ندا اظهری، مترجم: سه روزی از انتشار تازه‌ترین رتبه‌بندی پایگاه تایمز می‌گذرد و امسال در بیستمین سال فعالیتش از ارزیابی و رتبه‌بندی 200 دانشگاه به 2000 دانشگاه رسیده و این بیانگر آن است که این پایگاه تصویری جزئی‌تر از عملکرد آموزش عالی را به تصویر کشیده است. در حال حاضر، آمریکا تنها 9 درصد از موسسات جدول رتبه‌بندی تایمز در 2024 را به خود اختصاص داده است؛ آسیا هم از سال 2021 بیشترین دانشگاه‌ها را از آن خود کرده و اروپا را پشت سر گذاشته است. آفریقا و آمریکای‌جنوبی هم بیش از 100 دانشگاه در این جدول رتبه‌بندی در اختیار دارند. سال‌هاست روش‌شناسی ارزیابی دانشگاه‌ها در این رتبه‌بندی یکسان بوده اما برای رده‌بندی برترین دانشگاه‌های سال 2024در پایگاه تایمز، برخی از قسمت‌های آن دستخوش تغییراتی شده که از یک هفته پیش در گزارشی اعلام شد و همین اعمال تغییر در شیوه رتبه‌بندی دانشگاه‌های برتر می‌تواند بیانگر این موضوع باشد که مقامات تایمز نیز به بعضی کم‌وکاستی‌ها و نقصان‌های موجود در نظام رتبه‌بندی خود اذعان داشته‌اند. درست است که در ظاهر پایگاه رتبه‌بندی تایمز جایگاه خاصی را بین نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاه‌های برتر دنیا دارد، اما طبق گزارشی هم که پیش‌تر درباره جبهه‌گیری‌های جهانی پیرامون نظام‌های رتبه‌بندی منتشر شده بود، انتقادهایی اساسی به تایمز و دیگر پایگاه‌ها وارد است و همین مساله، اعتبار این پایگاه‌ها را هم زیر سوال برده است. تایمز به انحصاری کردن زبان انگلیسی برای دانشگاه‌های منتخب خود، متهم شده است. همچنین کارشناسان بر این باورند که پایگاه‌هایی چون تایمز که دانشگاه‌ها را براساس شیوه تدریس، پژوهش و ارتباطات صنعتی ارزیابی می‌کنند به دلیل بهره‌برداری ابزاری دانشگاه‌ها از این شاخص‌ها برای جذب دانشجو و بودجه بالاتر مورد اتهام واقع شده‌اند. 

   بخش صنعت در صدر شاخص‌های تایمز
برخلاف سال‌های گذشته که تایمز تمرکز بالایی روی میزان استنادها داشت، اما در سال جاری توجه زیادی به بخش پژوهش شده است و این امر نشان می‌دهد که تایمز درحال فاصله گرفتن از توجه بیش از حد به میزان استنادها و مقالات منتشرشده دانشگاهی است. تغییراتی که امسال اعمال شده به‌منظور انعکاس خروجی طیف گسترده‌ای از دانشگاه‌های پژوهش‌محور در دنیا، در زمان حال و آینده صورت گرفته است. در تغییرات اعمال‌شده نسبت به روش‌شناسی سال‌های گذشته، به جای 13 شاخص، 18 شاخص مورد ارزیابی قرار گرفته و 5 شاخص افزوده شده است که مقایسه دانشگاه‌ها را متعادل‌تر و جامع‌تر کرده است. اما شاخص‌های عملکردی دانشگاه‌ها همچنان در آموزش (فضای یادگیری)؛ محیط پژوهش (حجم، درآمد و شهرت پژوهش‌ها)؛ کیفیت پژوهش (تاثیر استناد، قدرت تحقیق، برتری پژوهشی و تاثیر پژوهشی)؛ چشم‌انداز بین‌المللی (استادان، دانشجویان و پژوهش)؛ و صنعت (شامل درآمدهای صنعتی و پتنت‌ها) مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. در روش‌شناسی امسال، آموزش 29.5 درصد، محیط پژوهش 29 درصد، کیفیت پژوهش 30 درصد، صنعت 4 درصد و چشم‌انداز بین‌المللی 7.5 درصد در نظر گرفته شده است. شاخص آموزش 0.5 درصد و محیط پژوهش 1 درصد نسبت به سال‌های قبل تغییر کرده و بخش صنعت که سال‌های گذشته2.5 درصد بوده به 4 درصد ارتقا پیدا کرده است. چشم‌انداز بین‌المللی هم بدون تغییر باقی مانده است. شاخص صنعت که در اصلاح شیوه روش‌شناسی رتبه‌بندی امسال تایمز بالاترین تمرکز را به خود اختصاص داده، به‌نوعی تمایل بخش کسب‌وکار را به سرمایه‌گذاری روی پژوهش و توانایی دانشگاه‌ها برای جذب بودجه در بازار کسب‌وکار نشان می‌دهد که برای بالا بردن کیفیت موسسات آموزشی موثرند. 

