زینب مزروقی، خبرنگار گروه جامعه: حالا دیگر می‌توانیم به راحتی و بدون ماسک در خیابان‌ها تردد کنیم و با خیال راحت دوباره عزیزان‌مان را در آغوش بکشیم. هرچند سازمان بهداشت جهانی به‌طور رسمی پایان کرونا را اعلام کرد اما دانشمندان و ویروس‌شناسان معتقدند که ویروس به مرور زمان رفتارش تغییر می‌کند و تغییر رفتار ویروس هم یعنی احتمال ابتلایی دیگر با علائم و شکل دیگری به وجود خواهد آمد. به دنبال تغییر رفتار ویروس هم طبیعتا واکسیناسیون باید به‌روز شود و ما تغییرات جدیدی روی انواع واکسن‌های موجود اعمال کنیم. کرونا به ما در صنعت واکسن‌سازی اثبات کرد که اگر بخواهیم، توانایی و قدرت به میدان آمدن در این عرصه را داریم. اما به شرطها و شروطها. از جمله شروط به میدان آمدن در صنعت واکسن‌سازی و بهروزرسانی سبد واکسیناسیون، حمایت و توجه متداوم دولتی‌ها و پای کار آمدن خصوص‌ها در این صنعت است.
دکتر علیرضا زالی، رئیس دانشگاه شهید بهشتی و فرمانده ستاد کرونای استان تهران اخیرا در گفت‌وگویی با ایسنا به مناسبت روز پزشک از صنعت واکسن‌سازی و لزوم بهروزرسانی سبد واکسیناسیون کشور گفته است. البته در این گفت‌وگو اشاره‌هایی به واریانت ویروس جدید در آمریکا نیز شده. اینکه اخیرا نیز شاهد ویروس جدیدی تحت عنوان EG.5 هستیم و این ویروس جدیدترین ساب واریانت است و آخرین گزارش ایالت متحده نشان می‌دهد که در برخی از ایالت‌های متحده آمریکا حتی تا ۱۷ درصد موارد ابتلای جدید را به گروه EG.5 نسبت می‌دهند و در برخی از ایالت‌ها این سویه حتی از XBB.1.16 هم جلوتر رفته است. یک ویروس دیگر هم اخیرا سر و صدا به پا کرده و در دانمارک و چند کشور اروپایی کشف شده تحت عنوان BA.2.86 اما هنوز اطلاعات درباره آن ناقص است و خود سازمان جهانی بهداشت هم در حال بررسی ابعاد سرایت‌پذیری آن بوده و به‌طور صریح و قطعی در این باره اظهارنظر نکرده است. البته در خیلی از کشورهای آسیای غربی از جمله ایران هنوز موارد مستند مثبتی که دلالت بر ابتلا به این موارد باشد، شناسایی نشده است. لازم به ذکر است که بخش زیادی از کشف ویروس‌های جدید به الگوی سفر، تبادلات مرزی، ایمنی جمعی در داخل کشور و... بستگی دارد. ما برای اینکه بتوانیم با دقت نظر بیشتری این کار را انجام دهیم نیازمند توالی‌یابی ژنی ویروس‌های جدید هستیم و این موضوع هم نیازمند امکانات پیشرفته است. در مجموع اینکه امروز می‌گوییم این سویه در کشور نیست، به معنای آنکه فردا هم نخواهد بود، نیست؛ چراکه ویروس کرونا مرز نمی‌شناسد. زالی در رابطه با پایان ویروس کرونا نیز در این گفت‌وگو گفته است: «آنچه که سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده، پایان دوره اضطراری کرونا است و طبق تعریف این به معنای پایان یک بیماری یا ریشه‌کن شدن آن در عرصه جهانی نیست. همان‌طور که آقای تدروس اخیرا اعلام کردند و