سارا طاهری خبرنگار گروه دانشگاه: «کاهش ظرفیت در دانشگاه آزاد اسلامی» از آن دست از موضوعاتی است که طی سال‌های اخیر باعث اختلاف نظر مسئولان وزارت علوم و دانشگاه آزاد شده است. امسال هم وزارت علوم با تکیه بر اصل سی‌ام قانون اساسی 700 کدرشته‌محل در مقطع کارشناسی‌ارشد را حذف و دانشگاه آزاد را نیز ملزم کرده تا ظرفیت پذیرش در برخی رشته‌های خود را صفر کند. اصل سی‌ام قانون اساسی می‌گوید: «دولت موظف است وسایل آموزش رایگان را برای تمام مردم تا پایان دوره متوسطه فراهم کند و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به‌طور رایگان گسترش دهد.» بنابراین براساس این قانون استفاده از بیت‌المال، برای رشته‌هایی که به سرحد خودکفایی رسیده‌اند ممنوع است. اقدام وزارت علوم نیز برای حذف این رشته‌ها براساس همین اصل بوده و این در حالی است که دانشگاه آزاد یک دانشگاه غیردولتی بوده و از پول نفت و بیت‌المال نیز استفاده نمی‌کند. این اقدام وزارت علوم درحالی صورت گرفته است که همین رشته‌ها در سایر دانشگاه‌های دولتی، علمی و کاربردی و پیام نور ارائه شده است. آن طور که دبیر شورای گسترش، آمایش، برنامه‌ریزی وکارآفرینی دانشگاه آزاد به «فرهیختگان» گفته ارائه این رشته‌ها به شیوه مجازی در سایر زیرنظام‌های آموزش عالی ممدوح اما در دانشگاه آزاد ممنوع شده است.
رشته‌ها را مبتنی‌بر ساختار دانشی بازآرایی و باز مهندسی می‌کنیم
سعید آزادیان دبیر شورای گسترش، آمایش، برنامه‌ریزی وکارآفرینی دانشگاه آزاد گفت: «در رشته‌های جدید یک موضوع رویکرد است؛ یعنی با رویکرد ماموریت‌گرایی آمایش‌محور و رصد اقتضائات منطقه‌ای و ملی به موضوع نگاه کرده و با نگاه داده مبنا، رشته‌ها را مبتنی‌بر ساختار دانشی که به‌تازگی ابلاغ شده بازآرایی و بازمهندسی کنیم. عناوین اصلی بخش‌های مختلف در ساختار دانشی آماده است. مثلا در معاونت علوم انسانی سه عنوان اصلی فرهنگ و تمدن، جامعه و حکمرانی و هنر و رسانه آمده است. ذیل آن گروه‌ها نیز مدیریت، حقوق و اقتصاد است.»
او اضافه کرد: «براساس این ساختار دانشی ماموریت گرا که در دانشگاه درحال انجام است، ماموریت‌هایی برای واحدها و نواحی مختلف در سراسر کشور تدوین شد. مثلا اگر یکی از موضوعات اصلی امور دانشکدگان کشاورزی، غذا و فراسودمند است باید دید در کشور در کدام واحدها ما باید دانشکده موضوعی مرتبط با این موضوع در واحد و ناحیه داشته باشیم.»
دبیر شورای گسترش، آمایش، برنامه‌ریزی وکارآفرینی دانشگاه آزاد در پاسخ به این سوال که با توجه به این موضوع آیا وضع موجود رشته‌ها اقتضا با این ماموریت دارند یا خیر گفت: «اینکه این عنوان ماموریتی کجا باشد یک نگاه ماموریت‌گرایی است. به‌طور مثال در حوزه ساخت و تولید قطعات صنعتی، در واحد سیرجان با صنعت ارتباطاتی گرفته شده و این کار درحال انجام است. بنابراین اینکه کجا این عنوان دانشکده‌ای را در کشور به خود اختصاص دهد با نگاه ماموریت‌گرایی است.»
او بیان کرد: «براساس این ساختار گفته می‌شود چه رشته‌های به‌طور مثال در واحد سیرجان متناسب با عنوان قطعه‌سازی و قطعات صنعتی است. بعد از آن وضع مطلوب در نظر گرفته می‌شود که در دو حالت اتفاق می‌افتد که یک جابه‌جایی رشته و حالت دوم تاسیس رشته است که باید با وزارت علوم هماهنگ شود. در بحث تاسیس، یا رشته وجود ندارد و ما باید رشته یعنی سرفصل ایجاد کنیم یا رشته موجود است و باید رشته را به آن نقطه وصل کنیم.»
