عاطفه جعفری- مریم فضائلی، گروه فرهنگ: شبکه نسیم 10 ساله شد اگر بخواهیم نگاهی به چرایی راه اندازی و زمان پخش آن داشته باشیم باید به شهریورماه سال 1392 برگردیم. زمانی که این شبکه آغاز به کار کرد، اسمش را نسیم گذاشتند تا یادآور چهار واژه نشاط، سرگرمی، یادها و مسابقه باشد. عزت‌الله ضرغامی، رئیس اسبق سازمان صداوسیما در روز افتتاح شبکه نسیم وعده داده بود که برای هر مخاطب ایرانی ۴۵۰ ساعت برنامه جذاب از طریق این شبکه در تلویزیون پخش شود. ابتدا حسین کرمی مدیریت این شبکه را به عهده داشت و بعدها محمد احسانی سال 96 مدیر شبکه نسیم و جانشین حسین کرمی شد که همزمان مسئولیت مدیریت بر شبکه نمایش و کانال‌های تماشا و نسیم را برعهده گرفته بود. در سال 1400 این مسئولیت به محمدرضا خوشرو داده شد، تا بتواند برنامههای این شبکه را پیش ببرد. آنچه این روزها در قاب تلویزیون و از شبکه نسیم پخش می‌شود، نتیجه اقدامات و مدیریت سکاندار امروز شبکه نسیم است.
در ادامه آمار و نتایج مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما در خصوص شبکه نسیم را آوردیم. این آمار در سال‌های 1397 تا سال 1402 منتشر شده است. آمارها بازگوکننده میزان مخاطب برنامههای این شبکه است.
سال 1397
در سال 97 طبق گزارش مرکز تحقیقات این سازمان درباره میزان مخاطبان سریال‌ها و برنامههای شاخص سیما؛ برنامههای خندوانه و دورهمی که از شبکه نسیم پخش می‌شدند، در صدر پربیننده‌ترین برنامههای این سال تلویزیون قرار داشتند. مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما در گزارشی پژوهشی به بررسی وضعیت بیننده سریال‌ها و برنامههای شاخص شبکه‌های سیما در سال ۹۷ پرداخت. سریال «پایتخت ۵» شبکه یک سیما با 81.3 درصد و برنامههای خندوانه و دورهمی، محصول شبکه نسیم هرکدام با 66.9 درصد، از پربیننده‌ترین برنامههای تلویزیون در سال ۱۳۹۷ بودند. این گزارش پژوهشی در بررسی وضعیت بیننده برنامههای شاخص شبکه‌های سیما در سال ۹۷ نشان می‌دهد که بعد از برنامههای«خندوانه» و «دورهمی»، برنامههای «ماه عسل» و «برنده باش» شبکه سه سیما به ترتیب با 61.5 و 48.6 درصد مخاطب در رتبه‌های دوم و سوم پرمخاطب‌ترین برنامههای شاخص تلویزیون در سال گذشته قرار گرفتند.
سال 1398
براساس نظرسنجی مرکز تحقیقات صداوسیما از پرمخاطب‌ترین برنامههای سیما در مرداد 98، عصر جدید شبکه سه با 62.4 درصد پربیننده‌ترین برنامه تلویزیون شد و شبکه نسیم نیز با 5 برنامه از میان 10 برنامه پرمخاطب در صدر شبکه‌های سیما قرار گرفت. مرکز تحقیقات صداوسیما در نظرسنجی مردادماه آن سال، با اعلام میزان برنامههای پربیننده هر شبکه، آمار بیننده‌های تلویزیون را در دومین ماه تابستان 80.3 درصد اعلام و 10 برنامه پرمخاطب سیما را معرفی کرد. به این ترتیب، عصر جدید از شبکه سه، منتخب دورهمی و کودک شو از شبکه نسیم، مستند حیات وحش از شبکه مستند، سمت خدا از شبکه سه، به خانه برمی‌گردیم از شبکه پنج، وقتشه از شبکه نسیم، دستپخت از شبکه یک، ویتامین خ از شبکه نسیم و خانه ما از شبکه نسیم، 10 برنامه پرمخاطب سیما بودند.
