فرهیختگان: سال‌ها پیش عبارت مرجعیت علمی توسط مقام‌معظم‌رهبری مطرح شد و از آن پس جامعه علمی کشور با محوریت این گفتمان مسیر خود را برای تحقق مرجعیت علمی ایران در جهان مشخص کرد. بدیهی است عملکرد بسترهای آموزش علم مانند دانشگاه‌ها در دستیابی به مرجعیت علمی بسیار تاثیرگذار است؛ به همین جهت هفدهمین جلسه از سلسله نشست‌های «دانشگاه، خانه گفت‌وگو» دوشنبه هفته گذشته در سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی به همین موضوع اختصاص پیدا کرد. در این جلسه بیژن رنجبر، قائم‌مقام رئیس دانشگاه در امور هیات‌ممیزه از نقش دانشگاه آزاد در تحقق مرجعیت علمی ایران سخن گفت. او معتقد است حضور دانشگاه آزاد در ارتقای رتبه علمی و جایگاه بین‌المللی ایران بسیار موثر بوده و اگر سهم این دانشگاه را از سبد تولید مستندات علمی، ارجاعات علمی و مقالات برتر کشور کم کنیم نمودار علمی کشور در این حوزه افت شدیدی خواهد داشت. بنابراین او می‌گوید باید به گام‌های اساسی دانشگاه آزاد در زمینه دستیابی به مرجعیت علمی و تنظیم سند تحول و تعالی توجه کرد. در این گزارش مشروح سخنان قائم‌مقام رئیس دانشگاه در امور هیات‌ممیزه را از نظر می‌گذرانید.
برای تحقق مرجعیت علمی باید فعالیت منسجم و هم‌افزای شبکه‌ای داشت
قائم‌مقام رئیس دانشگاه در امور هیات‌ممیزه در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه نشست‌های «دانشگاه، خانه گفت‌وگو» با حضور اساتید از جلسات ممتاز دانشگاه آزاد اسلامی است، گفت: «می‌توان از نظرات شما عزیزان کمال استفاده را در جهت هدایت و اداره دانشگاه برد. در این جلسه درخصوص مرجعیت علمی و نقش این دانشگاه در این زمینه گفت‌وگو خواهیم داشت. حضرت علی(ع) فرمودند دانش قدرت است؛ هرکس آن را بیابد، با آن یورش برد و هرکه آن را از دست بدهد بر او یورش برند. بحث مرجعیت علمی برای اولین بار توسط مقام‌معظم‌رهبری مطرح شد. در این زمینه رفرنس‌های بین‌المللی نیز وجود دارد. مقام‌معظم‌رهبری در بیانات خود در دهه 80 هدف پژوهش را رسیدن به مرجعیت علمی، حضور در جمع سرآمدان علم و فناوری و حل مسائل کنونی و آینده کشور دانستند.»
او اضافه کرد: «از این نگرش ایشان به حرکت علمی در کشور سال‌ها سپری شده، ولی هنوز به عینیت کامل نرسیده است. ایشان سال‌های گذشته فرمودند که باید رتبه اول علمی منطقه را کسب کنیم که این اتفاق در سال 1392 محقق شد. پس از آن در سال 1394 به مسئولان هشدار کندی شتاب علمی کشور را اعلام کردند. درحال حاضر می‌بینیم که کشورهای همسایه نیز در این زمینه تلاش بسیاری می‌کنند و ما در ایران باید رتبه نخست مرجعیت علمی منطقه را حفظ کنیم. البته که صرفا حفظ جایگاه در منطقه مهم نیست و باید در سطح بین‌الملل نیز رتبه علمی کشور را ارتقا داد.»