در آخرین بیانیه رسمی سازمان جهانی بهداشت، به دولت‌ها توصیه کردند، آنچه که به‌عنوان زیرساخت‌های نوین در حوزه بهداشت و درمان در رابطه با بحث مقابله با کووید ۱۹ در کشورها طراحی شده، تعطیل نشود؛ نکته‌ای که بسیار مهم است. بنابراین همان‌طور که کووید ۱۹ یک ویروس بسیار پیچیده ناشناخته است و هنوز هم ابعاد بسیاری از رفتار این ویروس مبهم است، باید با یک نگاه منطقی، متقن و مبتنی‌بر شواهد و با کسب تجربه از سال‌های اخیر که با کووید ۱۹ دست و پنجه نرم کردیم و با نگاهی آینده‌نگارانه به این بیماری نگاه کنیم. آنچه که اکنون در عرصه جهانی شاهد آن هستیم، جهش‌های متفاوت ویروس است. تقریبا از فوریه ۲۰۲۲ تا الان ۹۸ درصد آنچه که تحت عنوان سوش‌های جهش‌‌یافته کرونا شاهد هستیم، همه به سلسله خانواده اُمیکرون بازمی‌گردد. از شروع کرونای ووهان تاکنون، ۲۶ ساب واریانت اساسی ویروس در عرصه جهانی به شکل‌های مختلف و میزان‌های متفاوت در استمرار و ابتلا به کرونا نقش‌آفرینی داشته است؛ عددی که قابل توجه است و خیلی کم پیش می‌آید یک بیماری عفونی در عرض چند سال کوتاه و محدود ۲۶ جهش اساسی مانند دلتا، امیکرون، آلفا و... داشته باشد. نکته مهم آن است که تقریبا از نیمه دوم سال گذشته شاهد رفتار عجیب ویروس هستیم که تلنگری برای پزشکان و تیم بهداشتی درمانی است؛ به این مفهوم که با بروز فرم‌های اختلاطی یا هیبریدی ویروس مواجه بودیم؛ یعنی دو ساب سویه ویروس با هم ترکیب شدند، به‌طوری که اکنون بیشترین میزان ویروس‌های در گردش جهانی به خانواده XBB تعلق دارد. بنابراین در پاسخ به این سوال که بیشترین میزان ابتلا به ویروس کرونا در دنیا به کدام نوع ویروس مربوط می‌شود، باید گفت که هنوز هم XBB.1.5 بالاترین میزان درصد گرفتاری را دارد. پیش‌بینی ما این است که در حال حاضر حدود نیمی از ابتلاهای جهانی به ویروس کرونا کماکان منتج از زیرسویه XBB.1.5 است. ویروسی که در مرتبه دوم شیوع قرار می‌گیرد، تحت عنوان آرکوتوروس نام دارد و این سویه همان سویه XBB.1.16است که حدود ۱۶ درصد ابتلاهای جهانی به این خانواده تعلق دارد. بعد از آن نیز مجددا از همین خانواده XBB.1.9 قرار می‌گیرد. همچنین خانواده XBB توجه سازمان جهانی بهداشت را جلب کرده است، چراکه علاوه‌بر اینکه یک مدل اختلاطی است و دو سویه با یکدیگر ترکیب شده‌اند، چند ویژگی دیگر نیز داشته است. اولین موضوع آن است که در گروه‌های XBB اتصال به سلول‌های بدن قوی‌تر از سویههای قبلی بوده است و چسبنده‌تر هستند. نکته دوم آن است که به خوبی سیستم دفاعی بدن را دور می‌زنند و ایمنی‌گریزی یکی از خصوصیات این خانواده است. بنابراین ممکن است در آینده در مورد مدل واکسیناسیون تجدید نظر شده و لازم باشد که تصمیمات قاطعی گرفته شود. به زبان ساده می‌توان گفت که سازمان بهداشت جهانی در رابطه با کرونا و همه ویروس‌های جدید و