   10 دانشگاه برتر از نگاه تایمز کدامند؟
در بیستمین رتبه‌بندی منتشرشده از سوی پایگاه تایمز بعد از 20 سال فعالیت، تغییراتی اساسی در جایگاه شماری از دانشگاه‌های برتر ایجاد شده است. در رتبه‌بندی 2024 هم مانند سال گذشته، دانشگاه آکسفورد جایگاه نخست خود را حفظ کرده است؛ این درحالی است که آمریکا 7 دانشگاه از جمع 10 دانشگاه برتر دنیا را از آن خود کرده است. همچنین برترین دانشگاه‌ها و موسسات چین به 10 دانشگاه برتر این فهرست نزدیک شده است به‌طوری که دانشگاه شینهوآ و دانشگاه پکینگ به ترتیب رده‌های 12 و 14 دنیا را از آن خود کرده‌اند. در این بین، 13 دانشگاه چین در جمع 200 دانشگاه برتر قرار گرفته‌اند که نسبت به هفت دانشگاهی که در سال 2020 داشتند، شش دانشگاه چینی بیشتر شده است که هر کدام از آنها از نظر جایگاه پیشرفت بسیار خوبی پیدا کرده‌اند. همچنین تعداد دانشگاه‌های برتر بالاتر از رتبه 400 چین در سال 2021 حدود 15 دانشگاه بوده که امسال تعداد آنها به 30 دانشگاه افزایش یافته است؛ درحالی‌که کاهش تعداد دانشگاه‌های انگلیسی و آمریکایی در جمع 200 دانشگاه برتر قابل‌توجه است به‌طوری که از سال 2021، به ترتیب چهار و سه دانشگاه از این دو کشور کمتر شده است. میانگین نمره دانشگاه‌های چین هم در رتبه‌بندی امسال در شاخص‌های آموزش و کیفیت پژوهش بالاتر رفته است. 

   اتکای پژوهشگران انگلیس به چینی‌ها
آسیا در مقایسه با سایر قاره‌ها، کیفیت پژوهشی، نمره آموزش و درکل، عملکرد بهتری در جمع سایر دانشگاه‌های دنیا داشته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که محققان انگلیسی دست‌کم برای انجام یک‌چهارم تمام خروجی‌های پژوهشی خود به مشارکت با محققان چینی متکی هستند. تحلیل مقالات منتشرشده در الزویر نشان می‌دهد که دانشگاهیان مستقر در انگلیس و چین در سال 2022، حدود 24028 مقاله پژوهشی را به اتفاق هم تالیف کردند که 11 درصد از کل انتشارات انگلیس را تشکیل می‌دهد. این آمار در مقایسه با 7.1 درصد سال 2018 حدود چهار درصد رشد داشته است. انگلیسی‌ها در برخی رشته‌ها اتکای بیشتری به چینی‌ها دارند؛ به‌عنوان مثال، همکاری انگلیس با چین در حوزه مهندسی 23.5 درصد از کل تولیدات انگلیس را در سال 2022 از آن خود کرد که در مقایسه با 16.5 درصد طی پنج سال گذشته رشد چشمگیری نشان می‌دهد. در علوم فیزیکی هم این مشارکت‌ها به 17.6 درصد خروجی‌ها اختصاص یافته است. همچنین در برخی حوزه‌های موضوعی حضور چینی‌ها بیشتر حس می‌شود. از نمونه‌های آن می‌توان به 45.5 درصد از مقالات پژوهشی انگلیس درمورد سیستم‌های کنترل اتوماسیون بین سال‌های 2017 تا 2021 اشاره کرد که در 21 هزار مجله برتر به چاپ رسیده و نام یکی از نویسندگان چینی بوده است. 

   هلند و هنگ‌کنگ در صدر شاخص‌های پژوهشی
در رتبه‌بندی 2024 که بخش پژوهش و صنعت اهمیت بالاتری پیدا کرده‌اند، هنگ‌کنگ و هلند در شاخص‌های قدرت، برتری و تاثیر پژوهشی بهترین عملکرد را داشته‌اند. در رتبه‌بندی امسال در بخش کیفیت پژوهش که پیش‌تر تنها تاثیر استناد دانشگاه‌ها را بررسی می‌کرد، از معیارهای جدیدی تشکیل یافته که نه‌تنها تعداد دفعاتی را که پژوهشگران در سطح جهانی به آثار منتشرشده دانشگاهی استناد می‌کنند، بلکه تعداد مقالات چاپ‌شده در آن را نیز در نظر می‌گیرند. هنگ‌کنگ و هلند با میانگین امتیاز 91.6 از 100 برای هنگ‌کنگ و 87.4 برای هلند، در صدر جدول کیفیت پژوهش‌ها قرار گرفته‌اند. این دو کشور علاوه‌بر پیشروی در این حوزه، بالاترین میانگین امتیازها را برای معیارهای برتری تحقیقاتی و تاثیر پژوهشی به دست آورده‌اند. 