رنجبر با بیان اینکه با توجه به نگاه مقام‌معظم‌رهبری، یک مدل چند‌سطحی از مرجعیت علمی را در اختیار داریم، اظهار کرد: «برای رسیدن به مرجعیت علمی و فناوری باید فاکتورهای الگوسازی جهانی، نو‌اندیشی علمی، داشتن نقشه راه جامع علمی، ایجاد شبکه نظارت، بسترسازی زبان فارسی به‌عنوان زیرساخت و مرجعیت نهادی را مورد توجه قرارداد. بنابراین می‌توان مدل مفهومی چند سطحی مرجعیت علمی را الگو قرار داد و حرکت کرد. برای تحقق مرجعیت علمی در کشور باید فعالیت منسجم و هم‌افزای شبکه‌ای داشت و با ایجاد تحول در فرهنگ سازمانی نهادهای علمی، گفتمانی را در فضای علمی کشور به وجود آورد. همچنین با توسعه فناوری، کارآفرینی و نوآوری، ارتقای جایگاه بین‌المللی و پیشرفت علمی مرجعیت‌ساز و تمدنآفرین در این جایگاه قرار گرفت.»
او با طرح این سوال که در این بین نقش دانشگاه آزاد چیست، تصریح کرد: «این دانشگاه مولود انقلاب اسلامی و سومین دانشگاه بزرگ خصوصی جهان است. میراث تاریخی و علمی کشور و تجربه انقلاب را در اختیار دارد که تا به امروز استفاده کرده است. با توجه به اینکه در قرون قبل مرجعیت علمی داشتیم ولی حدود دویست سال گذشته از دست داده شد و پس از انقلاب اسلامی کشور با رستاخیز علمی روبه‌رو شد باید کمی به عقب‌تر برویم، چراکه در ابتدا دارالفنون در کشور تاسیس شد و در سال 1313 دانشگاه تهران و تا سال 1357، 36 دانشگاه دیگر اضافه شدند، البته دانشگاه تحصیلات تکمیلی در کشور نداشتیم که خاطرم هست در سال 1359 امام خمینی (ره) در بیانات نوروزی خود فرمودند باید کاری کرد که دانشجویان ایرانی برای تحصیلات تکمیلی به خارج از کشور مهاجرت نکنند و همین مساله باعث شد دانشگاه‌هایی مثل دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه آزاد اسلامی راه‌اندازی شوند.»
مهم‌ترین اصل برای دستیابی به مرجعیت علمی کاربست علم است
قائم‌مقام رئیس دانشگاه در امور هیات‌های ممیزه با بیان این سوال که دانشگاه می‌خواهد با توجه به تعاریفی که از مرجعیت علمی دارد در این زمینه ورود کند اما مسیر چیست، اضافه کرد: «نقش دانشگاه آزاد در مرجعیت علمی چیست؟ مهم‌ترین اصل برای دستیابی به مرجعیت علمی کاربست علم است، یعنی باید برای تقویت رفاه و آسایش بشریت به‌خوبی از علم استفاده کرد. بنابراین باید در این زمینه مولفه‌ها و اجزای زیست‌بوم فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد را ایجاد و گردآوری کرد. پس نیاز بود به نقش دانشگاه آزاد در مرجعیت علمی توجه جامعی صورت بگیرد.»
او در ادامه خاطرنشان کرد: «این مساله نیازمند مدیریت کارآمد و ایجاد هماهنگی بین بخش‌های مختلف از طریق اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه، وضع قوانین، تدوین برنامه‌ها و تخصیص بودجه است که می‌تواند به کشور برای دستیابی به اقتدار ملی کمک کند. دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، پژوهشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد، قوانین و مقررات، زیرساخت‌های اساسی و پایه و... لازمه رسیدن به مرجعیت علمی است و به عبارت دیگر هماهنگی بین مولفه‌های تحقیق و توسعه، نوآوری، فناوری و علم و دانش راه رشد را سهل‌تر می‌کند. لازمه مرجعیت‌سازی وجود یک محیط شاداب علمی است که باید این محیط را در دانشگاه ایجاد کرد تا کارمندان، اساتید و دانشجویان مستعد کشور بتوانند