زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: امروز مراسم اهدای جوایز به برندگان پنجمین دوره جایزه مصطفی(ص) در باغ موزه چهلستون اصفهان برگزار خواهد شد. جایزه‌ای که اولین‌بار در سال 1391 با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و در قالب بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص) پی‌ریزی شد و توانست به صورت جایزه دوسالانه جای خود را در میان پژوهشگران و دانشمندان جهان اسلام باز کند. درست که اولین دوره این جایزه در سال 2015 برگزار شد و در آن از دو تن از دانشمندان جهان اسلام تقدیر شد، اما اعتبار این جایزه به‌سرعت جهانی شد تا جایی که در سال 2016، ژورنال Science که یکی از معتبرترین ژورنال‌های دانشگاهی دنیا به‌شمار می‌رود، عنوان «نوبل مسلمانان» را به این جایزه داد. نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد، تغییراتی است که این جایزه در همین مدت نزدیک به یک دهه پیدا کرده، به‌طوری‌که برگزیدگان مقیم کشورهای اسلامی از سال 2019 به این جایزه اضافه شدند تا بعد از آن، هر سال پنج نفر از دانشمندان مسلمان در این دوره از جایزه معرفی و تقدیر شوند؛ اتفاقی که امسال هم تکرار شده و بنا است امروز از پنج نفر که دو نفرشان، به‌عنوان برگزیدگان اصلی و سه نفر دیگر به‌عنوان برگزیدگان مقیم کشورهای اسلامی شناخته می‌شوند، تقدیر شود.
جایزه مصطفی(ص) در کدام حوزه‌های علمی برگزار می‌شود؟
جایزه مصطفی(ص) از همان ابتدا در چهار حوزه علم و فناوری اطلاعات و ارتباطات، علم و فناوری زیستی و پزشکی، علم و فناوری نانو و علوم پایه و مهندسی به دانشمندان مسلمان دنیا اهدا شده و می‌شود. البته دانشمندانی که مقیم کشورهای اسلامی هستند هم در راستای توسعه علم و فناوری در این کشورها تنها درصورتی‌که از سوی دانشگاه‌‌ها و مراکز تحقیقات، انجمن‌ها و قطب‌های علمی و فناوری، فرهنگستان‌های علوم و پارک‌های علم و فناوری معرفی شده باشند، امکان شرکت در این جایزه را دارند. این جایزه هم مانند همه جوایز علمی و حتی غیرعلمی، شیوه دو مرحله‌ای را برای بررسی آثار دنبال می‌کند. شیوه‌ای که در مرحله اول آن کمیته‌های داوری مقدماتی شکل گرفته و کارشان بررسی آثار از لحاظ صلاحیت آثار از نظر ویژگی‌های عمومی است. بعد از آن هم در مرحله دوم، آثار از سوی گروه داوری هفت‌نفره که برای هرکدام از حوزه‌های علمی مجزا خواهد بود و در آن محققان و دانشمندان برجسته بین‌المللی حضور دارند، مورد ارزیابی نهایی قرار می‌گیرد.
حمایت مالی از برگزیدگان برای انجام فعالیت‌های پژوهشی 
شاید ذکر این مهم خالی از لطف نباشد که برای آثار سه شاخص مجزا درنظر گرفته شده که اولین آن، ویژگی برجسته اثر است، یعنی در این بخش آثار از لحاظ نوآوری مشهود در روش علمی و پیش رو بودن و ماندگاری آن بررسی می‌شوند. شاخص دوم دامنه نفوذ است که در آن آثار را از حیث تاثیر علمی‌شان در سطح جهانی یا منطقه‌ای بررسی می‌کنند. همچنین آثار باید در رسانه‌های معتبر علمی منتشر شوند و در حوزه‌های مختلف فرهنگی، جامعه، سلامت، محیط‌زیست و... اثرگذاری داشته باشند. در این میان صاحبان آثار باید دارای ویژگی‌هایی خاصی باشند که ازجمله آنها می‌توان به دارا بودن حس شهرت در حوزه تخصصی، جامع‌نگری و روحیه نوآوری علمی اشاره کرد. جایزه مصطفی(ص) جایزه قابل‌توجهی را هم برای برگزیدگان درنظر گرفته است. اعطای هزار دلار که از محل موقوفات علم و فناوری و خیرین تامین می‌شود، همان جایزه‌ای است که ظرفیت نسبتا خوبی را برای دانشمندان برتر دنیا- که از طریق این جایزه معرفی می‌شوند- فراهم می‌کند. البته 20 درصد از مبلغ این جایزه در قالب اعطای گرنت پژوهشی به پژوهشگران، اعطای کمک‌هزینه فرصت مطالعاتی، اعطای کمک‌هزینه سفر برای حضور در رویدادهای بنیاد یا رویدادهای کشورهای اسلامی، اعطای گرنت برای انتشار مقالات مشترک، اعطای کمک‌هزینه برای انجام پروژه‌های مشترک در کشورهای اسلامی و... خواهد بود.
سهم 27 درصدی ترکیه‌ای از برگزیدگان جایزه مصطفی(ص)
با نگاهی به ادوار گذشته این جایزه باید عنوان کرد تا امروز 15 دانشمند برتر جهان اسلام از سوی دست‌اندرکاران این جایزه معرفی و تقدیر شده‌اند. اما با نگاهی به جغرافیای دانشمندان این جایزه باید اعلام کرد درطول پنج دوره، شش دانشمند ایرانی درمیان برگزیدگان قرار گرفته‌اند، یعنی عملا 40 درصد از برگزیدگان از کشور خودمان و بعد از آن از ترکیه‌ هستند آن هم با داشتن چهار دانشمند و سهم 27 درصدی. علاوه بر این دو دانشمند از لبنان در میان برگزیدگان قرار دارند. کشورهایی مانند مصر، مراکش، سنگاپور، کامبوج، پاکستان و بنگلادش از دیگر برگزیدگان هستند.