شبکه نسیم در میان 7 برنامه بررسی شده بالاترین میزان مخاطب را در برنامه دورهمی‌با 49درصد بیننده داشته و برنامههای «کودک شو» با 39.4 درصد، «وقتشه» با 18.7درصد و ویتامین خ با 16 درصد بیننده در رتبه‌های بعدی قرار داشتند. در آبان ماه همان سال باز هم شبکه نسیم در میان شبکه‌های مختلف تلویزیون با 30.8 درصد بیشترین بیننده و شبکه سه با 20.7 درصد رتبه دوم را به دست آورد.
سال 1399
در سال 1399، طبق نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات صداوسیما؛ پرمخاطب‌ترین برنامههای تلویزیون که بازه زمانی خرداد ماه ۹۹ را تحت پوشش خود دارد، مشخص کرده که شبکه نسیم با داشتن سه برنامه در میان ۱۰ برنامه پرمخاطب سیما توانسته است پرمخاطب‌ترین شبکه صداوسیما شود. این شبکه با میانگین مخاطب 32.5 درصدی سه برنامه «دورهمی»، تکرار «خنداونه» و «کودک شو» توانست عنوان شبکه برتر خردادماه را از آن خود کند. در این نظرسنجی اشاره‌ای به نظرسنجی‌های قبلی مرکز تحقیقات رسانه ملی شده و آمده است که در دی‌ماه و اسفندماه 1398 و اردیبهشت‌ماه 1399 شبکه نسیم در صدر شبکه‌های سیما ازنظر تعداد برنامههای پرمخاطب قرار دارد.
سال 1400
در فصل بهار سال 1400، «خندوانه» از شبکه نسیم با میزان36.7 درصد بیننده توانست همچنان در صدر باشد. بر اساس نظرسنجی مرکز تحقیقات رسانه ملی از مخاطبان سیما در فصل بهار ۱۴۰۰، 78.1 درصد مردم در فصل بهار بیننده برنامههای مختلف سیمای رسانه ملی بودند، 53.2 درصد بینندگان از برنامههای سیما ابراز رضایت کرده‌اند و به‌طور میانگین سه ساعت و ۱۱ دقیقه پای برنامههای تلویزیون نشستند.
نتیجه نظرسنجی مرکز تحقیقات رسانه ملی نشان می‌دهد که در میان شبکه‌های مختلف سیما، میزان بیننده شبکه‌های سه ۵۱.۱ درصد، شبکه یک سیما ۴۵.۸ درصد، خبر معاونت سیاسی ۴۰.۹ درصد، آی‌فیلم برون‌مرزی ۳۸.۶ درصد و شبکه دو سیما ۳۴.۳ درصد بوده و از دیگر شبکه‌ها بیشتر بوده است.
وقتی نظرسنجی مخاطبان سیما در بهار ۱۴۰۰ را با نظرسنجی بهار ۱۳۹۹ مقایسه می‌کنیم مشخص می‌شود که شبکه‌های ورزش سیما، آموزش سیما و چهار سیما بیشترین رشد مخاطب را در مقایسه با آمار بهار سال گذشته از آن خود کرده‌اند. در همان نظرسنجی بیشترین دلیل بینندگان برای تماشای برنامههای تلویزیون، «سرگرمی و تفریح» (۴۳.۹ درصد) و «کسب خبر و اطلاع» (۴۳.۲ درصد) اعلام شده است.در میان برنامههای شاخص شبکه‌ها، شبکه نسیم با خندوانه 36.7 درصد، شبکه مستند با مستند حیات وحش ۳۱.۵ درصد، شبکه سه با مسابقات جهانی والیبال ۲۶.۹ درصد، چهار با زندگی پس از زندگی (ویژه افطار) ۲۶.۲ درصد از جمله این برنامه‌ها بوده‌اند. همچنین در آبان ماه سال 1400 طبق نظرسنجی مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما برنامه «خندوانه» شبکه نسیم با 35.6 درصد مخاطب در صدر برنامههای تلویزیون بوده است.