در این محیط به فعالیت بپردازند.» قائم‌مقام رئیس دانشگاه در امور هیات‌های ممیزه اضافه کرد: «همچنین احیای علوم پایه به‌عنوان رکن اساسی در مرجعیت‌سازی علمی با ساختار جدید متناسب با نیازها و در جهت پاسخگویی به چالش‌ها مساله بسیار مهمی است. جدا از مسائل اجتماعی و وجوه مردم‌شناسی آن، باید به فضای مجازی به‌مثابه محیط همگرایی علوم و فناوری‌های نوین توجه ویژه داشت که در دانشگاه آزاد به این مساله توجه می‌شود. در این نقشه راه نیاز بود که یک سند راه‌گشایی تنظیم شود، این سند در دانشگاه آزاد سند تحول و تعالی است که تنظیم و تصویب شده و افراد زیادی ساعت‌ها برای این سند وقت گذاشته و کار کردند.» او با تاکید بر اینکه در سند تحول و تعالی سه محور مهم از جمله راه‌کنش‌های موثر و اقدامات متعدد برای دستیابی به مرجعیت علمی، دانشگاه سرآمد و پاسخگو و نظارت و پیگیری دقیق اجرای این سند قید شده است، عنوان کرد: «نکته دیگر اینکه اهداف و شاخص‌هایی متناظر با آنها در بسته کاری پیشرفت علمی مرجعیت‌ساز و تمدنآفرین در نظر گرفته شده و چهار هدف اصلی دارد؛ ماموریت افزایش تولید دانش مرجع و ارتقای نقش دانشگاه در تمدن‌آفرینی اسلامی توسط رئیس دانشگاه آزاد به پژوهشگاه مرکزی دانشگاه و ماموریت حکمی‌سازی و بومی‌سازی، تحول‌سازی و ارتقای کمی و کیفی علوم انسانی و هنر به معاونت علوم انسانی سپرده شده است که جزئیات، راه‌کنش‌ها و اقداماتی که باید صورت بگیرد در سند تحول و تعالی قابل مشاهده است.»
حذف دانشگاه آزاد از سبد تولیدات علمی باعث عقب افتادن رشد علمی کشور می‌شود
رنجبر ادامه داد: «مساله بعدی که باید مدنظر قرار بگیرد اینکه برای رشد علمی، پایگاه‌های علم‌سنجی شاخص‌های مختلفی را مطرح می‌کنند؛ در نظام رتبه‌بندی پایگاه جهان اسلام (ISC) پژوهش، فناوری و نوآوری حدودا 60 درصد سهم را به خود اختصاص داده است. پایگاه سایمگو نیز که سهم داده‌های اسکوپوس را در ارزیابی خود نمایه می‌کند، برای شاخص‌های پژوهشی سهم 50 درصدی در ارزیابی جایگاه علمی دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز علمی در نظر می‌گیرد و 50 درصد سهم دیگر را به شاخص‌های نوآوری و شاخص‌های اجتماعی در مرجعیت علمی اختصاص می‌دهد. البته که شاخص‌های اجتماعی مانند ایجاد آرامش در دانشگاه‌ها نیز بسیار حائز اهمیت است و عدم توجه به این موارد باعث جلوگیری از پیشرفت و دستیابی به مرجعیت علمی خواهد شد.» او با بیان اینکه به هر حال پژوهش نقش بسیار مهمی در این حوزه دارد و پایگاه‌های رتبه‌بندی مختلف بر این مهم تاکید ویژه داشته‌اند، توضیح داد: «در این میان دانشگاه آزاد هم برای کیفیت و ارتقای علم با رشد شاخص‌های مختلف به‌ویژه پژوهش اقداماتی انجام داده است، یکی از آنها ماموریت‌‌محور کردن پژوهش‌ها در تحصیلات تکمیلی است. در اینجا سوالی که مطرح می‌شود این است که سهم دانشگاه آزاد در تولید مستندات علمی کشور در شاخص‌های پژوهشی چقدر است؟ و جایگاه آن کجاست؟ حضور دانشگاه آزاد در ارتقای رتبه علمی و جایگاه بین‌المللی ایران بسیار موثر بوده و اگر سهم دانشگاه آزاد را از سبد تولید مستندات علمی، ارجاعات علمی و مقالات برتر کشور کم کنیم نمودار علمی کشور در این حوزه افت شدیدی خواهد داشت. پس باید به گام‌های اساسی دانشگاه آزاد در زمینه دستیابی به مرجعیت علمی و تنظیم سند تحول و تعالی توجه کرد.»