نوپدید، یک مدلی دارد؛ به‌طوری که در مورد برخی از آنها اعلام می‌کند که تحت مانیتورینگ هستند و اصطلاحا به آنVOM گفته می‌شود. وقتی سوش‌های جدید گزارش می‌شود، رفتار آنها را رصد می‌کند و ممکن است این رفتار منجر به برخی از فراز و فرودهای اپیدمیولوژیک شود و ممکن هم هست که هیچ اتفاقی نیفتد که این موارد در دسته گروه اول قرار می‌گیرند. از طرف دیگر گاهی این سوش‌ها به دلیل میزان ابتلاها و گرفتاری‌هایی که ایجاد می‌کنند در گروه دوم قرار گیرند که آنها در گروه VOI (تحت علاقه) قرار می‌گیرند؛ بنابراین تا اینجا سازمان بهداشت جهانی تنها رصد می‌کند. اما زمانی تغییر رفتار الگو و سیاست را اعلام می‌کند که ویروس به گروه سوم می‌رسد که به آن VOC (تحت ملاحظه یا نگرانی) گفته می‌شود. به‌عنوان مثال سال گذشته یک ویروس از خانواده اُمیکرون به نام BS.1.1در دنیا شناسایی شد و سازمان جهانی بهداشت آن را مانیتور کرد و نهایتا هم به این نتیجه رسید که مهم نیست و حذف شد. بنابراین برخی سوش‌ها توان ایجاد تغییر اپیدمیولوژیک ندارند و برعکس آن نیز برخی سوش‌ها نیاز به رصد دارند. به‌صورت سرپایی بالغ بر پنج میلیون و ۷۰۰ هزار تشخیص و درمان موارد مشکوک یا تشخیص قطعی کووید ۱۹ را در تهران داشته‌ایم. تاکنون بالغ بر ۶۴۰هزار مورد بستری داشته‌ایم که از این میزان بالغ بر ۱۱۲ هزار مورد بستری در بخش‌های مراقبت‌های ویژه بوده است. همچنین تزریق بالغ بر ۲۸ میلیون دز واکسن کووید در تهران داشته‌ایم. از شروع کرونا در استان تهران تاکنون عددهای ارائه خدمات حیرت‌انگیز و غرورانگیز است؛ به‌طوری که به‌صورت سرپایی بالغ بر پنج میلیون و ۷۰۰ هزار تشخیص و درمان موارد مشکوک یا تشخیص قطعی کووید ۱۹ را در تهران داشته‌ایم. همچنین از آغاز رسمی کرونا (اسفند ۹۸) تاکنون بالغ بر ۶۴۰هزار مورد بستری داشته‌ایم که از این میزان بالغ بر ۱۱۲ هزار مورد بستری در بخش‌های مراقبت‌های ویژه بوده است. نکته بعدی هم که بسیار غرورانگیز و افتخارآفرین است تزریق بالغ بر ۲۸ میلیون دز واکسن کووید در تهران بوده است.
خوشبختانه وضعیت واکسیناسیون در استان خوب است. به‌طوری که ۹۶ درصد افراد مشمول واکسیناسیون دز اول را دریافت کردند. در دز دوم این عدد به ۸۴ درصد می‌رسد و در دز سوم این عدد مقداری پایین می‌آید و به حدود ۷۰ درصد می‌رسد و متاسفانه در دز چهارم که برای ما خیلی مهم بود این عدد حدود ۵۰ درصد افراد مشمول واکسن است. بیش از هزار مقاله پژوهشی قابل اعتنا در سطح بین‌اللملی از ایران در حوزه کرونا منتشر شد که برخی از آنها به معنای واقعی نشان‌دهنده صلابت، دانش و توانمندی محققان و دانشمندان ایرانی در حوزه مقابله با کرونا است. بنابراین از نظر علمی به نظر می‌رسد همکاران ما در دانشگاه‌های علوم پزشکی در زمینه طراحی روش‌های نوین این توانایی را دارند که بتوانند تلاش مضاعفی را انجام دهند.»
