ابوالفضل مظاهری- سارا طاهری گروه دانشگاه: سکوی نشر دانش دانشگاه آزاد اسلامی که آن را با عنوان سند معرفی می‌کنند در مراحل پایانی است تا بالاخره مدیریت بیش از 450 نشریه علمی دانشگاه آزاد سروسامان بگیرید. این یکی از خبرهای مهمی است که مدیرکل کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌سنجی و رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با «فرهیختگان» مطرح کرده است. حمید افتخاری که قریب به 20 ماه است این مسئولیت را بر عهده دارد چندی پیش میهمان تحریریه «فرهیختگان» شد و به سوالات خبرنگاران گروه دانشگاه پاسخ گفت. مدیریت نشریات علمی، حوزه علم‌سنجی و مسائل مربوط به نظام‌های رتبه‌بندی در کنار اداره فعالیت کتابخانه مرکزی و سایر کتابخانه‌های دانشگاه از جمله مهم‌ترین ماموریت‌های اوست و برهمین مبنا نیز آخرین تحولات و رویدادهای این حوزه‌ها را از او جویا شدیم. افتخاری می‌گوید در ماه گذشته 11 مجله دانشگاه IFگرفته‌اند و از چهار به 15 مجله رسیده‌ایم. او درخصوص حمایت از مجلات، سبک و سیاق آدرس‌دهی جدید اساتید و دانشجویان و وضعیت سامانه یکپارچه کتابخانه دانشگاه آزاد صحبت کرده و گریزی هم به حضور دانشگاه در رتبه‌بندی‌های علمی و مساله افت مقالات کشور داشته که در ادامه می‌خوانید.
اولویت‌های حوزه فعالیت شما در تابستان پرتحرک دانشگاه آزاد که دکتر طهرانچی روی آن تاکید داشت چه بود؟ اگر موافق باشید از مجلات شروع کنیم. مروری بر وضعیت امروز مجلات علمی دانشگاه داشته باشیم. پیش‌تر هم ایجاد سامانه نشریات دانشگاه آزاد را وعده داده بودید. این سامانه اکنون در چه شرایطی قرار دارد؟
در حال حاضر 15 مجله دانشگاه آزاد را داریم که IF (impact factor) گرفته‌اند و 21 مجله اسکوپوسی (Scopus) هستند که برای کشور باعث افتخار است. مجلات ISI ما IF خیلی خوبی دارند و برنامه‌های ویژه‌ای برای حمایت از این مجلات داریم، ازجمله اینکه مجلات خوب‌مان را یک ناشر خارجی منتشر کند. یک تعداد را اشپرینگر منتشر خواهد کرد و برای تعداد دیگر هم یک ناشر بین‌المللی خوب داریم پیدا می‌کنیم. به این تعداد قطعا اضافه خواهد شد، یعنی با حمایت‌هایی که تلاش می‌کنیم از مجلات داشته باشیم، قطعا در آینده رشد قابل توجهی خواهند داشت. ما از مجلاتی که ISI شده‌اند و از آنهایی که ظرفیت را از نظر موضوع و اسکوپ یا هیات تحریریه پای کار دارند، حمایت ویژه کرده و برای هر کدام یک ناشر خوب بین‌المللی انتخاب می‌کنیم. مجلات دیگرمان که فارسی‌زبان هستند یا اینکه انگلیسی‌زبان هستند اما هنوز به آن مرحله نرسیده‌اند؛ سامانه سند را داریم که سامانه یکپارچه دانشگاه آزاد است. برای سامانه سند اهداف خاصی را دنبال می‌کنیم.
سند همان سامانه‌ای است که قرار بود با جهاد دانشگاهی به صورت مشترک راه‌اندازی شود؟
بله. این همان سامانه است. الان مجلات مختلف جدید دانشگاه آزاد را روی سامانه سند نمایش می‌دهیم و قرار است این سامانه برای ما کارکردهای خاص خودش را داشته باشد. از طریق آن یک پایش مستمر، جدی و یکپارچه روی همه نشریات داشته باشیم و نگرانی از بابت تخلفات احتمالی در مجلات نداشته باشیم. چنین سیستمی را هیچ‌کدام از دانشگاه‌های ایران با این وسعت و قدرت برای پایش ندارند. در کنار این داریم ابزارهایی را برای کمک به هیات تحریریه در نظر می‌گیریم که اگر در یک موضوعی چند مجله دارید، شما بتوانید مقالات را بین اینها جابه‌جا کنید و توزیع یکنواخت‌تری داشته باشید. پس از استقرار کامل سامانه سند به دنبال این هستیم که دانشگاه آزاد با این سامانه خودش را به‌عنوان یک ناشر بین‌المللی مطرح کند و ما به‌عنوان یک ناشر معتبر شناخته شویم. طبیعتا یک‌سری ملزومات نیاز دارد که داریم کارهایش را انجام می‌دهیم تا به این نقطه برسیم.
برای رونمایی از سامانه سند، برنامه خاصی دارید؟
خیر، ما فعلا داریم یک‌سری کارهای زیرساختی انجام می‌دهیم، منتها به دلیل اینکه یک‌سری اشکالات فنی در سامانه وجود داشت، رونمایی نکردیم. اگر مسائل مرتفع شوند در آینده توسط ریاست دانشگاه رونمایی خواهد شد.