5 اثر برگزیده از میان 110 کشور انتخاب شدند
قرار است در آخرین روز از پنجمین دوره این جایزه، پنج برگزیده نهایی مورد تقدیر قرار بگیرند که شامل دو تن از برگزیدگان جایزه و سه تن دیگر از دانشمندان مقیم کشورهای اسلامی هستند. شاید بد نباشد در اینجا به تعداد آثاری که به این دوره از جایزه رسیده بود، اشاره‌ای داشته باشیم. امسال درمجموع دوهزار و 613 پرونده از 110 کشور جهان ارسال شده بود، در این میان حوزه علوم و فناوری زیستی و پزشکی 640 پرونده، حوزه علم و فناوری اطلاعات و ارتباطات 470 پرونده و دو حوزه فناوری نانو و علوم پایه و مهندسی هم هزار و 503 اثر داشتند که طبق گفته علی‌اکبر صالحی، رئیس کارگروه علمی بررسی شدند و درنهایت 48 پرونده به مرحله نهایی رسیدند و حالا از میان آنها پنج برگزیده انتخاب شده‌اند. 

امید فرخزاد، دانشمند ایرانی 

احمد فوزی اسماعیل، از کامبوج 

احمد فوزی اسماعیل سال 1344 در کامبوج به‌ دنیا آمد و این روزها استاد و معاون دانشگاه فناوری مالزی، موسس و رئیس مرکز تحقیقات پیشرفته فناوری غشایی و مسئول آزمایشگاه مواد و ساخت مرکز ریسرچ الاینس در این دانشگاه است. این آزمایشگاه جزء اولین آزمایشگاه‌ها برای اجرای تحقیقات پیشرفته در زمینه فناوری‌های مرتبط به موضوعات جداسازی گاز، تصفیه آب و فاضلاب و... به‌شمار می‌رود. از او تا امروز یک پتنت (حق‌ثبت‌ اختراع) در آمریکا، یک اختراع در اروپا و 11 حق ثبت اختراع در مالزی ایجاد شده است. فوزی اسماعیل تا امروز در بیش از 900 مقاله علمی‌پژوهشی نویسنده یا نویسنده‌ همکار بوده است. او برای اثر توسعه کاربردهای فناوری غشا برگزیده شده که مرتبط با طراحی و ساخت فناوری غشای نانویی با کاربرد جداسازی فاضلاب روغنی، تصفیه آب، جداسازی آب از فاضلاب و غشا برای درمان‌های پزشکی است.

احمد حسن، دانشمند پرآوازه مصری
احمد حسن که در سال 1355 در مصر به دنیا آمد، امروز به‌عنوان استاد دانشگاه دولتی کوئینز در کانادا مشغول به تدریس بوده و مدیر آزمایشگاه هوش‌مصنوعی و تحلیل‌های نرم‌افزار این دانشگاه به‌شمار می‌رود. او همچنین طی سال‌های 2002 تا 2022 به تنهایی 234 مقاله علمی را در وب آو ساینس منتشر کرده و بیش از هفت هزار و 200 ارجاع داشته است. ثبت 93 اختراع در آمریکا، 38 اختراع در اتحادیه اروپا، 26 اختراع در کانادا و 25 اختراع در آلمان هم از دیگر افتخارات علمی اوست. او برای اثر کاوش مخازن نرم‌افزاری (MSR) که حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات است، برگزیده این دوره انتخاب شده است. حوزه کاوش مخازن نرم‌افزار حوزه‌ای ارزشمند بوده که تاثیر قابل‌توجهی بر تحقیقات و عملکرد مهندسی نرم‌افزار دارد. این امر منجر به توسعه روش‌ها و ابزارهای جدید برای تجزیه و تحلیل نرم‌افزار شده است و به بهبود کیفیت و کارایی نرم‌افزار کمک می‌کند. 