نیاز به تغییر واکسن‌ها داریم
زالی همچنین در رابطه با صنعت واکسن‌سازی دنیا و ایران هم افزوده است: «صنعت واکسن‌سازی که بعد از کرونا در کشور ما یک جهش را تجربه می‌کند باید مورد حمایت دولت و بانک مرکزی قرار گیرد و این موضوع بسیار مهم است. از طرف دیگر مهم است که هرچه می‌توانیم سبد واکسن ایرانیان را در ابعاد مختلف، متنوع کنیم. به‌عنوان مثال لازم است واکسن روتاویروس که می‌تواند به میزان زیادی از مرگ‌ومیر تنفسی و گوارشی در کودکان پیشگیری کند، به سبد واکسیناسیون کشور اضافه شود. بنابراین سبد واکسن کشور لازم است تغییر کند و نباید در گذشته باقی بمانیم. صنعت واکسن‌سازی که بعد از کرونا در کشور ما یک جهش را تجربه می‌کند باید مورد حمایت دولت و بانک مرکزی قرار گیرد و این موضوع بسیار مهم است. هرچند این تلنگر به صنعت واکسن‌سازی کشور زده شد اما کافی نیست. به‌منظور آنکه حوزه واکسن‌سازی کماکان بتواند حرکت نوآورانه داشته باشد نیازمند حمایت جدی است؛ چراکه صنعت واکسن‌سازی صنعت گران و پیچیده‌ای است و نیاز به سرمایه‌گذاری ارزی و انتقال فناوری و زیرساخت‌های نوین است. به‌طوری که پیش‌بینی‌ها این است که از پاییز پلتفرم‌های واکسن‌های مورد لزوم برای کرونا باید کلا تغییر کند و به پلتفرم‌های دوظرفیتی تبدیل شوند. حتی کشورهای توسعه‌یافته که به این موضوع ورود کرده‌اند هم کم هستند؛ به‌طوری که طبق آماری که اخیرا از ایالات‌متحده آمریکا منتشر شده کمتر از ۱۵ درصد آمریکایی‌ها دز بوستر واکسن دوظرفیتی را دریافت کرده‌اند. یعنی اگر بخواهیم حمایت ایمنی در افراد ایجاد کنیم از این به بعد به‌خصوص در افراد سالمند باید در صنعت واکسن‌سازی به سمت ساخت واکسن‌های دوظرفیتی برویم؛ این نکته مهمی است. ما شش واکسن فوق‌العاده عالی در حوزه کرونا داریم اما چون ویروس مدام رفتارش درحال تغییر است، واکسن‌ها هم باید تغییر کنند و به سمت دوظرفیتی حرکت کنند. درست است ما شش واکسن فوق‌العاده عالی در حوزه کرونا داریم اما چون ویروس مدام رفتارش درحال تغییر است، واکسن‌ها هم باید تغییر کنند و به سمت دوظرفیتی حرکت کنند. اولین واکسن‌هایی که در دنیا آمد مانند سینوفارم، واکسن‌هایی بودند که بر مبنای تضعیف پارتیکل‌های ویروسی ساخته شدند، الان این واکسن‌ها دیگر کاربردی ندارند و حتی مطالعات چین هم نشان داد در برخی از جهش‌های بعدی ویروس، سینوفارم اثربخشی خود را به‌تدریج از دست داد. البته تاکید می‌شود که این به معنای آن نیست که آن واکسن مشکل دارد بلکه تغییرات بیولوژیک ویروس به‌طوری بوده که نیاز است واکسن‌ها نیز تغییر کنند.»