سامانه سند هم‌اکنون در بخش آمار 453 نشریه را در خود جای داده است. این آمار درست است؟ و همه نشریات دانشگاه روی این سامانه در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرند؟
بله، همینطور است.
در نحوه اعمال حمایت‌ها هم تاثیرگذار است؟
ما چون در سامانه سند، مجلات را به صورت یکپارچه می‌بینیم، طبیعتا می‌توانیم سیاستگذاری‌هایمان را هم بهتر اعمال کنیم و هر کدام از مجلات مانند یک جزیره عمل نخواهند کرد. یکی از سیاست‌ها، بحث درآمدزایی مجلات است. ما با پتانسیل بزرگی که به صورت یکپارچه دیده خواهد شد، می‌توانیم از مجلات‌مان از زوایای مختلف درآمد ببینیم، ازجمله اینکه از نویسنده، فروش مجلات، تبلیغات و... کسب درآمد کنیم، بنابراین در بحث مالی خیلی به ما کمک خواهد کرد. حوزه نشر علمی حوزه‌ای پولساز است و دانشگاه نباید برای آن هزینه کند. در دنیا اقتصاد بزرگی دارد و ما باید این اقتصاد را درک و از دل آن کسب درآمد کنیم. ما مشکل مالی از بابت هزینه‌کرد برای مجله یا حتی اینکه خودشان منفعت مالی داشته باشند، نباید داشته باشیم. در کنار این، در آخرین جلسه هیات‌رئیسه که داشتیم، آخرین صحبتی که از سمت ریاست محترم دانشگاه مطرح شد، این بود که ما برای ارکان مجله درآمد خاص و ردیف‌های درآمدی خاص ببینیم.
یعنی از کاری که می‌کنند منتفع می‌شوند؟
بله، این موضوع را با مجموعه اداری-مالی دانشگاه یعنی مجموعه معاونت توسعه پیش می‌بریم تا ببینیم چقدر درآمد می‌توانیم متصور شویم و از محل آن درآمد و بودجه‌ای که دانشگاه می‌خواهد بگذارد، چقدر می‌توانیم به ارکان نشریه پرداخت کنیم و چقدر برای هزینه‌های جاری سامانه، ویراستاری، حروفچینی و بقیه موارد در نظر بگیریم. یکی از اتفاقات خوب چنانچه این سامانه به صورت یکپارچه پایدار اجرا شود، این است که می‌توانیم یک تیم خوب حروفچینی و ویراستاری در کنار دوستان بگذاریم که هیات تحریریه فقط دغدغه علمی داشته باشد، یعنی فقط دنبال این باشد که مجله را از نظر علمی ارتقا دهد. اینکه صفحه‌آرایی مقاله چگونه است و کیفیت لازم را دارد یا نه، نباید دغدغه مدیرمسئول باشد. او باید دنبال بحث علمی کار باشد و اینکه مقاله از نظر علمی کیفیت لازم را داراست یا نه. همه ناشران بین‌المللی هم این‌گونه کار می‌کنند و از این محل هم کسب درآمد می‌کنند.
چند نشریه دانشگاه آزاد ضریب تاثیر خوبی دارند، مثل نشریه واحد شهر‌قدس در حوزه نانو که تاثیرگذار بوده و در سطح کشور هم شناخته‌شده است. چگونه می‌توان تعداد و کیفیت این نشریات را افزایش و ارتقا داد؟
برای اینکه بتوانیم از نشریات‌مان حمایت خوبی انجام دهیم، مجلاتی که پتانسیل رشد داشته باشند، برایشان ناشر بین‌المللی در نظر می‌گیریم که قطعا به رشد مجلات کمک می‌کنند. در حوزه نشر شما باید هم هیات تحریریه و هم تبلیغات خوبی داشته باشید که بتوانید هم مقالات خوب بگیرید و هم با ارجاعات خوبی که دیگران به مقالات شما می‌دهند، خودتان را رشد دهید، یعنی یک چرخه هم‌افزا خواهد بود که هرچه شما مقاله بهتری بگیرید، از آن طرف IF شما بالاتر خواهد رفت و به دنبال آن باز مقاله بهتری می‌توانید بگیرید. این مستلزم حمایت پیوسته است. اینکه یک تیم هیات تحریریه خوب پشت مجله باشد که انگیزه لازم را داشته باشند. ما برای مجلات خوب‌مان که می‌توانیم آنها را ذیل یک ناشر بین‌المللی ببریم، برنامه جداگانه داریم، برای بقیه مجلات هم در سامانه سند حتما این موضوع را مدنظر قرار می‌دهیم.
