زهرا رمضانی خبرنگار گروه دانشگاه: دفترچه انتخاب رشته آزمون سراسری امسال همانند خود برگزاری کنکور، تفاوت اساسی با سال‌های گذشته داشته است؛ چراکه امسال داوطلبان امکان استفاده از 4 نوع بورس «دانش»، «صنعتی»، «خودروسازی سایپا» و «انرژی اتمی» را خواهند داشت تا آنهایی که شرایط لازم را برای استفاده از بورسیه‌های تحصیلی دارند، بتوانند در کنار تحصیل، از همان مقطع کارشناسی از تسهیلات این بورسیه‌ها استفاده کنند. در این میان بورسیه دانش قرار است در هر 4 گروه آزمایشی، در‌مجموع هزار نفر را در دانشگاه‌های مختلف دولتی جذب کند که قطعا قدم مثبتی برای تغییر مسیر تحصیل نودانشجویان برای سال‌های آینده هم تلقی می‌شود. هرچند این مدل بورس برای اولین‌بار در دفترچه امسال جا گرفته، اما این بدان معنی نیست که همه نودانشجویان می‌توانند از آن بهره‌مند شوند؛ چراکه قرارگیری در لیست دانشجویان بورسیه دانش ملزومات خودش را می‌طلبد. در این گزارش نگاهی داشتیم به کم و کیف اجرای این بورس در رشته‌ها، دانشگاه‌ها و گروه‌های آزمایشی مختلف. 

  کدام داوطلبان می‌توانند از بورس دانش استفاده ‌کنند؟

براساس آنچه در شیوه‌نامه مربوط به اجرای بورسیه دانش آمده، سازمان سنجش می‌تواند حداکثر 3 برابر سهمیه درخواستی در هر کدرشته مدنظر را صرفا از بین داوطلبانی که در میان 10 درصد برتر آن گرایش در هر یک از مناطق سه‌گانه (1، 2 و 3) به‌شمار می‌روند، برای مصاحبه به سازمان امور دانشجویان معرفی کند و تنها داوطلبانی که بتوانند از بخش مصاحبه حضوری تعیین‌شده عبور کنند امکان رسیدن به‌عنوان دانشجوی بورس دانش را خواهند داشت. یعنی داوطلب برای قرارگیری در میان دانشجویان بورسیه براساس شیوه‌نامه در کنارش سنجه‌هایی مانند حداکثر سن، رشته، شرایط جسمانی، معدل مقطع تحصیلی قبلی که هر سال در دفترچه اعلام خواهد شد، باید قبولی در کد رشته انتخابی و تایید صلاحیت علمی و عمومی هم توسط کارگروه تخصصی را هم داشته باشد. مصاحبه هم توسط کارگروه تخصصی در اداره کل یا در دانشگاه‌های مراکز استان به نمایندگانی از سازمان امور دانشجویان انجام می‌شود. هر‌چند نمی‌توان از حالا درباره میزان موفقیت یا عدم‌موفقیت جدیدترین بورس وزارت علوم برای دانشجویان کارشناسی اظهارنظر کرد، اما واقعیت این است که حضور این قشر در دوران تحصیل در فضای کاری واقعی، می‌تواند کیفیت فارغ‌التحصیلان دانشگاهی را هم بهبود ببخشد. 

  پرداخت مستمری 5 میلیون تومانی به بورسیه‌ها

یکی از اصلی‌ترین نکات درباره جدیدترین بورس سازمان امور دانشجویان که با هدف تشویق و هدایت استعدادهای برتر نظام آموزش‌و‌پرورش کشور به رشته‌/‌گرایش‌های مغفول مانده و دارای اولویت (براساس اسناد فرادستی) و با تاکید بر حوزه‌های علوم پایه، علوم انسانی و هنر در دانشگاه‌های کشور ایجاد شده، مربوط به نحوه پذیرش در آن است؛ چراکه براساس شیوه‌نامه مرتبط با آن، متقاضیان استفاده از بورس دانش توسط کارگروه تخصصی که متشکل از متخصصان و خبرگان این حوزه بوده و در این کارگروه نماینده اداره کل و نماینده معاونت آموزشی و پژوهشی وزارت علوم هم حضور داشته، مورد مصاحبه قرار می‌گیرند و تنها آنهایی که در ارزیابی حضوری موفق شوند، امکان بهره‌مندی از تسهیلات این بورس را خواهند داشت. طبق گفته‌های محمد محمدی‌مسعودی، مدیرکل بورس و اعزام دانشجویان سازمان امور دانشجویان، این دانشجویان از همان ترم اول حمایت 5 میلیون تومانی را خواهند داشت و امکان بورسیه شدن آنها در مقاطع بالاتر ارشد و دکتری به‌شرط قرارگیری در میان 25 درصد برتر هم‌گروه‌های خود در مقاطع بالاتر، وجود خواهد داشت. 