سال 1401
در اردیبهشت 1401، «عصر جدید» از شبکه سه سیما با 48.8 درصد و «خندوانه» از شبکه نسیم با 30.1 درصد بیشترین مخاطب را به دست آورده است. همان زمان در تیرماه سال 1401 براساس نتایج نظرسنجی مرکز تحقیقات برنامه خندوانه از شبکه نسیم با 39.2 درصد مخاطب و کسب رضایت 81.7درصد مخاطبان، مسابقه «دورهمی» از شبکه نسیم با 28.8 درصد مخاطب و کسب رضایت 86.2درصدی بعد از برنامه عصر جدید پرمخاطب‌ترین برنامههای تلویزیون بودند. در همین نظرسنجی به آمار تلوبیون هم اشاره‌ای شده است و فصل هشتم خندوانه با ثبت آمار سه میلیون و ۳۶۵ هزار بار مشاهده و فصل پنجم برنامه دورهمی با ثبت آمار چهار میلیون و ۴۵۳ هزار بار مشاهده، از پربیننده‌ترین برنامههای بستر آنلاین تلوبیون در ماه گذشته به شمار می‌روند.
سال 1402
طبق نظرسنجی مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما، پیرامون برنامههای این سازمان در نوروز 1402، برنامه «کودک شو» شبکه نسیم با 37.6 درصد و «نوروز دوست‌داشتنی» شبکه یک با 34.4 درصد در رده‌های دوم و سوم قرار داشتند. در خرداد سال 1402، نظرسنجی جدیدی منتشر شد و اعلام شد که شبکه‌های نسیم، افق، تهران و آموزش با افت مواجه شده‌اند و در مقابل شبکه‌هایی مانند سلامت و قرآن با افزایش مخاطب از سایر شبکه‌ها پیشی گرفتند. نکته جالب‌تر اینجاست که شبکه‌های سلامت و قرآن جزء شبکه‌های تخصصی رسانه ملی به شمار می‌روند و این مساله نشان می‌دهد ذائقه مخاطبان جعبه جادویی به سمت شبکه‌های تخصصی سوق پیدا کرده است. در این نظرسنجی شبکه سه سیما همچنان پیشتاز است.
10 مرداد 1402، برنامههای پربیننده تلویزیون در محرم اعلام شد، اما فقط دو برنامه پرمخاطب یعنی «حسینیه معلی» و «مرثیه‌خوانی محمود کریمی» آمار عددی داشت و بقیه برنامه‌هایی که اعلام شدند، فاقد آمار بودند که طبق اعلام آنها؛ برنامههای «حسینیه ایران» و «روضه خانگی» از شبکه اول سیما، «باب‌القبله» از شبکه پنجم سیما، «با کربلا» از شبکه آموزش، «روایت کربلا» و «خیمه‌گاه» از شبکه قرآن، «تنها مسیر» (سخنرانی حجت‌الاسلام پناهیان) از شبکه افق و «با حسین حرف بزن» از شبکه نسیم از جمله پرمخاطب‌ترین برنامههای امسال در ایام عزاداری اباعبدالله‌الحسین (ع) بودند که در این میان فقط برنامه با حسین حرف بزن از برنامههای شبکه تلویزیونی نسیم بود.
