم روز کشور آن است که در ابتدا مشخص شود هر روستا با چه چالش‌هایی مواجه است. به همین دلیل یکی از اهداف این دوره ایجاد بانک اطلاعاتی از چالش‌ها و مشکلات هر روستا خواهد بود تا بتوان براساس این بانک برنامه‌ریزی روستایی را به صورت مطلوبی برای هر روستا انجام داد. در همین راستا باید بگویم که اطلاعات مورد نیاز درخصوص ایجاد این بانک اطلاعاتی، از طرح آمایش دانشگاه آزاد اسلامی و خروجی‌های ناشی از اجرای نظام مسائل و نظام تجربه‌نگاری تامین خواهد شد.»
مدارس مهارتی تسهیلگری راه‌اندازی می‌شوند
او به ایجاد مدارس مهارتی تسهیلگری اشاره و تصریح کرد: «مدارس مهارتی در این دانشگاه در حوزه‌های مختلف در حال فعالیت هستند، از این‌رو در نظر داریم تا مدارس مهارتی با محوریت تسهیلگری جهت پوشش آموزش‌های ایجاد شده و پیگیری آموزش‌های لازم را راه‌اندازی کنیم. البته برای این کار براساس مطالعاتی که در آینده برای ایجاد مدارس مهارتی در حوزه تسهیلگری در استان‌های مدنظر صورت می‌گیرد، اتفاق خواهد افتاد.» مدیرکل توانمندسازی و مهارت‌های کاربردی کارکنان دانشگاه آزاد افزود: «به صورت کلی باید عنوان کرد این برنامه آموزشی در چند گام اجرا خواهد شد که در گام اول آن مقرر شده تا علاوه‌بر اعلام فراخوان ثبت‌نام در استان‌های تهران، البرز، قم، قزوین، فارس، خراسان رضوی و خوزستان این آموزش در این استان‌ها شروع شود که طبق برنامه‌ریزی‌ها ثبت‌نام گام اول این دوره در آبان ماه امسال انجام خواهد شد.»
قدیری درباره چگونگی انتخاب متقاضیان برای حضور در این آموزش‌ها گفت: «افراد ثبت‌نام‌کننده در این مرحله علاوه تکمیل فرم‌های الکترونیکی توسط کارگروه‌های تخصصی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. همچنین افراد در فرم‌های الکترونیکی باید علاوه‌بر پاسخ به یک یا چند چالش در حوزه روستایی به ارائه وضعیت موجود روستا خود هم پرداخته و چالش‌های پنهان روستاها را مشخص کنند.» او خاطرنشان کرد: «این فرم‌های الکترونیکی کمک می‌کند تا ضمن ارزیابی قدرت حل مساله مخاطبان، بتوان سطح دغدغه‌مندی، تعهد، هوش، آگاهی محیطی و خلاقیت آنان را مورد ارزیابی قرار داد. نکته مهم اینکه افراد مطابق با پاسخ‌های خود امتیاز لازم را کسب کرده و مجوز لازم برای حضور در گام دوم آموزش را کسب خواهند کرد.»