البته این همه تسهیلات نیست؛ چراکه براساس شیوه‌نامه، در کنار پرداخت مقرری، دانشجو شهریه‌ای هم بابت تحصیل پرداخت نمی‌کند و در‌صورت نیاز آنها خوابگاه هم اعطا خواهد شد. در این میان البته سقفی هم برای بورسیه تعیین شده، به‌طوری‌که مدت زمان استفاده از آن حداکثر 4 نیمسال تحصیلی برای مقطع کاردانی، 8 نیمسال برای کارشناسی، 4 نیمسال برای ارشد و 8 نیمسال برای دکتری تعیین شده است. 

  نحوه نظارت بر دانشجویان بورسیه

در این میان نکته مهم این است که بورسیه‌های دانش برای دریافت سایر بورس‌ها در مقاطع بالاتر در اولویت قرار می‌گیرند و اما مساله مهم اینکه بورس تحصیلی و مزایای ناشی از آن در‌صورت تامین اعتبار قابل پرداخت خواهد بود. نکته قابل توجه بند 7-9 این شیوه‌نامه است که طبق آن پس از اتمام دوره تحصیلی بورسیه، صدور مدرک دانش‌آموختگی برای فرد مطابق با آیین‌نامه‌های آموزش رایگان موسسات بوده و بورس دانش تعهدی اضافه بر آن، برای بورسیه ایجاد نمی‌کند. هر‌چند درصورت تقاضای بورسیه به لغو تعهدات آموزش رایگان، علاوه‌بر هزینه مربوط، مبالغ مربوط به تسهیلات این بورس باید توسط فرد بورسیه (به ارزش مقرری پرداختی در روز تقاضای لغو) پرداخت شود. 

طبق این شیوه‌نامه، در پایان هر نیمسال تحصیلی، وضعیت آموزشی و تایید واریز مقرری بورسیه را از طریق سامانه یکپارچه بورس به سازمان اعلام کند. البته این شیوه‌نامه برای دانشجویانی که تحصیل خود را به پایان نرسانند هم قوانین خاصی را ارائه داده که طبق آن اگر دانشجوی بورسیه، تحصیل خود را به پایان نرساند و از تحصیل انصراف داده یا اخراج شود؛ باید تمامی هزینه‌های پرداختی از‌جمله مقرری ماهانه را به ارزش روز انصراف یا اخراج عودت دهد. این بند البته تبصره‌ای هم دارد که طبق آن موارد خارج از اراده دانشجوی بورسیه هم در شورای مرکزی بورس بررسی می‌شود. همچنین اگر دانشجوی بورسیه یک‌ترم مشروط شود، بورسیه تحصیلی او به‌صورت کامل لغو می‌شود. 

جزئیات آماری بورسیه دانش در نخستین سال اجرا

  سهم 21 درصدی دانشگاه تهران در پذیرش بورس دانش

در طرح بورسیه دانش قرار است 1000 دانشجوی نخبه در 29 مرکز دانشگاهی کشور جذب شوند که در این میان دانشگاه تهران با ظرفی 203 نفری بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است؛ یعنی 21 درصد از کل ظرفیت بورسیه دانش قرار است در این دانشگاه پذیرش شوند. بعد دانشگاه شهید بهشتی با 106 ظرفیت و سهم 11 درصدی در رتبه بعدی قرار گرفته است. در این میان دانشگاه فردوسی مشهد هم با ظرفیت 73 نفری، سهمی 7.3 درصدی را ایفا خواهد کرد؛ بعد از آن دانشگاه شیراز با 70 دانشجو و سهم 7 درصدی قرار دارد. البته با توجه به تعداد نسبتا بالای دانشگاه‌هایی که مشمول این طرح می‌شوند، برخی دانشگاه‌های مهم استانی هم سهم نسبتا قابل توجهی در این زمینه دارند. به‌طوری که در کنار دانشگاه علامه طباطبایی با 66 نفر و الزهرا با 60 نفر، دانشگاه‌هایی چون تبریز با 64، اصفهان و صنعتی اصفهان هم قرار دارد که هر کدام با 58 دانشجوی بورسیه در رتبه‌های بعدی پرظرفیت‌ترین دانشگاه‌ها در این بورس قرار دارند. سهم این دانشگاه‌ها به ترتیب 6.6 درصد، 6.4 درصد، 6 درصد و 5.8 درصد بوده است. 