دانشگاه آزاد 18 درصد سهم تولید مستندات علمی کشور را برعهده دارد
رنجبر در ادامه سخنان خود با بیان اینکه ایران درحال حاضر توانسته رتبه خود را در تولید مستندات علمی در منطقه حفظ کند افزود: «اما شیب رشد ایران در مقایسه با عربستان و ترکیه بسیار کم است. اگر به آمار تولید مستندات علمی 25 دانشگاه برتر ایران در پایگاه WOS (شاخصESI)، نگاهی بیندازیم متوجه خواهیم شد که سهم دانشگاه تهران در تولید مستندات علمی 9 درصد، علوم پزشکی تهران 8 درصد، تربیت‌مدرس 5 درصد، امیرکبیر 5 درصد، علوم پزشکی شهیدبهشتی 5 درصد و... است و دانشگاه آزاد در این لیست 18 درصد سهم تولید مستندات علمی کشور را برعهده دارد.» او اظهار کرد: «ممکن است برای برخی از عزیزان این سوال پیش بیاید که دانشگاه تهران با حدود 2هزار هیات‌علمی سهم 9 درصدی مطلوبی دارد اما دانشگاه آزاد با 20 هزار هیات‌علمی فقط 18 درصد تولید علمی داشته است. در دانشگاه آزاد فقط حدود 6 هزار هیات‌علمی از آمار 20 هزار نفری آنها در تولیدات علمی سهم دارند، از نقطه نظر کیفی نیز بررسی آمار تعداد ارجاع به مقالات نشان می‌دهد که سهم دانشگاه آزاد در بین 25 دانشگاه برتر کشور 17 درصد و در حوزه تولید مقالات برتر نیز سهم 18 درصد را با اختلافی مشابه نسبت به تعداد ارجاعات و تعداد مقالات برتر سایر دانشگاه‌های برتر کشور دارد، بنابراین دانشگاه آزاد نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. تلاش ما این است که تمام 20 هزار نفر هیات‌علمی دانشگاه آزاد در تولیدات علمی کشور فعال باشند، هرچند که درحال حاضر هم سهم دانشگاه آزاد بالاست و افزون بر کمیت، تولید مقالات کیفی مطلوب است.» به گفته قائم‌مقام رئیس دانشگاه در امور هیات‌های ممیزه به استناد پایگاه علم‌سنجی دانشگاه آزاد (سایمت) از سال 2017 تا 2022 نیز حدود 12هزار مقاله سهم دانشگاه آزاد در تولید علمی کشور بوده است. اگر سهم دانشگاه آزاد را از مقالات کشور جدا کنیم در مقایسه با ترکیه و عربستان سعودی در سال 2021 از نظر تولید مستندات علمی سقوط می‌کنیم و ترکیه صدرنشین می‌شود.او ادامه داد: «دانشگاه آزاد دارای 20 هزار و 281 هیات‌علمی و 335 استادتمام است که در دوسال اخیر 120 نفر به استادتمامی و 620 نفر به دانشیاری و 2600 نفر به استادیاری ارتقا پیدا کرده‌اند. همچنین 1800 نفر تبدیل وضعیت استخدامی به رسمی آزمایشی و رسم قطعی داشته‌ایم. اما این تعداد مقالات صرفا توسط حدود شش هزار هیات‌علمی تولید شده است و ما مسئولان باید به‌گونه‌ای شرایط را مهیا کنیم که تمام این 20 هزار نفر در تولید علم و نشر مقالات مشارکت کنند و قطعا با این روند 18 درصد سهم دانشگاه آزاد به درصد بالاتری خواهد رسید.»
دانش‌سراها به‌دلیل رشد ایده‌ها در دانشگاه آزاد شکل گرفته‌اند
قائم‌مقام رئیس دانشگاه در امور هیات‌های ممیزه گفت: «در معاونت علوم پایه نیز سهم تعداد اعضای هیات‌علمی در زمینه تولیدات علمی کم است که باید با حمایت دانشگاه، میزان مشارکت این عزیزان افزایش یابد. براساس گزارش سازمان جهانی مالکیت فکری، جایگاه ایران در سال 2022 در بین 132 کشور در شاخص تحصیلات عالی رتبه 21، علوم و مهندسی رتبه 2، شاخص تاثیر دانش رتبه 65، شاخص نوآوری رتبه 53، شاخص کارآفرینی رتبه 72، شاخص تحقیق و توسعه رتبه 47، شاخص سرمایه انسانی و تحقیقات رتبه 54، شاخص زیرساخت رتبه 75 و در شاخص فناوری اطلاعات و ارتباطات رتبه 86 را کسب کرده است.»