   7 دانشگاه آمریکایی در جمع 10 دانشگاه برتر دنیا
در رتبه‌بندی 2024 پایگاه تایمز، دانشگاه آکسفورد مانند سال گذشته در رتبه نخست قرار گرفته است. رتبه دوم امسال به دانشگاه استنفورد انگلیس رسیده است که سال گذشته رده سوم دنیا را داشته است. دانشگاه MITبا دو پله صعود نسبت به سال گذشته به رده سوم رسیده است. دانشگاه هاروارد که امسال رده چهارم دنیا را به دست آورده، نسبت به 2023 دو پله سقوط کرده است. دانشگاه کمبریج هم که سال گذشته رتبه سوم را در اختیار داشت، در رتبه‌بندی امسال با دو پله سقوط به رده پنجم کاهش یافته است. اما دانشگاه پرینستون که سال گذشته هفتمین دانشگاه برتر بود، امسال به رده ششم ارتقا یافته است. موسسه فنی کالیفرنیا هم که سال 2023رده ششم را در اختیار داشت، با یک پله سقوط به رده هفتم رسیده است. در رتبه‌بندی امسال، کالج سلطنتی لندن هشتمین دانشگاه برتر شناخته شده که نسبت به رتبه 10 سال گذشته دو پله ارتقا یافته است. اما دانشگاه کالیفرنیا، برکلی از رتبه هشتم سال گذشته یک پله نزول کرده و امسال به رده نهم رسیده است. همچنین دانشگاه ییل هم در مقایسه با رتبه نهم سال 2023، با یک پله سقوط به رده دهم در سال 2024 رسیده است. امسال هم مانند سال گذشته از جمع 10 دانشگاه برتر دنیا، 7 دانشگاه آمریکایی و سه دانشگاه انگلیسی هستند. 

   افت چشمگیر دانشگاه‌های استرالیایی 
استرالیا از جمله کشورهایی است که وضعیت دانشگاه‌های آن در مقایسه با سال گذشته افت داشته است. سرمایه‌گذاری ضعیف‌تر و رقابت با چین، سطح برتر آموزش عالی استرالیا را تضعیف کرده است به‌طوری که 10 موسسه استرالیایی نسبت به سال گذشته جایگاه خود را از دست داده‌اند. شیوع همه‌گیری کرونا، مدل کسب‌وکاری این کشور را تحت تاثیر قرار داد و مسدود شدن مرزها نیز دریافت شهریه از دانشجویان خارجی و درنتیجه بودجه‌های تحقیقاتی را تضعیف کرد. حدود هشت دانشگاه استرالیایی براساس شاخص پژوهش، 11 رتبه جایگاه خود را از دست داده‌اند. به‌عنوان مثال، دانشگاه «آدلاید» که سال گذشته با 23 پله صعود در بین 100 دانشگاه برتر قرار گرفته بود، پس از سقوط در سال جاری بار دیگر به همان جایگاه قبلی خود نزول کرد. دانشگاه فنی سیدنی نیز 20 پله در رتبه‌بندی امسال سقوط کرده است که این آمار زنگ خطری برای آموزش عالی استرالیا به شمار می‌رود. 