  سهم اندک دانشگاه‌های صنعتی پایتخت از بورس دانش

جالب اینجاست که دانشگاهی مانند امیرکبیر تنها 50 دانشجوی بورسیه خواهد داشت، رقمی که در دانشگاهی مانند علم و صنعت به 19 دانشجو می‌رسد که نشان می‌دهد مطرح‌ترین دانشگاه‌های صنعتی در پایتخت نقش چندانی در این پذیرش دانشجویان این بورسیه نخواهند داشت؛ چراکه سهم امیرکبیری‌ها 5 درصد و علم و صنعت 1.9 درصد تعیین شده است. جالب اینجاست که دانشگاهی مانند صنعتی شریف هم صرفا 34 دانشجو را در قالب بورس دانش‌پذیرش می‌کند که نشان‌دهنده سهم 3.4 درصدی آن در این طرح است. 

سهم دانشگاه بوعلی سینا 16 دانشجو، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران 21 دانشجو،  پردیس پاکدشت و فارابی قم این دانشگاه هم به ترتیب 2 دانشجو تعیین شده است. دانشگاه خوارزمی هم بناست 5 دانشجو را جذب کند. خواجه نصیر‌الدین طوسی هم 10 دانشجو را بناست امسال از این طریق پذیرش کند. دو دانشگاه علوم کشاورزی و طبیعی ساری و علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان هم در مجموع 2 دانشجو خواهند داشت. در این میان البته دانشگاه‌های قم با 12، یزد با 4، کاشان با 4 و ارومیه را هم با 2 دانشجو باید در لیست دانشگاه‌هایی معرفی کرد که در اجرای این طرح مشارکت خواهند کرد. 

  دانشگاه هنر هم بورس دانش جذب می‌کنند

در این میان دانشگاه‌های هنری مانند هنر تهران با 28، هنر اصفهان با 20 و هنر اسلامی هم با جذب 4 دانشجو، قرار است در رشته‌های مرتبط بورس دانش را اجرایی کنند. یعنی عملا سهم هر‌کدام از آنها به ترتیب 2.8 درصد، 2 درصد و 0.4 درصد خواهد بود یا به عبارت بهتر سهم مجموع این دانشگاه‌ها 5.2 درصد از دانشجویان بورس دانش را میزبانی می‌کنند. 

  گروه علوم انسانی در صف اول بورسیه‌ها

اگر بنا باشد بورس شدن دانشجویان را از لحاظ گروه آزمایشی مورد بررسی قرار دهیم، باید عنوان کرد عمده این دانشجویان در گروه علوم انسانی با ظرفیت 380 نفری قرار می‌گیرند. یعنی سهم این گروه آزمایشی از کل هزار دانشجو 38 درصد است. بعد از آن گروه ریاضی و فنی با ظرفیت 353 نفری قرار دارد و بناست 35.3 درصد این داوطلبان در این گروه جذب شوند. علوم تجربی‌ها هم با ظرفیت 204 نفری سهم 20.4 درصدی خواهند داشت. البته گروه آزمایشی هنر هم ظرفیت پذیرش 64 دانشجو یا به عبارت دقیق‌تر سهم 6.4 درصدی در اولین دوره اجرای بورس دانش خواهد داشت؛ هرچند سهم رشته‌های گروه آزمایشی هنری در این نوع از بورس دانشجویی اندک است، اما قرارگیری این گروه را باید اتفاق مثبتی در عرصه هنری کشور قلمداد کرد. 

  بیشترین بورسیه‌ها از کدام رشته‌ها جذب می‌شوند؟

این دانشجویان قرار است در 62 رشته مختلف در دانشگاه‌های نام برده شده، پذیرش شوند. رشته‌هایی که ظرفیت پذیرش در برخی از آنها مانند ریاضیات و کاربردها، شیمی محض یا مهندسی مواد و متالوژی بیش از 30 دانشجو اعلام شده و در مقابل هم در رشته‌هایی مانند بهداشت مواد غذایی، زبان و زبان‌شناسی، مردم‌شناسی و هنر اسلامی هم زیر 10 دانشجو را در قالب این بورس پذیرش خواهند شد. 