هیچ مجوزی برای ایجاد رشته‌های جدید دریافت نکردیم
آزادیان در ادامه با بیان اینکه هیچ مجوزی را از وزارت علوم برای ایجاد رشته‌های جدید دریافت نکردیم، تصریح کرد: «ظرفیت‌های دانشگاه آزاد در مقطع کاردانی و کارشناسی پیوسته با آن چیزی که در کشور وجود دارد منطبق است. به‌طور مثال وزارت علوم می‌گوید در کارشناسی ظرفیت 50 نفر و در کاردانی هم 50 نفر است؛ ظرفیت‌های ما نیز مطابق با همین تعداد است. در ارشد ظرفیت 20 نفر، در دکتری 7 نفر و در ارشد کشاورزی 7 نفر است. یعنی ما در واحدهای دانشگاه آزاد نظام ظرفیتی که در وزارت علوم وجود دارد را رعایت می‌کنیم و ظرفیت‌هایمان تغییری نکرده است. سرجمع باید گفت ظرفیت خالی ما مانند دانشگاه دولتی بالا است و درحال کار هستیم تا این ظرفیت‌ها را پر کنیم. یعنی این‌طور نیست که ظرفیت‌ها را اضافه کنیم بلکه ظرفیت‌های خالی را پر می‌کنیم.» او با ذکر مثالی گفت: «به‌طور مثال عموم مردم فکر می‌کنند رشته معدن رشته کم‌طرفداری است؛ این در حالی است که در یکی از واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی به‌واسطه طرح پویش با معدن ارتباط گرفته و دانشجوی کاردانی معدن جذب کرده‌ایم. این یعنی ظرفیت خالی داشته اما این ظرفیت را پر کردیم. در کشاورزی در واحد اصفهان با استفاده از ظرفیت گلخانه‌ای نیز ظرفیت‌های خود را پر می‌کنیم.»
ظرفیت‌های خاموش را روشن می‌کنیم
دبیر شورای گسترش، آمایش، برنامه‌ریزی وکارآفرینی دانشگاه آزاد در ادامه عنوان کرد: «در مقطع کاردانی و کارشناسی نیز صنعت از مکانیک و برق و برخی رشته‌های فنی یا علوم انسانی دانشگاه آزاد حمایت می‌کند و می‌گوید: «اگر مشکلات من را حل کنید از شما پشتیبانی می‌کنم.» اینها ظرفیت‌های خالی است که در طرح تحولی دانشگاه آزاد اسلامی فعال شده‌اند. بنابراین افزایش دانشجو در دانشگاه آزاد مدیریت می‌شود و این به معنای افزایش ظرفیت نیست بلکه ظرفیت‌های خاموش را روشن می‌کنیم.»
آزادیان با بیان اینکه اصل 30 قانون اساسی می‌گوید آموزش‌های عمومی تا پایه دوازدهم و آموزش عالی تا حد خودکفایی رایگان است اضافه کرد: «یعنی خدمات رایگان و استفاده از بیت‌المال، پول نفت برای رشته‌هایی که به سرحد خودکفایی رسیدند ممنوع است و این اصل قانون اساسی است. این خواسته مقام‌معظم‌رهبری است که در صحبت‌های خود با دانشجویان در ماه مبارک رمضان به آن اشاره کرده و فرمودند: «بعضی از رشته‌های علمی در ایران هست که مورد نیاز نیست، شغلش هم وجود ندارد؛ خب چه فایده‌ای دارد؟ بعضی از کارهای دانشگاهی و رشته‌های دانشگاهی هست که اصلا وجودش ضرورتی ندارد. ما الان شاید چند صد هزار دیپلمه آماده به کار داریم که می‌توانند در بخش‌های مختلف مشغول به کار بشوند؛ اینها را می‌آوریم داخل دانشگاه، بعد از مدتی چندصد هزار کارشناس یا کارشناس ارشد بیکار متوقع عصبانی تحویل کشور می‌دهیم!» این فرازهای مهم فرمایش ایشان بود.
دانشگاه آزاد مخاطب اصل 30 قانون اساسی نیست
او اضافه کرد: «وزارت علوم هم اعلام کرد و گفت: « ظرفیت حدود 700 کدرشته‌محل در مقطع ارشد را صفر کردم.» این موضوع را به دانشگاه آزاد نیز تحمیل کرد. حرف ما این بود که اساسا دانشگاه‌های دولتی حتما باید ظرفیت‌های خود را در این کد رشته‌ها صفر کنند چون طبق اصل سی‌ام قانون اساسی حق ندارند از بیت‌المال برای آموزش رایگان استفاده کنند ولی دانشگاه آزاد که از یک ریال اموال بیت‌المال و نفت استفاده نمی‌کند مخاطب این اصل قانون اساسی نیست.