   وضعیت دانشگاه‌های ایرانی چگونه است؟
در رتبه‌بندی 2024 پایگاه تایمز، 75 دانشگاه از ایران حضور دارند که تعداد دانشگاه‌های ایرانی در مقایسه با سال گذشته که 67 دانشگاه حضور داشتند، هشت دانشگاه اضافه شده است. در رتبه‌بندی امسال جایگاه دانشگاه‌های ایران از 400- 351 به 350- 301 ارتقا یافته اما در رتبه‌بندی امسال با توجه به تغییراتی که در شاخص‌های ارزیابی تایمز در سال 2024 ایجاد شده، شاهد تغییرات اساسی در جایگاه دانشگاه‌های ایران هستیم، به‌طوری‌که در سال 2023، از 10 دانشگاه برتر ایران، هشت دانشگاه علوم پزشکی بودند اما با توجه به پررنگ‌تر شدن شاخص پژوهش و صنعت، در رتبه‌بندی امسال تنها دو دانشگاه از جمع 10 دانشگاه برتر، علوم پزشکی هستند. 
در رتبه‌بندی 2024، دانشگاه صنعتی شریف رده نخست را در بین 75 دانشگاه حاضر در رتبه‌بندی تایمز از آن خود کرده و از نظر جهانی نیز جایگاه 350- 301 را به‌دست آورده است. دانشگاه شریف در مقایسه با رتبه نهم سال قبل، هشت پله صعود کرده و در سطح جهانی نیز حدود 100 رتبه بالاتر آمده است. این تغییر را شاید بتوان به تحولی ربط داد که در ارزیابی شاخص‌های تایمز به‌وجود آمده و تمرکزی که روی پژوهش و صنعت ایجاد شده است و از آنجا که دانشگاه صنعتی شریف بسته به ماموریتی که دارد، ارتباط صنعت و دانشگاه را به‌خوبی پوشش داده و سرمایه‌گذاری‌های خوبی در حوزه پژوهش انجام داده، می‌توان انتظار داشت که این دانشگاه به برترین دانشگاه ایرانی تبدیل شده باشد. دانشگاه صنعتی شریف در سال 2022 رده چهارم، سال 2021 رده سوم کشور را به‌دست آورده بود. درواقع دانشگاه صنعتی شریف طی پنج سال گذشته برای اولین‌بار به رده نخست کشور رسیده است. رتبه جهانی دانشگاه شریف در پنج سال گذشته 600- 501 بوده که امسال در مقایسه با پنج سال پیش رشد قابل‌توجهی داشته است. 
دانشگاه صنعتی امیرکبیر هم که سال گذشته رده 17 کشور را به‌دست آورده بود و در دنیا در جایگاه 800- 601 قرار داشت، امسال با 16 پله صعود به رده دوم ایران و جایگاه 400- 351 دنیا ارتقا یافته است که طبق شاخص‌هایی که برای دانشگاه شریف ذکر کردیم، می‌توان ارتقای رتبه دانشگاه امیرکبیر را نیز توضیح داد. اما مقام سومین دانشگاه برتر کشور به دانشگاه علم و صنعت با رتبه جهانی 500- 401 می‌رسد. این دانشگاه در سال گذشته رده یازدهم را کسب کرده بود که هفت پله صعود داشته است. دانشگاه علم و صنعت سال گذشته در سطح جهان رتبه 600- 501 را در اختیار داشت. دانشگاه تهران چهارمین دانشگاه برتر ایران در رتبه بندی 2024 تایمز است که نسبت به رتبه 27 سال گذشته، 23 پله صعود کرده است. این دانشگاه از 800- 601 سال گذشته به 500- 401 ارتقا یافته است. پنجمین دانشگاه برتر ایران در رتبه‌بندی تایمز دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل است که سال گذشته رده ششم را از آن خود کرده بود و امسال یک پله صعود کرده است. جایگاه جهانی این دانشگاه در سال گذشته 500- 401 بوده که امسال به‌رغم صعودی که در رتبه داخلی داشته به جایگاه 600- 501 تنزل کرده است. 
در ادامه دانشگاه صنعتی شیراز که سال گذشته رده پانزدهم کشور را در اختیار داشت، امسال به رتبه ششم رسیده است اما از نظر رده جهانی بدون تغییر نسبت به سال گذشته در جایگاه 600- 501 باقی مانده و همچنین دانشگاه تبریز که سال گذشته در رده 25 قرار داشت، امسال با 18 پله صعود به رده هفتم کشور رسیده است. این دانشگاه در سطح جهانی از جایگاه 800- 601 در 2023 به 600- 501 ارتقا یافته است. دانشگاه علوم پزشکی تبریز که سال گذشته رتبه 26 کشور را از آن خود کرده بود، امسال با 18 پله صعود به رده هشتم رسیده است. این دانشگاه همچنین نسبت به رتبه جهانی 800- 601 سال گذشته، با رسیدن به رتبه 800- 501 ارتقا نشان می‌دهد. در ادامه دانشگاه علوم پزشکی بابل که امسال رتبه نهم کشور را به‌خود اختصاص داده، نسبت به جایگاه پنجم سال گذشته، چهار پله افت کرده است. این دانشگاه سال 2023 در جایگاه 500- 401 قرار داشت و امسال با توجه به تنزل رتبه‌ای که داشته به جایگاه 800- 601 رسیده است. لقب دهمین دانشگاه برتر ایران در سال 2024 به دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی(ره) می‌رسد که سال گذشته در رتبه‌بندی تایمز حضور نداشته است. این دانشگاه رتبه جهانی 800- 601 را از آن خود کرده است.