درمورد بحث حمایت از نشریات، وزارت علوم امسال گفته که امسال از هر نشریه‌ای که نمایه بین‌المللی شود، 300 میلیون تومان حمایت میکند. پارسال این عدد صد میلیون بود. ما با وزارت علوم رفتیم صحبت کردیم و گفتند چون شما دولتی نیستید، نمی‌توانیم حمایتی از شما بکنیم. به نظر من اصلا این حرف در شأن وزارت علوم نبود. افتخار این مجلات برای کشور است، نه مال دانشگاه. شما می‌خواهید از مجلات کشور حمایت کنید. جالب است شما می‌بینید خیلی راحت از مجلات دانشگاه‌های غیرانتفاعی حمایت می‌شود. از مجلات انجمن‌های علمی که کاملا خصوصی و غیردولتی هستند و به‌عنوان یک NGO فعالیت می‌کنند، حمایت می‌شود و وقتی بحث به دانشگاه آزاد اسلامی می‌رسد، این کار را نمی‌کنند. این تبعیض آزاردهنده است و ما بدون حمایتی از سمت دولت در این نقطه ایستاده‌ایم. تمام اتفاقاتی که برای مجلات ما افتاده ناشی از زحمات ارکان مجله بوده که با جان و دل و عشق کار کردهاند. ما داریم تلاش می‌کنیم حداقل دانشگاه آزاد با ظرفیت و پتانسیل‌ها و بضاعتی که دارد از اینها مجلات حمایت کند، چون اینها از یک سمت مرجعیت‌ساز علمی کشور می‌شوند و از سمت دیگر اینها اگر رشد کنند، قطعا ما انحصارات علمی را می‌شکنیم و شما خواهید دید که چه اتفاقات خوبی خواهد افتاد.
نظام دانشی دانشگاه به‌خصوص از آغاز 1402 تا الان شکل و شمایل جدیدی به خودش گرفته است. این تغییرات جدید چه تاثیری بر حوزه فعالیت شما داشته است؟
همان‌طور که می‌دانید کمتر از یک‌ماه پیش -حدود 20 روز قبل- نظامنامه دانشی دانشگاه ابلاغ شد که نکات زیادی در آن وجود دارد. خیلی از اینها در کشور بی‌سابقه هستند و ما در خیلی از این زمینه‌ها پیشرو هستیم و البته این نظامنامه منطبق با اسناد بالادستی کشور است و خود وزارت علوم هم هنوز نتوانسته اینها را پیاده‌سازی کند. در این نظامنامه مهم‌ترین چیز، بحث دانشکدگان است که پررنگ است و این در بحث آدرس‌دهی ما تاثیرگذار است. ما آیین‌نامه آدرس‌دهی اعضای هیات‌علمی دانشجویان‌مان را بر این اساس تدوین کردیم که به‌زودی ابلاغ خواهد شد. تاخیر در ابلاغ از این بابت بوده که خود دستورالعمل نظامنامه دانشی دانشگاه هنوز تکمیل نشده بود. در بحث نظامنامه دانشی از کمک این دانشکدگان در بحث مجلات می‌توانیم استفاده کنیم. الان دو تا از این دانشکدگان کاندیدا شده‌اند که با ما کار کنند. دانشکدگان زبان فارسی الان به صورت جدی پای کار است و گفته‌اند که هم در بحث ویراستاری کتاب و هم در ویراستاری پایان‌نامه و هم ویراستاری مجلات زبان فارسی می‌توانند به ما کمک کنند. این ظرفیت خیلی خوبی است و با یک مجموعه منسجم سروکار داریم و نیاز نیست در واحدها بگردید استاد زبان‌فارسی‌ای را پیدا کنید که علاقه‌مند به بحث ویراستاری کتاب و نشریه باشد و کمک کند.
در واقع شبکه اساتید و پتانسیل علمی در خدمت حوزه‌های مختلف دانشگاه خواهد بود؟
بله. در کنار این هم دوستان زبان و ادبیات انگلیسی آمادگی دارند در بحث مجلات انگلیسی‌زبان ما کمک کنند. ضمنا دنبال این هستیم که خودمان را به‌عنوان یک ناشر بین‌المللی در حوزه نشر مجلات و هم کتب علمی مطرح کنیم که حتما فعال خواهیم شد و از ظرفیت این دوستان استفاده خواهیم کرد. اینها در راستای سند تحول و تعالی دانشگاه است که امیدواریم با کمک هم به نقطه قابل قبولی برسیم.
