زهرا طیبی، خبرنگار گروه سیاست: وزیر امور خارجه ایران در مصاحبه اخیر خود با روزنامه اطلاعات از تدوین سندی به نام سند سپتامبر میان ایران و طرفین غربی صحبت به میان می‌آورد، اظهاراتی که این سوال را ایجاد کرد که احتمالا مذاکرات جدیدی درحال به نتیجه رسیدن است. سخنگوی وزارت خارجه اما روز گذشته به این امر تاکید کرد سند سپتامبر، سند جدیدی نیست و همان مذاکراتی است که میان ایران و 1+4 در سال گذشته در جریان بود. مطرح شدن این موضوع در شرایطی صورت گرفته که ایران اخیرا توافقاتی با طرف غربی برای آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده و آزادی زندانیان داشته است. برای بررسی بیشتر صحبت‌های اخیر وزیر خارجه و احتمال ازسرگیری دوباره مذاکرات احیای برجام با عبدالرضا فرجی‌راد، کارشناس مسائل بین‌الملل گفتوگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
حسین امیرعبداللهیان در مصاحبه اخیر خود از سندی به نام سندسپتامبر صحبت به‌میان آورد، سخنگوی وزارت خارجه اما گفت این سند چیز جدیدی نیست و همان مذاکراتی بوده که در سال گذشته دنبال می‌شد. با توجه به صحبت‌ها و تاکیدهای وزیر امور خارجه می‌توان این گزاره را محتمل دانست که قرار است اتفاقات مثبتی در مذاکرات با غرب رخ دهد؟
تصور می‌کنم بعد از تفاهمی که میان ایران و آمریکا در رابطه با 6 میلیارد دلار کره و آزادی چند زندانی صورت گرفت، قرار بر این شده که مذاکرات ادامه پیدا کند و به‌نظر من اقدامات دیگری هم صورت گرفته که گفت‌وگوها ادامه یابد. یکی اینکه تنش در منطقه کاهش پیدا کرده، حملات ایران و آمریکا به‌لحاظ لفظی کم شده، در خلیج‌فارس شناورهای دریایی دوطرف کمتر نسبت به یکدیگر حساسیت نشان می‌دهند و مهم‌تر از همه اینکه مقداری از اورانیوم غنی‌شده ایران براساس اطلاعاتی که آژانس منتشر کرده که اتفاقا محرمانه بود، رقیق شده است؛ موضوعی که پیش از این عامل نگرانی غربی‌ها بود. همه اینها نشان می‌دهد دوطرف اراده‌ای دارند که به توافقاتی برسند. آمریکایی‌ها ممکن است یک‌سری توافقات کوتاه‌مدت را دوست داشته باشند، ایرانی‌ها ممکن است بر همان پیش‌نویس مذاکراتی که قبل از جنگ اوکراین آماده شده بود یا درحال نهایی شدن بود تاکید داشته باشند، اما مسلم این است که مذاکرات ادامه دارد و هر دو طرف دوست دارند آرامش نسبی وجود داشته باشد و کار راحتی نیست و در داخل آمریکا مشکلاتی وجود دارد و سازمان‌ها و افرادی چه در کنگره چه بیرون از کنگره دوست ندارند این اتفاق بیفتد. در داخل ایران ممکن است تندروها دوست نداشته باشند این مذاکرات به‌نتیجه برسد. همچنین در منطقه مثل دفعات گذشته اقدامات منفی به دست اسرائیلی‌ها یا کشورهای دیگر صورت گرفت که کار عقب افتاد. فکر می‌کنم روس‌ها هم خیلی علاقه‌مند به این توافق نباشند، لذا اینها خطراتی است که هر گفتوگو، سازش یا تفاهمی را می‌تواند به خطر بندازند. اما نکته مهم این است که کار هرچند قطعی و کند در حال پیشروی است.
باتوجه به اینکه توافقاتی درمورد تبادل زندانیان و آزادی منابع بلوکه‌شده ایران با آمریکا محقق شده است. آیا می‌توان گفت مدل مطلوب برای نقد کردن امتیازها توافقاتی کوچک و متمرکز بر موضوعاتی خاص است یا همچنان آنطور که وزیر خارجه معتقد است برجام بهترین گزینه محسوب می‌شود؟
ایران روی یک توافق درازمدت اصرار دارد. آمریکا اما مشکلات دارد، ازجمله با کنگره. از طرفی درحال نزدیک شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری هم هستند، البته اگر توافق درازمدت بشود و ایران بتواند اقتصادش را آزاد کند و از این گرفتاری تحریم خارج و سیستم بانکی‌اش باز شود و با سیستم جهانی پیوند برقرار کند، حتما به‌نفع ایران خواهد بود. در توافقات منطقه‌ای یا موقت، طبیعتا آن دستاوردهایی که ایران بتواند در آن برای اقتصاد خود برنامه‌ریزی کند، به‌دست نمی‌آید. گره‌هایی باز می‌شود، مثل همین 6 میلیارد یا آزادی زندانیان. قطعا اگر روی توافق درازمدت اصرار کنیم و روی همان پیش‌نویس قبلی کار کنیم، می‌توانیم نتایج خوبی بگیریم. هرچند خیلی از موارد پیش‌نویس قبلی تغییر کرده و باید دستی در آن ببرند، مثل همین میزان غنی‌سازی که در برجام بود و الان 60 درصد است، لذا حتما یک توافق یا تفاهم یا قرارداد درازمدت به‌نفع ایران خواهد بود و طبعا به‌نفع آمریکا هم خواهد بود.