رشته ریاضیات و کاربردها با 60 دانشجو در جایگاه نخست از لحاظ جذب دانشجوی بورس دانش قرار دارد، به‌طوری‌که در‌مجموع 6 درصد از کل بورسیه‌های امسال به این رشته اختصاص پیدا کرده است. بعد از آن رشته فیزیک با ظرفیت 48 دانشجو و سهم 4.8 درصدی در رتبه دوم قرار گرفته است. اقتصاد هم با 45 دانشجو و سهم 4.5 درصدی در جایگاه بعدی جا خوش کرده است. شیمی‌محض با سهم 4 درصدی و ظرفیت 40 نفری هم سکوی چهارم را به خود اختصاص داده است. بعد از آن رشته مهندسی مواد و متالوژی با 36 دانشجو و سهم 3.6 درصدی قرار دارد. شیمی کاربردی هم با 31 دانشجو و سهم 3.1 درصدی جزء رشته‌هایی است که بیشترین سهم را از این دانشجویان به‌خود اختصاص داده است. 

  کدام رشته‌ها بورس دانش دارند؟

در این میان 9 رشته هم درمجموع 90 دانشجو را پذیرش خواهند کرد. به عبارت دقیق‌تر رشته‌های ایران‌شناسی، باستان‌شناسی، تاریخ تمدن ملل اسلامی، جغرافیا، زمین‌شناسی مددکار اجتماعی، مهندسی گیاه‌پزشکی، مهندسی دریا و میکروبیولوژی رشته‌هایی هستند که هر‌کدام 10 دانشجوی بورسیه خواهند داشت که سهم هر‌کدام یک درصد خواهد بود. یعنی عملا 8 درصد از ظرفیت کل به این رشته‌ها تخصیص پیدا کرده است. 

15 رشته دیگر هستند که هر کدام بین 19 تا 30 دانشجو را پذیرش می‌کنند. در این میان رشته‌های جامعه‌شناسی، دکتری عمومی دامپزشکی، زبان و ادبیات فارسی، علم اطلاعات و دانش‌شناسی، علوم قرآن و حدیث، فقه و مبانی حقوق اسلامی، فلسفه و کلام اسلامی، گردشگری، مهندسی معدن و مهندسی نساجی هر‌کدام ظرفیت پذیرش 20 دانشجو را خواهند داشت که نشان می‌دهد در هر کدام از آنها 2 درصد از جمعیت کل دانشجویان این بورس پذیرش خواهند شد. در این میان البته رشته‌هایی مانند فلسفه و مدیریت صنعتی با ظرفیت 19 نفری و تاریخ علوم تربیتی هم با ظرفیت 22 و رشته‌های علوم سیاسی و آمار با ظرفیت 21 نفری قرار دارند. 

7 رشته در گروه‌های آزمایشی مختلف هم قرار است هر‌کدام 15 دانشجوی بورسیه داشته باشند. عملا 105 نفر قرار است در رشته‌های زیست‌شناسی جانوری، زیست‌شناسی گیاهی، سینما، علوم و مهندسی آب، مهندسی اقتصاد کشاورزی، مهندسی پلیمر و مهندسی نفت هر‌کدام سهم 1.5 درصدی برای پذیرش این دانشجویان خواهند داشت. 

  سهم 0.4 درصدی هنر از بورس دانش امسال 

در این میان رشته‌هایی چون ادبیات نمایشی با 8 نفر، بهداشت مواد غذایی و زبان و زبان‌شناسی هر کدام با 5 نفر، زیست‌شناسی دریا با 2، زیست فناوری با 8، صنایع‌دستی با 12، علوم ارتباطات اجتماعی با 6، علوم و مهندسی صنایع غذایی با 14، علوم و مهندسی محیط‌زیست با 4، مدیریت امور بیمه و گمرکی هر کدام با 9، مدیریت کسب‌وکار با 3، مردم‌شناسی با 6، مرمت آثار تاریخی با 7‌، مطالعات ارتباطی و خانواده هر کدام به ترتیب با 5 و 7، مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی با 7، مهندسی علوم دامی با 5، مهندسی ماشین‌های صنایع غذایی و مهندسی انرژی هر کدام با 12 و هنر اسلامی هم با 4 دانشجو کمترین میزان ظرفیت پذیرش را به خود اختصاص داده‌اند.