آدرس‌دهی با سبک جدید چه هدفی دارد؟ مدل جدید چه فرقی با مدل قبلی دارد؟ اگر به همان مدل قبلی می‌رفتیم چه اشکالی پیدا می‌کرد؟
در مدل قبلی ما یک آشفتگی وجود داشت که از این جنس بود که هر واحدی برای خودش یک آدرس‌دهی داشت و دانشگاه آزاد به صورت یکپارچه دیده نمی‌شد. در همین آدرس‌دهی واحدها هم ما باز اختلاف داریم، یعنی در یک واحد ما یک هیات‌علمی یک آدرس‌دهی دارد و یک هیات‌علمی دیگر آدرس‌دهی‌اش فرق دارد. یکی ویرگول می‌گذارد، یکی نقطه می‌گذارد و یکی هیچ‌کدام را نمی‌گذارد، یکی اسم واحد را اول می‌گذارد و... این آشفتگی برای ما که می‌خواهیم اطلاعات دانشی دانشگاه را جمع کرده و نمایه کنیم و ببینیم وضعیت‌مان به چه صورت است، کار را سخت میکند. در کنار این، بحث وضعیت علمی در مقایسه با دانشگاه‌های کشور و دانشگاه‌های دنیاست. ما باید آمار و اطلاعات‌مان درست باشد که بتوانیم به صورت یکپارچه ببینیم و بگوییم نسبت به بقیه در چه وضعیتی هستیم. دانشگاه‌هایی که مثل دانشگاه آزاد باشند، در دنیا خیلی کم هستند. در اشل دانشگاه آزاد اسلامی که اصلا نداریم. در حد 40 واحد دانشگاهی به صورت انگشت‌شمار هست؛ لذا با مشکلات دانشگاه آزاد هیچ دانشگاهی درگیر نیست. از طرف دیگر در بحث دانشکدگان خود دانشکدگان را در بحث آدرس‌دهی داریم وارد می‌کنیم، یعنی آدرس‌دهی مقالات هیات‌علمی‌های ما و دانشجویان دکترای ما که بخواهند مقاله بدهند، به این صورت می‌شود که اول اسم دانشکدگان یعنی school of، بعد اسم دپارتمان‌شان مثلا فرض کنید NBIC (برای دانشکدگان علوم همگرا)، بعد دپارتمان مثلا physics برای هیات‌علمی‌ای که در این دانشکدگان برای گروه فیزیک فعالیت میکند و بعد اسم واحد، شهر و zip code که ممکن است zip code را حذف کنیم، به خاطر اینکه احتمال دارد در آن اشتباهی صورت گیرد. در این مدلی که عرض کردم، ما برای همه مقالات یک حالت یکپارچگی داریم و اعضای هیات‌علمی همه یک‌جور آدرس‌دهی می‌کنند و یونیک است. اسم دانشکدگان ما کاملا یونیک است و برای هر دانشکدگان یک اسم مشخص انگلیسی و فارسی داریم و تعدادشان هم 21 مورد است و زیاد نیست. بعد از این من در یک فیلتر اسم یک دانشکدگان را که بگذارم، تمامی مقالات هیات‌علمی در آن حوزه به صورت یکجا قابل دیدن است، یعنی کمک میکند در حوزه‌های دانشی مختلف وضعیت را ببینیم به چه صورت است. از آن طرف دانشگاه آزاد و درواقع اعضای هیات‌علمی خودشان را با این عناوین tune می‌کنند؛ مثلا اگر کسی می‌خواهد در حوزه هوش مصنوعی کار کند، باید در دانشکدگان هوش مصنوعی بنشیند اما اگر کسی در یک حوزه‌ای کار میکند که در هیچ‌کدام از دانشکدگان ما نیست، باید فیلد کاری‌اش را عوض کند و در ساختاری بنشیند که در این دانشکدگان است؛ البته مدلی که ما برای این دانشکدگان تعریف کردیم یک حالت general دارد و حتما هر کدام از اعضای هیات‌علمی در یکی از اینها می‌نشینند و لازم نیست نگران تغییر فیلدشان باشند، ولی به‌هرحال باید دانشکدگان خود را انتخاب کنند و در آن حوزه ادامه فعالیت بدهند. این باعث می‌شود آشفتگی فعالیت علمی اعضای هیات‌علمی‌مان هم کمتر شود و همه بدانیم چه کار داریم می‌کنیم.
از سامانه علم‌سنجی دانشگاه بگویید و اینکه چه تحولاتی داشتید؛ البته به نظر می‌رسد هنوز آنچنان‌که باید در جریان فعالیت دانشگاه مورد استفاده یا استناد قرار نگرفته. قرار بود اتصال آن به بقیه سامانه‌های دانشگاه انجام شود و درواقع در حوزه‌های مختلف اطلاعات اساتید بهصورت به‌روز در اختیار بقیه قسمت‌های دانشگاه قرار گیرد.
اینکه سامانه‌ها به هم وصل شوند، بحث ما نیست و مرکز فناوری کارش را دنبال میکند. در کنارش شورای عالی فضای مجازی هم دارد یک‌سری استانداردها را برای ارتباط سامانه‌ها تدوین میکند. درحال حاضر سامانه علم‌سنجی ما به سامانه ساجد متصل است و از طرف سامانه ساجد می‌تواند به دیگر سامانه‌ها متصل شود و مشکلی از این بابت نداریم الان داریم با پژوهشیار این اتصال را برقرار می‌کنیم که اطلاعات پایان‌نامه‌های دانشجویان در صفحه علم‌سنجی اساتید بنشیند و بحث کتاب را داریم به آن اضافه می‌کنیم. یکی از مشکلات ما در سامانه علم‌سنجی که بین تمام دانشگاه‌هایی که این تیپ سامانه‌ها را راه‌اندازی کردهاند مشترک است، این است که اطلاعات مجلات فارسی را ندارند و عمده اعضای علوم‌انسانی ما در مجلات فارسی دارند کار می‌کنند. ما اطلاعات آنها را عملا نداریم، گرچه یک‌سری خوداظهاری آنجا ارائه شده است و برخی خطا یا اشکالاتی دارند. با مجموعه‌های مختلفی رایزنی کرده‌ایم تا بتوانیم اطلاعات این دوستان را از آنجا پایش کرده و وارد سامانه علم‌سنجی بکنیم. طبیعتا این کار زمانبر است اما اگر اتفاق بیفتد، بسیاری از فعالیت‌های اعضای علوم‌انسانی را می‌توانیم استخراج کنیم و در بحث ارتقا و خیلی چیزهای دیگر از این اطلاعات استفاده کنیم. درحال حاضر اطلاعات سامانه علم‌سنجی ما برای بحث ارتقا، ترفیع، پایه سالانه و... حوزه علوم‌انسانی، فنی-مهندسی، کشاورزی، علوم پایه و پزشکی دارد استفاده می‌شود.