انجام تست‌های کرونا محدود شده است
اما چند هفته‌ای می‌شود که بیماران با علائم گوارشی و علائمی نزدیک به ویروس اُمیکرون به اورژانس‌های بیمارستان مراجعه می‌کنند. شدت و تعداد بیماران نه آنقدر زیاد است که بخواهید نگران شیوع سویه جدید باشید و نه آنقدر کم است که پیشگیری از ابتلا به این ویروس را دست‌کم بگیرید. اما سوال اینجاست که آیا این ویروس، سویه جدید کروناست یا آنفلوآنزای فصلی؟ کیانوش جهانپور، سخنگوی پیشین وزارت بهداشت و درمان در گفت‌وگو با «فرهیختگان» و در پاسخ به این سوال گفت: «با توجه به اینکه عوارض و پیامدهای ابتلای به کرونا در ماه‌های اخیر خیلی کم شده است، قاعدتا تعداد تست اختصاصی که برای تشخیص کووید-19 انجام می‌شود خیلی نادر است و طبعا بسیاری از ابتلائات به شبه‌آنفلوآنزا یا علائم شبه‌گاستروآنتیپی که شما بیان کردید؛ ممکن است ناشی از ابتلا به کووید-19 باشد ولی تشخیص قطعی ندارد. به‌خاطر اینکه تست انجام نمی‌شود یا تست‌ها محدود است، البته قاعدتا این ویروس حذف‌شدنی نیست و در تمام جوامع وجود دارد. با توجه به موتاسیون‌هایی که پیدا می‌کند، ممکن است سویههای جدید با علائم جدیدی پدیدار شوند ولی همچنان به جهت مقایسه با سویههای قبلی -که در دوران اوج کووید در ماه‌هایی نوپدید محسوب می‌شد- نگران‌کننده نیست. می‌توان در حد آنفلوآنزاهای فصلی یا جهش‌های آنفلوآنزا به آن نگاه کرد. به‌لحاظ تشخیصی ساختار مدیریت بیماری‌های واگیر کشور و مراقبت‌های بعدی باید در حدی باشد که بتواند این سویههای جدید را سریع تشخیص دهد. من الان نمی‌دانم سازوکار آن چگونه است و فکر می‌کنم باید بیشتر آن را تقویت کنیم و توسعه ساختار مدیریت مرکز کنترل یا مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر باید به نحوی باشد که خیلی سریع درباره ورود سویههای جدید هشدار دهد. ظاهرا آن چیزی که تاکنون وجود داشته و از همکارانی شنیدیم که درگیر موضوع و در میدان هستند، این است که سویههای جدیدی که در ایالات متحده یا برخی کشورها صحبت‌ها می‌شود در روزهای اخیر وارد کشور نشده یا تشخیص داده نشده است. درباره واکسیناسیون قاعدتا باید واکسن‌ها در صورت امکان به‌روز شوند و این اتفاق در کشور درباره واکسن‌های تولید داخل (برکت‌پلاس) یک مورد افتاده است و تا سویه اُمیکرون آن بهروزرسانی شده است ولی متاسفانه برخوردی که با واکسن‌های تولید داخل شد، چه برخورد اقتصادی و چه نوع استقبالی که از سوی برخی بخش‌های دولتی، تولیدکننده‌ها با مشکلات تامین منابع اقتصادی خود و حتی باتاخیر در دریافت بهای واکسن‌های خود مواجه شدند، الان من این انگیزه‌ها را در تولیدکنندگان باانگیزه در ماه‌های نخست تولید واکسن کرونا، نمی‌بینم، به‌هرحال دولت و بالاخص وزارت بهداشت- با منابعی که دولت در اختیار آن قرار می‌دهد- باید زمینه تولید واکسن در یکسری مراکز وجود داشته و عملیاتی شده باشد و موضوع بهروزرسانی واکسن‌ها را پیگیری کند تا مساله واکسن به آرشیو و بایگانی سپرده نشود. این توان درحال‌حاضر قطعی و عملیاتی در کشور وجود دارد و امیدواریم این اتفاق رخ دهد.»
از امید و آروزها حرف نمی‌زنیم!