او تصریح کرد: «البته عملا ما الزامی به رعایت این موضوع نداریم اما چون وزارت علوم این را اعلام کرد، پذیرفتیم که این کار را در برخی رشته‌ها در مقطع ارشد انجام دهیم. به آن وزارتخانه به‌صورت داوطلبانه اعلام کردیم و گفتیم 118 مورد را صفر می‌کنیم به‌شرط اینکه آنها در تمام زیرنظام‌ها این کار را انجام دهند. درواقع من غیردولتی در دانشگاه آزاد ظرفیت خود را صفر می‌کنم پس دانشگاه دولتی، علمی- کاربردی و پیام‌نور هم باید ظرفیت خود را صفر کند. اما متاسفانه وزارت علوم این کار را نکرد و درحال‌حاضر 95 کدرشته‌محل ارشد در دانشگاه آزاد را برای پذیرش دانشجو عدم تایید زده‌اند که صفر کنند اما خودشان این رشته‌ها در سایر زیرنظام‌ها حفظ کرده‌اند.»
آزادیان با ذکر مثالی توضیح داد: «مثلا وزارت علوم به دانشگاه آزاد اعلام کرده فیزیک ماده چگال علوم‌وتحقیقات را حذف کنیم اما تمام دانشگاه‌های دولتی در تهران این رشته را دارند. آیا این عدالت است؟ طبق اصل 30 قانون اساسی دانشگاه‌های دولتی و شبه‌دولتی در اولویت حذف هستند. ممکن است مردم بخواهند در دانشگاه‌های غیردولتی پول پرداخت کنند و در رشته‌ای که طرفدار ندارد درس بخوانند. کسی نمی‌تواند به آنها حرفی بزند اما در دانشگاه‌های دولتی نمی‌توانیم پول بین‌الملل و نفت را خرج این رشته‌ها کنیم.»
ارائه برخی رشته‌ها در سایر زیرنظام‌های آموزش عالی ممدوح، در دانشگاه آزاد ممنوع!
دبیر شورای گسترش، آمایش، برنامه‌ریزی وکارآفرینی دانشگاه آزاد با بیان اینکه متاسفانه یک‌سری رشته‌ها در دانشگاه آزاد حذف شده و اعتراض کرده ولی هنوز نمی‌دانیم چه خواهد شد، اظهار کرد: «به‌طور مثال 25 رشته در مقطع ارشد واحد الکترونیک را حذف کرده‌اند و می‌گویند حق ندارید دانشجوی مهندسی صنایع و برق بگیرید. این درحالی است که همین رشته‌ها را به دانشگاه‌های دولتی، غیرانتفاعی و پیام‌نور می‌دهند! ما از آنها سوال کرده‌ایم چرا همان رشته‌هایی را که از دانشگاه آزاد حذف کرده‌اید در دانشگاه‌های دولتی مجوز دارند و درحال جذب دانشجو هستند؟ چرا ارائه این رشته‌ها به شیوه مجازی در سایر زیرنظام‌های آموزش عالی ممدوح اما در دانشگاه آزاد ممنوع است؟»
او خاطرنشان کرد: «اینکه ما با رشته‌های علوم پایه چه برخوردی کنیم خود یک سوال است. آیا ظرفیت رشته‌های علوم پایه‌ای را که کم متقاضی شده‌اند باید صفر کنیم یا باید رویکرد و کاربست آن را تغییر دهیم؟»
95 رشته به‌دلیل جذب کمتر از 40 درصد ظرفیت در مقطع ارشد حذف شدند
او درباره تعداد رشته‌محل‌های حذف‌شده در دفترچه انتخاب رشته امسال گفت: «95 رشته به‌دلیل جذب کمتر از 40 درصد ظرفیت در مقطع کارشناسی‌ارشد و همچنین 22 رشته در مقطع کارشناسی‌ارشد در واحد الکترونیک حذف شده‌اند، درحالی‌که متناسب با همه این رشته‌ها همین امروز در دفترچه انتخاب رشته 1402 برای دیگر زیرنظام‌های دیگر تایید و درحال پذیرش دانشجو هستند.»
آزادیان به نقش آمایش در پذیرش دانشجو برای سال تحصیلی امسال اشاره و تصریح کرد: «اگر بخواهیم این مساله را با روند تغییرات در پذیرش دانشجو نگاه کنیم، در پاسخ به این سوال که اساسا رویکرد تحولی دانشگاه آزاد توانسته در جذب دانشجو در این دانشگاه موثر باشد، باید عنوان کرد بله موثر بوده، یعنی براساس آمار در سال 99-98 از 850 هزار دانشجو شروع کرده‌ایم، درحالی‌که امسال این میزان از یک‌میلیون و 250 هزار عبور کرده است. حال سوال اینجاست که آیا مردم با جیب خودشان تعارف دارند؟ قطعا این‌گونه نیست. کمااینکه در سال‌های گذشته هم این‌طور بوده است. نکته دیگر اینکه شیب رشد جمعیتی یکباره عجیب نشده، بلکه این نرخ تعریف مشخصی دارد و این‌طور نبوده که یکباره جمعیت دوبرابر شود که براساس آن رشد جمعیتی دانشگاه آزاد هم تغییر کند، اما افزایش این جمعیت نشان می‌دهد که اتفاقی در دانشگاه آزاد افتاده است.»