برای اساتید حوزه علوم‌انسانی هم عرض کردم، خودشان خوداظهاری می‌آورند و به جلسات کمیسیون می‌برند و بررسی می‌کنند. یکی از اتفاقات خوبی که در بحث حوزه علم‌سنجی ما دارد میافتد، بحث کتاب است. ما طبق مذاکراتی که با خانه کتاب، کتابخانه ملی و جاهای مختلف انجام داده‌ایم، اگر اطلاعات کتاب‌شناسی اعضای هیات‌علمی را هر جا که کتابی چاپ کردهاند، بتوانیم با وب‌سرویس استخراج کنیم آن راه را هم می‌توانیم در ارزیابی‌هایمان برای ارتقا و باقی موارد مورد استفاده قرار دهیم که البته حوزه علوم‌انسانی خیلی در این موضوع درگیر است. بخش زیادی از اعضای هیات‌علمی ما در حوزه علوم‌انسانی هستند و این اساتید دستاوردهای علمی‌شان جایی پایش نمی‌شود، یعنی در سامانه‌های بین‌المللی هم اینها را نمی‌بینید. آنجا فقط مجلات انگلیسی‌زبان و از این جنس را می‌توانید ببینید. امیدواریم با مجموعه‌های مختلفی که صحبت کردیم این را داشته باشیم و به دنیا نشان دهیم که این دستاوردهای علمی ماست. باید روی این حوزه‌ها کار کرد. خیلی از مجلات چینی و روسی اسکوپوس هستند اما به زبان محلی‌شان منتشر می‌شوند، یعنی نمایه‌های بین‌المللی هم گرفته‌اند. درواقع فرهنگ و زبان خودشان را ترویج می‌کنند. ما هم با یک‌سری استانداردها و ملاحظات خاص می‌توانیم این موضوعات را ببینیم.
تذکری در سایت وجود دارد که می‌گوید تا پایان فرآیند جمع‌آوری اطلاعات، آمار قابل استناد نیست!
البته این هشدار باید حذف شود، چون مربوط به قدیم است. این سامانه پیوسته درحال پایش است. هر 20 روز یک‌بار اطلاعات اسکوپوس و هر 30 روز یک‌بار هم پایگاه WOS(web of science) ما بهروزرسانی می‌شود. فکر می‌کنم گوگل هم در همین رنج به‌روز می‌شود. بایستی این را مدنظر داشته باشیم که اطلاعات لایو نیست؛ مثلا اگر یک هیات‌علمی مقاله‌ای را چاپ کرده، آنلاین هم شده اما در علم‌سنجی‌اش نیامده، اگر 20 روز صبر کند، حتما از اسکوپوس می‌خواند و می‌آورد.
تعداد مقالات دانشگاه‌های مطرح کشور عمدتا کاهش یافته است. علت این ماجرا چیست؟ به لحاظ آماری در سال گذشته ما شش هزار مقاله کمتر از دوره زمانی قبلی‌اش یعنی 2021 داشتیم و این سبب افت رتبه ما در web of science هم شد.