جهانپور همچنین در پاسخ به پرسش «فرهیختگان» درباره بی‌توجهی به واکسن‌های ساخت ایران گفت: «اینها چندعلتی است. به‌هرحال یکسری زمینه‌ها وجود دارد و به‌لحاظ افکار عمومی این خودباوری می‌تواند در خیلی از لایه‌های اجتماعی ما وجود نداشته باشد و قاعدتا ما سابقه محدودی در تولید واکسن از صفر تا صد داشته‌ایم و تا عملیاتی نشدن این موضوع این باور به‌راحتی شکل نمی‌گیرد. در 100 سال صنعت واکسن‌سازی کشور، تقریبا نمونه‌های معدود یا اصلا مواردی نداشتیم که از صفر تا صد یک واکسن در داخل کشور تولید شود. تا زمانی که این عملیاتی نشود، تولید نشود و به تولید انبوه نرسد و اثربخشی خود را نشان ندهد، طبیعتا مقاومت در پذیرش این توان وجود دارد که نمی‌توان خیلی بدان خرده گرفت. الان که می‌دانیم این اتفاق افتاده و نه‌تنها یک واکسن، بلکه چند واکسن در کشور تولید شده و حتی مطالعات این واکسن به نیمه رسیده و همچنان درحال انجام است، مقالاتی که منتشر شده و در آینده نیز گزارش‌هایی خواهد آمد، مراحل اولیه نشان می‌دهد بالاتر از خیلی از واکسن‌هایی بود که به نوعی وارد می‌شد یا قرار بود وارد شود یا در دنیا تولید می‌شد و اثربخشی قابل‌قبولی هم داشته است. توان تولید انبوه در مواردی در کشور مشخص شده است. امروز ما از امیدها و آرزوها صحبت نمی‌کنیم، بلکه از اتفاقاتی که رخ داده صحبت می‌کنیم. ما الان شاید بزرگ‌ترین سایت تولید واکسن‌های ویروسی کشته‌شده را در منطقه غرب آسیا، شمال آفریقا و بعضا جنوب اروپا داریم. این ظرفیتی است که 4-3 سال پیش در کشور نداشتیم و امروز این ظرفیت وجود دارد، لذا با توجه به این زیرساخت انجام شده و تجربه کسب شده که در مورد واکسن کرونا بود، امروز شرایط بهروزرسانی همه‌چیز تقریبا فراهم است. همین‌طور که درباره واکسن اُمیکرون در مورد خاص برکت‌پلاس این اتفاق رخ داد و الان واکسن‌های دیگر ایرانی است و اعلام کردند که این ظرفیت را دارند تا در حداقل زمان ممکن بهروزرسانی کنند. بنابراین اصل واکسن کووید-19 تولید شد و به تولید انبوه رسید و 10 میلیون دوز آن در داخل کشور تولید شد و بعد از آن بهروزرسانی درباره اُمیکرون اتفاق افتاد، الان جای نگرانی نیست، چون زیرساخت وجود دارد، فقط نیاز است انگیزه‌های لازم را در تولیدکننده ایجاد کنیم. ممکن است تولیدکننده انگیزه‌های قبل را نداشته باشد یا حتی در تولید واکسن خسارت دیده باشد، این امر نیازمند حمایت‌های دولتی است، کمااینکه در ایالات‌متحده و اروپا این حمایت‌ها را دیدید و به‌صورت پیش‌فرض تسهیلات بلاعوض و خرید تضمینی داده می‌شد تا تولیدکننده بتواند براساس آن ریسک و سرمایه‌گذاری کند و حداقل بداند که تضمین شده است و این سرمایه‌گذاری می‌تواند بازگشت‌پذیر باشد. این در کشور تا حدی در ماه‌ها و سال‌های اخیر به‌خاطر نوع برخوردی که در پرداخت هزینه واکسن‌ها و حمایت از واکسن شد، به نوعی مخدوش شده و تولیدکننده مجددا این