وزیر امور خارجه در گفت‌وگوی خود از ابتکاراتی که سلطان عمان مطرح کرد، صحبت به میان آورد. این ابتکارها و پیشنهادها حول چه موضوعاتی مطرح شده است؟
وقتی دوطرف مذاکره مستقیم ندارند، هرکدام نظری می‌دهند. ایران یک پیشنهاد می‌دهد که ممکن است بخشی از آن پذیرفته شود و بخشی پذیرفته نشود. آمریکا نظری می‌دهد که ممکن است بخشی پذیرفته شود و بخشی از سوی ایران پذیرفته نشود، لذا میانجی از میان نظرات، پیشنهادی را طراحی می‌کند که دوطیف به‌نحوی نسبت به آن ابراز رضایت کنند. من فکر می‌کنم که عمانی‌ها نظرات دوطرف را گرفتند و از جانب خود طرحی را ارائه دادند که طرفین به توافق برسند. این طرح مشخص است؛ ایران حتما می‌خواهد تحریم‌ها برداشته شود و روی آن تاکید دارد و اینکه بتواند با اقتصاد دنیا کار کند. آمریکایی‌ها هم می‌خواهند ایران غنی‌سازی خود را کاهش بدهد؛ موضوعی که نگرانی این کشور و کشورهای منطقه به‌ویژه متحدان آمریکا مثل اسرائیل است. آمریکا علاوه‌بر مساله هسته‌ای می‌خواهد بعضی از مسائل منطقه را در آن بگنجاند که همین آرامشی که به‌طور نسبی ایجاد شده، مسائل عراق و عدم حمله حشدالشعبی یا کتائب به نیروهای آمریکایی در عراق یا مسائلی مثل امنیت خلیج‌فارس و کشتی‌های آمریکایی، مسائلی است که آمریکایی‌ها دوست دارند در این موارد بحث کنند، لذا باید ببینیم این گفت‌وگوهایی که ادامه پیدا می‌کند به چه نتیجه‌ای می‌رسد. امیدواریم در هفته‌های آینده خبرهای بهتر و خوش‌تری را بشنویم.
حسین امیرعبداللهیان در گفت‌وگوی خود به این نکته تاکید کرد که اجازه نخواهیم داد تغییری در محتوای سند ایجاد شود اما از طرفی از ابتکار سلطان عمان صحبت به میان آورد. این ابتکارات به چه نحوی در محتوای سند موردتوجه قرار گرفته‌اند؟
ابتکار سلطان عمان ممکن است در دو جهت باشد؛ یکی در رابطه با اینکه روی چه موضوعاتی صحبت شود که این می‌تواند یک راه‌حل و ابتکار باشد. دیگر اینکه آمریکایی‌ها ممکن است نخواهند روی برجام یا پیش‌نویس مانور بدهند. اما میانجی روی همان هم با توجه به نکات حساسی که طرف مقابل دارد تغییراتی انجام می‌دهد و نکات بیشتری اضافه و نکاتی را حذف می‌کند که بتواند روی آن کار کند. علت طولانی شدن هم این است که بالاخره دوطرف دیدگاه‌های متفاوت دارند و این دیدگاه‌ها با حضور میانجی زمانبر است. اگر دوطرف می‌توانستند به‌طور مستقیم با هم گفتوگو کنند قطعا زودتر به نتیجه می‌رسیدند.
محتوای سند سپتامبر آیا شباهتی دارد به آنچه در مذاکرات آقای عراقچی در اواخر دولت روحانی با طرف غربی صورت گرفته است؟
در جریان نامه‌نگاری‌هایی که آمریکا با ایران داشت و صحبت‌هایی که آقای باقری با غربی‌ها داشت، چه در وین و چه در موارد دیگر، در آن نامه آخر که آمریکایی‌ها دادند و همه فکر می‌کردند که توافقی درحال به‌نتیجه رسیدن است، ایران پاسخی داد مبنی‌براینکه مساله آژانس باید حل شود و انگشتی که آژانس روی چهار سایت ایران گذاشته، باید حل بشود که آمریکایی‌ها چون نزدیک به انتخابات کنگره بودند و مساله زمانبر بود، پس مذاکرات را متوقف کردند، لذا تصور می‌کنم آن چیزی که مدنظر وزیر خارجه است، آن یادداشت یا پیش‌نویسی است که آقای باقری روی آن کار کرده نه آقای عراقچی.
باتوجه به اینکه در جریان ناآرامی‌های سال گذشته غربی‌ها میز مذاکره را ترک کردند و اکنون نیز درحال نزدیک شدن به سالگرد فوت مهسا امینی هستیم، امکان دارد غربی‌ها مجددا با تصور اینکه خیابان‌های ایران ناآرام خواهد شد، مذاکرات را متوقف کنند؟
روند مذاکرات ادامه دارد. غربی‌ها به‌ویژه آمریکایی‌ها زودتر از اروپایی‌ها فهمیدند که ناآرامی‌ها خیلی نمی‌تواند نقش بزرگی در تحولات داخل داشته باشد، لذا این تجربه را به‌دست آوردند و این نمی‌تواند در مذاکرات وقفه ایجاد کند.