این را باید دوستان ما بهصورت موضوعی درباره‌اش بحث کنند. حتما اثرات بلندمدت کرونا در این زمینه‌ها هست. نکته دوم اینکه تعدادی از اعضای هیات‌علمی ما و دانشگاه‌های ما در بحث یک‌سال اخیر از کشور رفتند و طبیعتا این مساله ضربه می‌زند. الان عمان، امارات و عربستان گرنت‌های خیلی خوبی برای جذب نخبگان ما گذاشته‌اند. شما اگر یک پایش کوچک بکنید، برخی دانشگاه‌ها به این موضوع دچار شده‌اند که اعضای هیات‌علمی که استادتمام شده‌اند، چون دیگر نیازی به مقاله ندارند، مقالات‌شان را به اسم جای دیگری می‌دهند و درآمدشان خیلی بالا می‌رود. عددها در order بالای 10 هزار دلار در ماه است. این سه کشور چیزی به اسم گرنت طلایی درست کردند و با آن یا می‌برند یا می‌گویند همان‌جا بنشین و برای من مقاله بده. این اتفاق بدی است، چون بخشی از هیات‌علمی ما که به زبان فارسی مقاله چاپ می‌کنند که در این آمارها نمی‌آید و البته تعدادشان هم زیاد است، یعنی گاهی تا 70 درصد اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها در حوزه علوم‌انسانی هستند. در دانشگاه آزاد وزن این عدد حدود 50 درصد است. از طرف دیگر اساتیدی که استادتمام شده‌اند، به آن شکل مقاله می‌دهند و طبیعتا اینها روی روند این مساله تاثیر دارد. ما در جذب هیات‌علمی توانمند هم مشکل داریم که بتوانیم از آنها انتظار مقاله داشته باشیم. بخشی از هیات‌علمی‌های ما و دانشگاه‌های دولتی هم متاسفانه دچار رکود علمی هستند و می‌بینید طرف 10 سال است مقاله علمی نداده، یعنی مثلا بیرون مشغول کار است و مقاله نمی‌دهد. مساله الف و ب که توسط دکتر طهرانچی در دانشگاه آزاد اجرا شد تحریکی بود برای برگرداندن این اتفاق؛ البته دیدیم که برخی گفتند ما حاضریم ب باشیم اما از این رویه برنگردیم و مشکلی هم با این قضیه نداریم؛ لذا این افت برای ما دور از انتظار نبود و این افت برای تمام کشور است. نکته دیگر بحث فشار تحریم‌هاست. خیلی از اعضای هیات‌علمی ما باید مقاله‌شان را به 20 جا بفرستند یا accept بگیرند، یعنی خیلی از مجلات تا اسم ایران یا دانشگاه خاص را می‌بینند، reject می‌کنند. خود من بارها جواب دادند که ما به لحاظ sanction نمی‌توانیم مقاله شما را پردازش کنیم. این اتفاق خیلی بدی است، چون مثلا شش ماه مقاله من را نگه می‌دارند و وقتی مدام پیگیری می‌کنم، آخر می‌گویند به خاطر تحریم‌ها نمی‌توانیم مقاله شما را چاپ کنیم. این موضوع قطعا در روند علمی ما تاثیر گذاشته است. یکی از اتفاقاتی که باید برای شکستن فشار تحریم‌ها بیفتد، همین تقویت مجلات داخلی است که باید در سطح بین‌الملل تقویت شوند تا من بتوانم بگویم رتبه علمی من این نیست که شما می‌بینید، بلکه رتبه واقعی علمی من این است و شما قبلا درست پردازش نمی‌کردید. یکی از چیزهایی که در بحث رتبه علمی دانشگاه آزاد مطرح شده بود و آقایان دنبال می‌کردند، این بود که دانشگاه آزاد خودش در بعضی از نظام‌های رتبه‌بندی خودش وارد نشده، یعنی بنا به سیاست‌هایی تصمیم گرفت که وارد نشود و شما اشکالات این نظام‌های رتبه‌بندی را می‌بینید. یک دانشگاهی که همه می‌دانند از نظر علمی توانمند نیست، بالا می‌رود و دانشگاهی که می‌دانید از نظر علمی خیلی توانمند است، در رتبه‌های پایین قرار می‌گیرد. این نشان می‌دهد که نظام‌های رتبه‌بندی مشکلاتی دارند و با چه منطقی آن را می‌چینند؛ البته ما داریم برنامه‌ریزی می‌کنیم که اگر بتوانیم در آن حوزه‌ها ورود کرده و کار کنیم. این موضوع برای ما مهم است که کجا و چطور نمایه شویم؛ لذا این بحث به‌طور جدی در دانشگاه آزاد دارد دنبال می‌شود.
در موضوع رتبه‌بندی دانشگاه‌ها صحبت از یک مدل رتبه‌بندی به‌خصوص با همکاری بعضی از کشورهاست. این موضوع کماکان در دستور کار قرار دارد؟
بله، ما الان تیمی را جمع کرده‌ایم و دارند روی آن کار می‌کنند. یک بحث حضور دانشگاه آزاد اسلامی در نظام‌های رتبه‌بندی است. بعضی نظام‌ها را ما خودمان گفتیم که در آن ورود نمی‌کنیم و بعضی را هم بنابر ملاحظاتی داریم رویش کار می‌کنیم. درکنار این می‌خواهیم دانشگاه آزاد اسلامی نظام رتبه‌بندی خودش را داشته باشد و این کار دارد انجام می‌شود، منتها خود گویی و خود خندی معنی ندارد و نظام رتبه‌بندی ما باید جهان‌شمول شود و مقبولیت کشورهای دیگر را هم داشته باشد وگرنه الان نظام‌های رتبه‌بندی زیادی در دنیا هستند که بیشترشان را کسی قبول ندارد، چون کسی آنها را پایش نمی‌کند، لذا باید جوری باشد که مقبولیت لازم را داشته باشد، مثلا دانشگاه شانگهای نظام شانگهای را تدوین کرد و الان یکی از نظام‌هایی است که به آن توجه می‌کنند. شاخص‌های نظام شانگهای با تایمز تفاوت دارد و آنچه را به‌نظرشان درست بوده به‌عنوان شاخص تعریف کردهاند. اکنون بعد از گذشت نزدیک 20 سال نظام شانگهای در دنیا مورد پذیرش قرار گرفته است. چالشی که پیش رو داریم این است که این نظام در داخل کشور و به اسم دانشگاه آزاد باشد یا آن را به یکی از کشورهای خارجی ببریم و به نگاه بین‌المللی آن بیشتر توجه کنیم؟ باید حتما به این چالش فائق آمد. در نگاه دوم حتما رشد خواهیم داشت اما دیگر نمیتوان گفت مال دانشگاه آزاد است اما مدل اول به اسم دانشگاه آزاد و ایران است، ولی ممکن است بردی را که مدنظرمان است در آن ایجاد کنیم، لذا در این حوزه ایده‌ای که مطرح‌شده این است که با کشورهای دوست مشترکا کار کنیم و ظرفیت‌های آنها را هم به خدمت بگیریم، چون آنها هرکدام الان نظام خاص خودشان را دارند. الان ما نظام
RUR (Round University Ranking) و نظام شانگهای را داریم.