او با تاکید بر اینکه برای دستیابی به مرجعیت علمی و متوازن‌سازی رتبه‌های فوق‌الذکر، باید اقدامات اصلاحی و ایجادی صورت بگیرد توضیح داد: «مثل فعال شدن بیشتر اعضای هیات‌علمی در حوزه علوم انسانی که قطعا در بهتر شدن رتبه تاثیر دانش موثر خواهند بود؛ در دانشگاه آزاد نیز نه‌فقط در حوزه پژوهش و تولید مستندات، بلکه در دیگر حوزه‌های تاثیرگذار مذکور در مرجعیت علمی نیز، اقداماتی انجام شده است. برای مثال راه‌اندازی دانش‌سراهای موضوعی در این دانشگاه که حرکت فکری دانشجویان و اساتید را به بستر عمل و محصول متمایل می‌کند، دانش‌سراها به جهت کاربست علم و رشد ایده‌ها و نوآوری‌ها راه‌اندازی شده‌اند. تمرکز دانش‌سراها در حوزه‌های علوم پایه، مهندسی و کشاورزی بر هوش مصنوعی، فناوری‌های کوانتومی و سلامت و امنیت غذایی است.» او در ادامه تصریح کرد: «در حوزه علوم پزشکی برای کیفیت‌بخشی و تقویت هم‌افزایی بین عوامل زیست‌بوم آموزش‌های فنی، حرفه‌ای و مهارتی از طریق تاسیس کمیته‌های تحقیقات دانشجویی در واحدهای مجری اقدام می‌شود که این کمیته‌ها برای تحقق برنامه‌های معاونت علوم پزشکی همکاری و مسئولان از ذهن باز جوانان استفاده می‌کنند. در عرصه بین‌الملل هم در کشورهای دیگر شعب مختلف راه‌اندازی شده است.» رنجبر با ذکر مثالی توضیح داد: «برای مثال برخی از مسئولان و نمایندگان مجلس کشور افغانستان فارغ‌التحصیل دانشگاه آزاد کابل هستند. حدود صد هزار دانشجوی بین‌المللی در دانشگاه‌های ایران تحصیل می‌کنند که بیش از 56 هزار دانشجو در دانشگاه آزاد حضور دارند؛ این مساله جذب موفق دانشجو را نشان می‌دهد و در تلاشیم به مراتب کیفیت ورودی‌های دانشگاه آزاد بهتر شود.»
قائم‌مقام رئیس دانشگاه در امور هیات‌های ممیزه با تاکید بر اینکه همچنین حمایت از سرآمدان ملی نیز در دانشگاه آزاد ادامه خواهد داشت گفت: «افزایش حقوق نیز در این دانشگاه اتفاق افتاده اما متاسفانه به دلیل تورم، این اقدامات کمتر به چشم می‌آیند و در ادامه اقدامات انگیزشی مرجعیت‌ساز مثل حمایت از تولیدات ناب دانشی و نظریه، بسترسازی ارتباطات سطح عالی دانشی، حمایت از رویدادهای مرجعیت‌ساز علمی و اقدامات راهبردی اعتلابخش انجام خواهد شد.» او تاکید کرد: «دانشگاه آزاد در مسیر مرجعیت علمی دستاوردهایی دارد و مسئولان باید گزارش‌های اقدامات اصلاحی و ایجادی زیست‌بوم مثل طرح‌های کارآفرینی، پایش، پویش، طرح‌های کلان ملی، راه‌اندازی سراهای نوآوری و... را اعلام کنند تا اساتید و دانشجویان در جریان اقدامات قرار بگیرند، همچنین بیش از 1600 محصول دارای قابلیت تجاری، بیش از 40 میلیارد تومان درآمد حاصل از فضای خدمت آزمایشگاهی، بیش از 200 واحد فناوری و شرکت دانش‌بنیان و... دیگر اقداماتی هستند که نشان‌‌دهنده گام‌های دانشگاه آزاد در مسیر مرجعیت علمی هستند.»