یک نمونه آماری در تلوبیون
در بررسی وضعیت برنامههای شبکه نسیم به سراغ سامانه تلوبیون رفتیم. تحلیل برنامه‌ها از طریق این سامانه نمی‌تواند به شناخت نسبی ما در‌خصوص تعداد بیننده هر برنامه کمکی کند، چون آمارها تجمیعی است و شامل تک برنامه‌ها نیست. در تلوبیون، برنامه‌ها به‌صورت محتوایی آرشیو شده و گاهی سخت می‌شود یک برنامه را به‌صورت کامل پیدا کرد. از دل هر برنامه، تکه‌های منتخب خارج و به‌صورت محتوایی طبقه‌بندی شدند. درنهایت، آمارهایی که از بازدید برنامه‌ها در تلوبیون قرار دارد، مجموعی از بازدید کلیپ‌های ثانیه‌ای است تا کل برنامههای پخش صداوسیما! این اتفاق در ظاهر می‌تواند گول‌زننده باشد، برای مثال برنامه «بگو بخند» که از 2 فروردین 1402 شروع به پخش شده و محتوایی طنز و سرگرم‌کننده دارد، در تلوبیون با تعداد نزدیک 3میلیون و 761هزار بازدید کننده ثبت شده است. این برنامه که تا به امروز 38 قسمت آن از تلویزیون پخش شده، در تلوبیون به بیش از 350 قسمت کوچک‌تر تقسیم شده است؛ یعنی تقریبا از دل هر برنامه یک‌ساعته، 9 کلیپ جدا شده است! اگر تک‌تک برنامههای یک‌ساعته «بگو بخند» را در تلوبیون جمع بزنیم به عددی در حدود 760 هزار بار تماشای بیننده می‌رسیم. این اختلاف بیش از سه میلیونی، حاصل تکه کلیپ‌هایی است که از دل این برنامه استخراج شده! فصل هشتم خندوانه استثنائا براساس آرشیو محتوایی دسته‌بندی نشده و هر قسمت آن، به‌صورت مجزا بارگذاری شده و می‌توان گفت مجموعه برنامههای فصل هشتم خندوانه در تلوبیون، بیش از 3میلیون و 956هزار بار دیده شده است.
خالق لحظه‌های شاد و سرگرم‌کننده
رسانه بدون‌سرگرمی عملا روح و جان ندارد، بررسی آثار شاخص تولیدشده در خارج از ایران در قالب‌های مختلف که اتفاقا در داخل کشورمان هم با استقبال بسیار خوبی مواجه شدند، نشان می‌دهد که آنها سعی کردند پیام‌هایشان در حوزه‌های مختلف دینی، سبک زندگی و حتی سیاسی را با ابزار سرگرمی منتقل کنند و البته در این مسیر موفق هم بوده‌اند. نگاه حاشیه‌ای و سطحی به سرگرمی و القای اینکه مسائل اصلی چیزهای دیگر هستند و اگر بودجه و منابع و نیرویی مانده است باید به این حوزه اختصاص پیدا کند، آفت برنامه‌سازی‌های جذاب است.
خندوانه
اگر بگوییم شبکه نسیم ابداع‌کننده مدلی از برنامههای سرگرمی در تلویزیون است گزافه نگفته‌ایم، زمانی که خندوانه شروع شد شاید خیلی‌ها منتظر بودند تا برنامه‌ای را ببینید که فقط می‌خواهد آنها را بخنداند و بعد از یک ساعت خندیدن تمام شود. اما سازندگان خندوانه نشان دادند که هدف‌شان متفاوت است و خلاقیت دارند. در سال‌های انتهایی دهه 80، رامبد جوان، طرح برنامه‌ای برای خندیدن را با کمک همان تیم خلاق خود گردآوری و حتی آن را به شبکه دوم سیما نیز ارائه کرد که با توجه به اینکه بودجه فراهم نشد این طرح هیچ‌گاه عملیاتی نشد. با روی کار آمدن شبکه نسیم که شبکه‌ای برای نشاط و سرگرمی بود، جوان، محفل اصلی برنامه خود را پیدا کرد تا در کمتر از 9 ماه از تاسیس شبکه نسیم، نخستین قسمت از خندوانه روی آنتن این شبکه برود. برنامه‌ای که شاید حتی خود او نیز احساس نمی‌کرد خیلی زود به یک برند معتبر برای او و