اخیرا حتی کشورهای عضو بریکس (BRICS) هم می‌خواهند نظامی مختص به خودشان داشته باشند.
اگر روسیه، برزیل و آفریقای‌جنوبی را به چین اضافه کنید کشورهای بریکس می‌شوند. ما تا الان دنبال ایران، روسیه و چین بودیم که بتوانیم کار را پیش ببریم، البته باید ببینیم کار به کجا می‌رسد.
پیش‌تر ایده‌ای درخصوص نقل و انتقال کتاب کتابخانه‌های دانشگاه آزاد مطرح شده بود و به دنبال آن بود که شبکه کتابخانه‌ای در فضای دانشگاه آزاد داشته باشیم. این ایده دنبال شده است؟
مقدمه این موضوع سامانه یکپارچه کتابخانه دانشگاه آزاد است که در بروکراسی اداری دانشگاه این موضوع خیلی طولانی شد. اگر این اتفاق بیفتد، اولین قدم این خواهد بود که یک بستر یکپارچه برای کتاب‌ها داریم و می‌دانیم از فلان عنوان کتاب، کجا و چند جلد داریم. یکی از اتفاقات بدی که در دانشگاه آزاد میافتد، این است که از واحدهای مستقل خرید می‌کنند. ممکن است از یک عنوان کتاب هزار جلد خریده باشند.
مثل داستان تجهیزات آزمایشگاهی که هر واحدی از دیگری خبر نداشت و برای خودش اقدام می‌کرد.
این برای ما خیلی مهم است که بدانیم وضعیت‌مان به چه صورت است. این مساله به بحث خرید و تجهیز کتابخانه به ما کمک خواهد کرد. در این زمینه صحبت شده و مقدمات آن صورت گرفته که بتوانیم این کار را انجام دهیم. یکی از کارهایی که در آینده انجام خواهد شد، بحث تجهیز کتابخانه‌ها و تجمیع بعضی از کتابخانه‌های دانشگاه آزاد است. اگر این اتفاق بیفتد و منابع ما در یک نقطه جمع شوند، آن‌وقت ارسال پستی راحت‌تر انجام خواهند شد، چون واحدی را که یک کتابخانه کوچک دارد کنار یک واحد دیگر می‌گذارید و اینها درمجموع پتانسیل خواهند داشت و ما می‌توانیم از آن ظرفیت استفاده کنیم. باید دید در آینده به کجا می‌رسیم.
آیا در حوزه کتابخانه برنامه دیگری غیر از این موضوع دارید؟
الان دو آیین‌نامه درحال تدوینند که مراحل نهایی‌اش است؛ یکی آیین‌نامه مالکیت فکری و معنوی است که بسیار مهم است و حوزه‌های مختلف از پایان‌نامه و کتاب تا ثبت اختراع و ثبت patent بین‌المللی و حتی موضوعاتی مثل طراحی یک نرم‌افزار یا بازی را دربرمی‌گیرد، این حوزه خیلی گسترده است. آیین‌نامه مالکیت فکری‌ای در گذشته داشتیم که برای شروع خیلی در زمان خودش خوب و پیشرو بود اما الان لازم است بهروزرسانی شود و داریم روی آن کار و تمام حوزه‌ها را درگیرش می‌کنیم. بعضی از دانشگاه‌ها این را دارند، ولی ما در این حوزه کاملا مغفول واقع شده‌ایم. یکی از چالش‌هایی که قطعا چنانچه اقدامی نکنیم در آینده خواهیم داشت و دچار مشکل می‌شویم، بحث پایان‌نامه است. دانشگاه‌های دولتی از طریق ایرانداک دارند پایان‌نامه‌هایشان را می‌فروشند. دانشگاه آزاد هنوز در حوزه فروش دستاوردهای علمی‌اش اقدامی نکرده است. اگر بخواهیم در این حوزه استارت بزنیم، باید آیین‌نامه مالکیت فکری‌مان باشد، یعنی دانشجو و استاد و دانشگاه بدانند که سهم‌شان از این مساله چقدر است که درآمدی از آن محل کسب شد، بین افراد به نسبتی که از قبل تعریف‌شده تقسیم شود. درحال‌حاضر ما این امر را نداریم و بدون آن مشکل خواهیم داشت. یک‌بار تیمی را از واحدهای مختلف جمع کردیم و همفکری داشتیم و آیین‌نامه اولیه‌ای تدوین شد و دوباره همفکری خواهیم کرد تا کار چکش بخورد و به بلوغ لازم برسد. در تدوین، تعاریف و قوانین بالادستی کشور را لحاظ کرده‌ایم تا آیین‌نامه‌ای قابل‌قبول باشد. آیین‌نامه دیگری که درحال