دانشگاه آزاد حتما در مرجعیت علمی نقش دارد
قائم‌مقام رئیس دانشگاه در امور هیات‌های ممیزه در ادامه بیان کرد: «در انتها از نقطه نظرات شما تشکر می‌کنم و قطعا از راهنمایی‌ها و نظرات‌تان استقبال و از آن استفاده می‌کنم. از نظر اینجانب و تا جایی که از دیدگاه‌های رئیس محترم دانشگاه اطلاع دارم اصلا معتقد به افراط و تفریط در این زمینه نیستیم و این‌طور نیست که صددرصد بگوییم رشد علمی فقط با چاپ مقاله محقق می‌شود و دیدگاه افراطی در این موضوع نداریم. تمام مواردی را که عزیزان به آن اشاره کردند یادداشت کرده‌ام. درخصوص آمار تولید مقالات اشاره کردم که از نظر پایگاه‌های علم‌سنجی معتبر مثل سایمگو، WOS، CWUR، پایگاه جهان اسلام و... وزن‌هایی به شاخص‌های فناوری، پژوهش، آموزش و... می‌دهند و براساس این شاخص‌ها، کشورهای مختلف از نظر علمی سنجیده می‌شوند که جایگاه علمی کشور ایران نیز بر همین اساس مورد سنجش قرار می‌گیرد.»
رنجبر تصریح کرد: «در این میان یکی از فاکتورهای مهم، پژوهش و چاپ مقالات است و وزنی حدود 60 یا 50 درصد به پژوهش داده می‌شود، لذا صرفا روی چاپ مقاله تاکید نداریم. بعضی از عزیزان می‌فرمایند برای استاد شدن مقالات بسیاری باید ارائه کرد و مثال مرحومه دکتر میرزاخانی را زدند؛ خیر، این‌طور نیست و شما نیز می‌توانید همانند ایشان با ارائه چند مقاله که نظریه‌ای علمی را تولید کند به راحتی ارتقا پیدا کنید. آلبرت انیشتین نیز با ارائه سه مقاله، انقلابی در علم فیزیک ایجاد کرد. شما نظریه بدهید و ارتقا پیدا کنید. اما اگر نظریه نمی‌دهید حداقل درکار پژوهشی‌تان ریپورت آن را ارائه دهید.»
قرار است آیین‌نامه ارتقا تغییر داده شود
قائم‌مقام رئیس دانشگاه در امور هیات‌های ممیزه با تاکید بر اینکه ان‌شاءالله قرار است آیین‌نامه ارتقا تغییر داده شود تا این مباحث تصحیح شوند اضافه کرد: «البته وزن پژوهش و نظریات و... به ماهیت رشته‌ها مربوط است. در آیین‌نامه ارتقای آتی از پنج ماده، سه ماده وتویی بوده و قرار است مصوب شود. این آیین‌نامه سه شیوه‌نامه و یک تنه مشترک دارد. درطول این سال‌ها برای ما مشخص شده که در چه جاهایی ضعف داریم. قرار نبود که اینجا تفسیر آمار و اعداد کنیم اما این آمار نقاط ضعف و قوت را نشان و راهکار ارائه می‌دهد. در آمریکا و ژاپن به ازای هر مقاله یک پتنت وجود دارد. اگر اشتباه نکنم در فلسطین اشغالی تعداد پتنت‌ها و مقالات هم قابل مقایسه‌اند اما در ایران این‌طور نیست و بایستی اصلاح شود.»
او در پایان خاطرنشان کرد: «ما درباره مرجعیت علمی کشور صحبت نکردیم و قرار بود در بحث امروز به نقش دانشگاه آزاد بپردازیم. دانشگاه‌ها می‌توانند مرجعیت اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و... داشته باشند اما ما امروز درباره مرجعیت علمی صحبت کردیم. من این موضوعات و نکات را یادداشت کردم تا در اختیار معاونان محترم دانشگاه بگذارم. مباحثی که اینجا مطرح شد عالی بود و می‌خواهیم همفکری کنیم تا این مسائل انتقال پیدا کند و وضعیت رو به بهبودی رود. هدف این بود که بفهمیم دانشگاه آزاد در ریل ارتقا قرار گرفته و در این حوزه نقشی دارد یا خیر.»