رسانه ملی تبدیل شود و تعداد مخاطبانش به مرز چند ده‌میلیون نفر در ایران و کشورهای فارسی‌زبان همسایه برسد. برنامه‌ای که روی «خندیدن» توجه ویژه‌ای داشت و خیلی کمتر از دیگر برنامههای برند تلویزیون، با اتهام کپی‌برداری و تقلید مواجه شد. آیتم‌ها و شخصیت‌هایی که طی هشت فصل تولید شدند، تماما حاصل فکر و نبوغ همان تیم خلاقی بودند که سبب شدند بزرگ‌ترین و پرمخاطب‌ترین برنامه کارنامه رامبد جوان با وجود نقدهایی که در ادامه به آن وارد شد، مرزهای موفقیت را یکی پس از دیگری طی کند و همیشه جزء برنامههای پربیننده این شبکه باشد. خندوانه یکی از برنامه‌هایی است که به‌دلیل ژانر خانوادگی‌ای که دارد، مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته است. خندوانه در فصل‌های مختلفش آیتم‌ها، سرگرمی‌های متعدد و جدیدی را به نمایش می‌گذاشت. پانتومیم، خنداننده شو، لباهنگ و... برند شدن عروسک جناب‌خان با اجرای محمد بحرانی همه و همه از کارهایی بود که در این برنامه شکل گرفت و درنهایت باعث شد تا خیلی‌ها از قسمت‌های مختلف این برنامه استفاده کنند و برنامههای دیگری بسازند.
کتاب‌باز
وقتی که یک سال از پخش نشدن برنامه «کتاب‌باز» گذشت، نوشتیم؛ چه تعداد از برنامههای تلویزیونی را به خاطر دارید که در جذب مخاطب موثر بوده باشند؟ حال، چه تعداد از این برنامه‌ها پای خود را از سرگرم کردن مردم فراتر گذاشته و به ایجاد یک فرهنگ درست بین مردم رسیدند؟ قبل این در تلویزیون عادت‌مان داده بودند به خوانش بخش‌هایی از یک کتاب توسط بازیگران و چند برنامه در شبکه چهار و جای یک برنامه ترکیبی به‌شدت خالی بود؛ برنامه‌ای که بتواند با افراد مختلفی از جامعه ارتباط برقرار کند، کتاب را میهمان جعبه جادویی خانه‌ها کند و مطالعه و کتابخوانی را به‌عنوان یک عادت برای خانواده‌ها ترویج دهد. قطعا کتاب‌باز یکی از برنامههای موفق در این حوزه است. برنامه‌ای که وقتی شروع شد هدفش را ترویج فرهنگ کتابخوانی میان مردم اعلام کرد، هدفی که دستیابی به آن ساده نبود، اما بدون آنکه بخواهد شعار بدهد، خیلی ساده و بی‌هیچ ادعایی به این موضوع نزدیک و نزدیک‌تر شد. وقتی فصل اولش روی آنتن شبکه نسیم رفت رفته‌رفته مخاطبان برنامه هم بیشتر شدند، مخاطبانی که حالا عضوی از خانواده کتاب‌باز شده بودند و خودشان را بخشی از این برنامه تصور می‌کردند. فصل‌های بعدی هم ادامه پیدا کرد و در هر فصل قسمت تازه‌ای اضافه می‌شد تا مخاطب دچار تکرار نشود. کتاب‌باز چهره‌هایی جدید معرفی کرد، مجتبی شکوری، روانشناس که الان به‌واسطه کتاب‌باز و بخش‌هایی که در این برنامه داشت شناخته شد. در کنار کتاب‌باز پادکست‌هایی تولید شد که همه‌شان توانستند مخاطب را در فضایی غیر از برنامه تلویزیونی کتاب‌باز با خود همراه کنند. برنامه‌ای که به گفته سازندگان نمی‌خواست سرانه مطالعه را بالا ببرد اما هر کتابی که معرفی می‌شد در کمتر از چند روز در بازار نشر پرفروش می‌شد. برنامههای دیگر پرمخاطب این شبکه را باید دورهمی و کودک شو و... دانست برنامه‌هایی که شاید شبیه به آنها در برنامه‌سازی تلویزیونی هم دیده شود، با این حال توانسته که رضایت حداقلی مخاطبانش را کسب کند.