نگاه مبتنی‌بر تحول و تعالی در دانشگاه آزاد حاکم شده است
او در همین زمینه افزود: «بنده آمایش را درون سند تحول می‌بینم، یعنی در کلان دانشگاه آزاد اسلامی یک نگاهی مبتنی‌بر تحول و تعالی حاکم شده که برای اجرایی‌سازی آن آمایش و ماموریت‌گرایی در دانشگاه یک ابزار اساسی به‌شمار می‌رود. امروز ستاد راهبری دانشگاه سه ضلع دارد که یکی از آنها بحث آمایش، دیگری بحث منابع مالی و بودجه‌ریزی و ضلع سوم هم نظارت و ارزیابی است، یعنی این سه ضلع درکنار یکدیگر قرار گرفته‌اند تا بتوانند سند تحولی و تعالی را راهبری و رصد کنند. البته در این میان اتفاقی هم افتاده، هرچند شاید به ما بگویند که سه سال است این مسیر را شروع کرده‌ایم اما هنوز به خروجی آن نرسیده‌ایم، اما یک جمله در این باره می‌گویم و آن هم اینکه اگر در بیانیه گام دوم نگاه کنیم، می‌بینیم که یکی از عناصر اصلی در برداشتن گام دوم امید است و در جریان تحولی که در دانشگاه آزاد درطول چند سال اخیر شکل گرفته، امیدآفرینی- که در نسل جوان و خانواده‌ها در بخش‌های مختلف ایجاد شده- دلیلی است تا اقبال به این دانشگاه تغییر کند که در این میان آمایش هم نقش جدی داشته است.»
80 رشته‌محل را با نگاه آمایشی درون استان جابه‌جا کردیم
آزادیان گفت: «ما به یک منطقه صنعتی رفته‌ایم و آنجا را شناسایی کرده‌ایم و ماحصل این روند باعث شده به‌طور مثال در واحد اصفهان حوزه بذر را مدنظر قرار دهیم یا در واحد سیرجان در حوزه قطعات صنعتی، ظرفیتی را درنظر گرفته‌ایم. در خطه شمال هم ظرفیت‌هایی را در حوزه شیلات و کشاورزی یا در منطقه جنوب کشور اقتضائاتی را در حوزه نفت و مناطق آزاد درنظر گرفته‌ایم و بخش به بخش دانشگاه آزاد بر همین اساس درحال برنامه‌ریزی بوده و به‌دنبال آن هستند تا ساحت‌های مختلف آموزش و پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد را به جریان ماموریتی وصل کنند که این همان آمایش است، یعنی در آمایش می‌گوییم، یک‌سری فعالیت و در مقابل یک‌سری مکان و ظرفیت داریم و حالا به‌دنبال آن هستیم که برای فعالیت‌هایمان مکان یا برای مکان‌هایمان فعالیت‌های مطلوب پیدا کنیم. جالب اینجاست که امسال در مقطع ارشد و دکتری درمجموع در برخی استان‌ها به‌ویژه در خراسان رضوی 80 رشته‌محل را که عمده آنها هم در مقطع ارشد و پنج مورد آن برای دکتری بوده، با همان نگاه آمایشی درون استان جابه‌جا کرده‌ایم.»
او خاطرنشان کرد: «اساسا رشته‌ای را تاسیس نکرده‌ایم، بلکه گفته‌ایم فلان رشته در خراسان رضوی از نقطه a به نقطه b جابه‌جا شود و وزارت علوم هم در این زمینه همکاری لازم را داشته و این مهم در دفترچه انتخاب رشته درج شده است و قطعا این مساله در افزایش پذیرش موثر خواهد بود، یعنی ما عملا این قبیل اقدامات خرد را در بخش‌های مختلف دنبال می‌کنیم. امیدآفرینی با این نگاه جهت‌مند که در رویکرد ملی و بین‌المللی دانشگاه آزاد وجود دارد، موثر خواهد بود. البته بخشی از امیدآفرینی توجه به بحث اشتغال است و ما در طرح پویش درحال بسترسازی برای اشتغال هستیم و اینها را باید اقدامات اساسی دانست که در دانشگاه آزاد اسلامی دنبال شده‌اند و قطعا تاثیر مستقیمی بر پذیرش دانشجو خواهد داشت. امیدواریم اتفاقات خوبی در سال تحصیلی جدید در حوزه پذیرش دانشجو در پیش داشته باشیم.»