ریسک را نخواهد کرد که صدها میلیارد برای توسعه زیرساخت و تولید واکسن هزینه کند و بعد از آن با پدیده‌ای مواجه شود که خرید نباشد یا خرید با وعده‌های پرداخت طولانی‌مدت باشد و این وعده‌ها باتاخیر محقق شود. این نکته را نباید فراموش کنیم که هر واکسنی از دنیا خریدیم یا بخواهیم بخریم به‌صورت پیش‌پرداخت است یا به‌صورت پرداخت نقدی است. تنها واکسن‌هایی که در کشور بدون پیش‌پرداخت و بدون پرداخت نقدی بوده و حتی ماه‌ها طول کشیده تا هزینه آن پرداخت شود، واکسن‌های تولید داخل بوده‌اند. یعنی نه‌تنها واکسن‌های تولید داخل یارانه‌ای دریافت نمی‌کردند و مساعدت عمده‌ای متوجه آنها نمی‌شد، بلکه حتی نسبت به رقبای خارجی خود باتاخیر هزینه را دریافت می‌کردند. این برای هر سرمایه‌گذاری جای ریسک است. اینها شرکت‌های داروسازی هستند و عموما سهامی عام یا سهامی خاص هستند و باید پاسخگوی سهامداران خود باشند و بیلان مالی آنها اهمیت دارد و قرار نیست سرمایه‌گذاری کنند و به‌لحاظ بازگشت سرمایه دچار دشواری شوند. اگر این اطمینان داده شود و این سرمایه در دولت وجود داشته باشد و حمایت حداقلی مثل خرید تضمینی وجود داشته باشد می‌توان گفت تقریبا 4-3 واکسن داخلی می‌تواند درصورت نیاز بهروزرسانی می‌کنند و با سویههای جدید خود را وفق می‌دهند. درحال‌حاضر به‌نظر می‌رسد همچنان واکسن‌های قبلی به‌خصوص اُمیکرون موثر است و اثربخشی نسبتا قابل‌قبولی برای ایمنی و استفاده برای دوزهای یادآور دارد و در دنیا این موضوع همچنان متداول است که واکسن‌های سویههای قبلی استفاده شود. به‌هرحال به‌نظر می‌رسد از یک جایی نیاز به بهروزرسانی مجدد داشته باشیم و حتی واکسن سویه اُمیکرون هم اثربخشی قابل‌قبول خود را از دست بدهد و برای آن موقع باید آمادگی داشته باشیم و زیرساخت و امکانات باید در کشور کامل وجود داشته باشد و همچنین نیازمند ایجاد انگیزه است و انگیزه لازم در تولیدکننده‌ها ایجاد شود.» جهانپور همچنین درباره امکان انتشار واریانت ویروس جدید منتشرشده در آمریکا نیز تصریح کرد: «گسترش از نظر ابتلا قاعدتا ممکن است اتفاق افتد ولی از نظر خسارت‌ها و عوارض جسمی و جانی و مشکلاتی که ایجاد می‌کند، هیچ‌گاه نمی‌توان صفر دانست ولی بعید است. با توجه به ذخیره ایمنی که علیه کووید-19 در اثر واکسیناسیون و ابتلای طبیعی مکرر در جهان ایجادشده، ممکن است سویههای جدید یا جهش‌هایی که اتفاق می‌افتد عوارض را بیشتر کند ولی بعید است به زمانی برگردد که با پدیده‌ای به نام ویروس نوپدید یا بیماری نوپدید مواجه بودیم و خیلی احتمال چنین امری کم است. درباره آنفلوآنزا که در جوامع مختلف اندمیک شده عوارض جسمی معمول را دارد که گاهی ممکن است برخی جهش‌های جدید این عوارض و حتی مرگ‌ومیر افزایش یابد ولی هیچ‌گاه در ابعاد یک بیماری نوپدید مثل کووید-19 خود را نشان نمی‌دهد. خیلی بعید است، ممکن است محتمل باشد ولی احتمال آن کم است.»