سامیا خوری، از لبنان
سامیا خوری هم که برگزیده بخش مقیم کشورهای اسلامی است، سال 1337 در لبنان به دنیا آمد. او امروز استاد دانشگاه آمریکایی بیروت است و مدیریت مرکز تازه‌تاسیس تحقیقات در حوزه بیماری‌ ام‌اس در مرکز پزشکی این دانشگاه را که اولین مرکز تحقیقات درمورد این بیماری در منطقه به‌شمار می‌آید هم عهده‌دار است. او در سال 2022 جایزه ملک‌سلمان برای تحقیقات در زمینه ناتوانی و معلولیت را به‌دست آورد. خوری برای اثر «رویکردهای نوین در درمان بیماری ‌ام‌اس: شناسایی عوامل بیماری‌زا و سازوکارهای تنظیم و تحمل آن» برگزیده این دوره از جایزه شده است. بر اثر تحقیق تازه‌ای که با مشارکت 50 هزار بیمار مبتلا به ‌ام‌اس از 27 کشور از سوی او و گروهی از محققان انجام شده، این نتیجه علمی به‌دست آمده که ابتلا به ‌ام‌اس پیشرونده ثانویه با جغرافیا رابطه مستقیمی دارد، با این حال اثرات آن قابل‌تعدیل خواهد بود.

مورات اویسال ، دانشمند ترکیه‌ای 

مورات اویسال که سال 1352 در ترکیه به دنیا آمد، آخرین برگزیده این دوره از جایزه است. او استادتمام دانشگاه نیویورک ابوظبی بوده و بیش از 400 مقاله در حوزه مخابرات نوری بی‌سیم زیردریا به نگارش در آورده که 15 هزار بار به مقالات او در دیگر مقالات علمی ارجاع شده است. او که موسس و مدیر مرکز پیشرفت در فناوری‌های مخابرات نوری است، در سال 2019 برای اقدامات خود در زمینه معرفی روش‌های متنوع در توسعه مخابرات نوری بی‌سیم به عضویت انجمن مهندسان برق و الکترونیک درآمد. او برای اثر فناوری ارتباطات بی‌سیم نوری برگزیده این دوره از جایزه شد. این دانشمند تحقیقات زیادی درمورد جنبه‌های مختلف این فناوری انجام داده که شامل الگوسازی شبکه‌ای، روش‌های نوسان، طراحی دریافت‌کننده‌ها و بهبود سیستم‌های مختلف می‌شود. البته باید این مساله را یادآور شد که تحقیقات وی بیشتر بر بهبود عملکرد و قطعیت سیستم‌های مخابرات نور مرئی زیرآب متمرکز بوده است. 

عمر یاغی

سال تولد: 1965

محل تولد: اردن

اثر:  چهارچوب‌های فلز آلی (MOFs) 

حسین بهاروند

استاد زیست‌شناسی و فناوری سلول‌های بنیادی پژوهشگاه رویان

سال تولد: 1972

محل تولد: ایران 

اثر:  درمان پارکینسون و AMD چشم با سلول درمانی 

 جکی ای-رو یینگ

سال تولد: 1966

محل تولد: سنگاپور 

اثر: ساخت مواد و سیستم‌های پیشرفته زیستی با ساختار نانویی 

محمد عبدالاحد

دانشیار دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تهران

سال تولد: 1982

محل تولد: ایران 

اثر: ترجمه رفتار سلول‌های سالم و سرطانی در حوزه الکترونیک 

سامی ارول گلنبه

سال تولد: 1945

محل تولد: ترکیه 

اثر: شبکه G

کامران وفا

استاد فیزیک، دانشگاه هاروارد

سال تولد: 1960

محل تولد: ایران

اثر: نظریه F

محمد‌امین شکراللهی

سال تولد: 1964

محل تولد: ایران 

اثر: رپتورد کد

زاهد حسن

استاد فیزیک، دانشگاه پرینستون

سال تولد: 1971

محل تولد: بنگلادش

اثر:  نیمه‌فلزهای فرمیون ویل 

اوگور شاهین

استاد پزشکی دانشگاه ماینز، آلمان

سال تولد: 1965

محل تولد: ترکیه 

اثر: توسعه و آزمایش بالینی واکسن‌های درمان سرطان بر اساس mRNA برای هر بیمار 

محمد صائغ

استاد پزشکی و ایمنی‌شناسی، دانشگاه آمریکایی بیروت

سال تولد: 1959

محل تولد: لبنان 

اثر:  درمان‌های نوین برای بهبود نتایج آلوگرافت کلیه و قلب 

علی خادم‌حسینی

عضو انجمن شیمی آمریکا و استاد رادیولوژی و مهندسی شیمی UCLA 

سال تولد: 1975

محل تولد: ایران 

اثر:  هیدروژل‌های نانو و بایو ساختار برای  زیست-پزشکی 

یحیی تیعلاتی

استاد فیزیک، دانشگاه محمد الخامس

سال تولد: 1971

محل تولد: مراکش 

اثر:  مشاهده پراکندگی نور با نور و جستجوی تک‌قطبی‌های مغناطیسی 

عمران اینان

عضو انجمن فیزیک آمریکا و رئیس دانشگاه کوک، ترکیه

سال تولد: 1950

محل تولد: ترکیه

اثر: درک اثر متقابل موج و ذره حالت whistler در فضای نزدیک زمین 

محمد اقبال چودری

رئیس مرکز ICCBS، دانشگاه کراچی

سال تولد: 1959

محل تولد: پاکستان

اثر:  کشف مولکول‌های جذاب با کاربردهای درمانی