بهروزرسانی آن هستیم، آیین‌نامه تشویق مقاله و سرآمدی علمی است. این دو آیین‌نامه همزمان بهروزرسانی خواهند شد و البته نزدیک دوسال است که در دانشگاه اجرا شده‌اند و اشکالاتی دارند. تلاش می‌کنیم یا این دو را یکی کنیم یا حتما ارتباطاتی داشته باشند. در بهروزرسانی ملاحظات مختلفی را درنظر می‌گیریم، ازجمله اینکه دایره سرآمدی علمی را گسترده‌تر کنیم، مثلا ابزارهایی را درنظر می‌گیریم که بتوانیم اعضای هیات‌علمی علوم‌انسانی را که در سرآمدان علمی ما نیستند هم پایش کنیم. الان بندی را برای حوزه علوم‌انسانی داریم که عملا اعضای علوم‌انسانی هیچ کدام آن بند را نمی‌توانند بیاورند و آن بحث کرسی‌های آزاداندیشی است. آن مدلی که در آیین‌نامه هست، خیلی پیچیده است و خیلی نمیتوان به آن اتکا کرد. حسب دستور دکتر طهرانچی، درحال بهروزرسانی آیین‌نامه هستیم و بحث تفکیک رشته‌ها را داریم، چون رشته‌ها در یک وزن نیستند اما آیین‌نامه اینها را در یک وزن می‌بیند. اینها را از لحاظ عدد و رقم هم داریم بهروزرسانی می‌کنیم.
اگر موضوعی هست که از قلم‌افتاده، به‌خصوص آنهایی که در تابستان امسال پیگیری کرده باشید و در اولویت مجموعه شما بوده‌اند، بفرمایید.
مجلات مشترک را مدنظر داریم تا با همکاری کشورهای اطراف منتشر کنیم. درتلاشیم با عراق و پاکستان مجله مشترک راه‌اندازی کنیم.
حوزه‌های موضوعی آن مشخص است؟
با عراق در حوزه زبان و ادبیات عرب و بحث‌هایی که در این حوزه است، یعنی فقه و فلسفه و عناوینی از این جنس که بین ما و آنها مشترک است، استارت کار را زده‌ایم. طبیعتا باید ببینیم بازخورد این اقدامات به چه صورت است. در گام اول در موضوعاتی از این جنس که می‌توانیم کار کنیم، کار می‌کنیم و ان‌شاءالله یک دور که این چرخید و اطلاعاتش درآمد، وارد حوزه‌های دانشی مختلف می‌شویم. کشور عراق یا پاکستان مجلات علمی خوبی دارند و علاقه‌مندند که در سامانه سند ما منتشر شوند. آن را به نماینده پاکستان و دوستانی که از سمت سفارت و موسسه اقبال لاهوری آمده بودند درباره حوزه‌های علوم پایه و فنی- مهندسی پیشنهاد دادیم. آنها هم استقبال کردند و کارهایش دنبال می‌شود. احتمالا در حوزه‌هایی که روی بورس هستند، مانند آی‌تی، فیزیک و شیمی استارت کار را می‌زنیم.
دورنمایی دارید که بدانید کی به نتیجه می‌رسند؟
عراق خیلی نزدیک‌تر است، چون خیلی پیگیرتر هستند. تقریبا دو هفته یک‌بار نشست یا گفت‌وگویی با دوستان و رابطان عراقی داریم. قرابت فرهنگی ما با آنها بیشتر است و رفت‌وآمد دانشجویان عراقی در ایران نیز همینطور.
حتی بحث حضور فیزیکی و پردیس دانشگاه در عراق به‌شدت دنبال می‌شود.
همه اینها باعث شده ما با عراق بهصورت جدی‌تری جلو برویم. چشم‌انداز من این است که ما با عراق و حداقل دانشگاه بصره یا بابل یا بغداد دو مجله علمی مشترک داشته باشیم، البته تا کار انجام نشده، خیلی نمیتوان درباره آن بحث کرد.
نکته پایانی.
حتما عزیزان موضوع دانشکدگان و نظامنامه علمی‌ای را که برای دانشگاه تدوین می‌شود مطالعه کنند؛ این اتفاقات برای دانشگاه آزاد اسلامی زیربنایی هستند و قطعا تحولاتی جدی برای بحث دانشی دانشگاه آزاد خواهد داشت و اگر باز در این حوزه‌ها بازخورد یا نقدی داشتند، حتما ما یعنی اداره کل کتابخانه‌ها، علم‌سنجی و اسناد علمی دانشگاه آزاد استقبال می‌کنیم و آنها را مورد پایش قرار خواهیم داد. اگر نظراتی باشد که بتوانیم از آنها استفاده کنیم یقینا مدنظر قرار خواهیم داد.
