محمد زعیم زاده، جانشین سردبیر:آقای رئیس‌جمهور روز گذشته در آیین بزرگداشت روز خبرنگار حرف مهمی زد که می‌تواند محور تعامل رسانه و دولت یا حتی حاکمیت باشد. سیدابراهیم رئیسی از جمع شدن حول منافع ملی با وجود اختلاف سلایق و تحلیل‌ها گفت. این اتفاق یک گام روبه‌جلو است. اصل برگزاری جشنواره مطبوعات بعد از 10 سال هم یک گام روبه‌جلوی مهم دیگر است که باید به فال نیک گرفته شود، اما رسانه‌ها و دولت چه کارهایی می‌توانند انجام بدهند که به منطق هم‌افزایی حول منافع ملی نزدیک‌تر شویم.
باور به نقش‌آفرینی رسانه در تحقق امر ملی یک گام مهم است، یکی از لایه‌های حوادث پاییز 1401 ضربه خوردن لایه‌ میانجی، میانه یا وسط بود؛ آن چیزی که برخی به آن حوزه‌ عمومی می‌گویند. رسانه اگر بتواند به رسالت خود به شکل حرفه‌ای عمل کند به‌طور طبیعی می‌تواند این نقش را ایفا کند. وقوع این اتفاق یک پیش‌شرط مهم دارد، به این جمله بدیهی دقت کنید، همه حرف همین است؛ رسانه اول باید رسانه باشد.
رسانه بودن پیش‌شرط‌هایی دارد؛ اولینش روابط عمومی نبودن است، تقلیل رسانه به بوق و فروکاست آن به ابزار پروپاگاندا، مهم‌ترین ضربه‌ای است که یک حکومت می‌تواند از ناحیه‌ رسانه بخورد. جالب است که بسیاری از حکومت‌ها خودشان این ضربه کاری را به خود می‌زنند. دعوت به رعایت منافع ملی بدون داشتن این فهم از رسانه‌ یک توهم است. رسانه باید تقاطع‌گیر منافع عمومی و استراتژی‌های سیستم حکمرانی باشد. روابط عمومی در چه شرایطی می‌تواند چنین موضوعی را محقق کند؟
دومین شرط اختیار دادن به رسانه‌ها برای تحقیق و پژوهش آزاد و تامین آزادی برای آنهاست. شاید کم‌هزینه‌ترین روش برخورد با فساد باور به رسانه باشد، بدون رسانه‌ آزاد ترکیبات پربسامدی مثل ژورنالیسم تحقیقی و... یا یک پروژه سیاسی است یا یک بازی زبانی. رسمیت دادن به رسانه می‌تواند از نقش دادن به آن در پروژه‌هایی شروع شود که موردتردید افکار عمومی هستند. اگر در ماجراهای آغازین پاییز 1401 جمعی از روزنامه‌نگاران می‌توانستند بی‌طرفانه تحقیق کنند چه اتفاقی می‌افتاد؟ اگر درمورد ماجرایی که چندی پیش در گیلان رخ داد، کمیته‌ای تشکیل می‌شد که تعدادی از خبرنگاران متعهد هم در آن عضو بودند آیا از بسیاری از سوالات گزنده افکار عمومی رفع ابهام نمی‌شد؟
نکته‌ سوم پذیرش نقد صریح رسانه است. دولتمردان، کارگزاران و اجزای مختلف سیستم حکمرانی باید به این باور برسند که رسانه کارمند آنها نیست. روز گذشته در جلسه رئیس‌جمهور با اصحاب رسانه وزیر ارشاد در یک سخنرانی چهاردقیقه‌ای پنج‌ بار از رئیس‌جمهور تقدیر و تشکر کرد. این رابطه بین کارمند و رئیس شاید قابل‌بحث باشد اما نباید از یک رسانه توقع داشت چنین لحنی داشته باشد. بدیهی است صراحت در نقد حتما با ادب و نزاکت قابل‌جمع است. البته رسانه‌ای می‌تواند از صراحت در نقد برخوردار باشد که فعالان آن از عزت‌نفس برخوردار باشند، از مشکلات صنفی خبرنگاران و از وضعیت معیشتی نه‌چندان جالب همکاران اطلاع داریم، اما اتفاق خوبی نیست که از سه خبرنگار سخنران روز 17 مرداد مقابل رئیس‌جمهور همگی مساله‌شان معیشت، حقوق و... باشد و یک خط از ارتقای جایگاه رسانه، تضمین آزادی‌بیان و... صحبت نشود.
نکته چهارم باور به این مساله است که مخاطبِ یک رسانه کاراکتری فعال دارد و از دوره‌ مخاطب منفعل عبور کرده‌ایم که هرچه به او تزریق می‌شد می‌پذیرفت. داشتن چنین فهمی لاجرم به پذیرش گارد باز در رسانه و تریبون دادن به افکار متنوع و ذی‌نفع در یک مساله است. به اوضاع این روزهای رسانه نگاه کنید، در مساله حساسی مثل حجاب چه تفکرات و چه دیدگاه‌هایی در رسانه‌های رسمی حرف می‌زنند و این افراد چند درصد دیدگاه‌های جامعه را پوشش می‌دهند؟
نکته پنجم پذیرش نسبی‌انگاری درنتیجه یک کار رسانه‌ای است. در رسانه، خط‌کش ارزیابی عملکرد مدرج است، برد و باخت مطلقی وجود ندارد. رسانه‌بودگی یعنی باور به اینکه نتیجه یک مواجهه به‌مثابه یک بازی فوتبال می‌تواند برد 3-1 یا باخت 2-1 باشد، قرار نیست هر نظام رسانه‌ای همه‌ بازی‌ها را 6-0 ببرد. مطلق‌انگاری در رسانه‌ یعنی خداحافظی با مخاطب و سپردن بازار مصرف رسانه به گفتمان رقیب. این فهم از رسانه در مساله امنیت ملی می‌تواند منجر به بازگرداندن اعتبار به رسانه‌های رسمی شود.
نکته ششم پذیرش خوانش انتقادی در رسانه از یک پیام رسمی است. یک پیام وقتی می‌تواند فراتر از اثر پروپاگاندیک و لحظه‌ای و بوق‌طور اثر کند که در فرد درونی شود، یک مخاطب فعال زمانی به‌سمت درونی‌سازی پیام می‌رود که با پیام مواجهه انتقادی داشته باشد. چنین فهمی از پیام ممکن است در رسانه‌های رسمی به سیاه‌نمایی تعبیر شود، مرز بین سیاه‌نمایی و خوانش انتقادی باریک است و نداشتن باریک‌بینی در بین سیاستگذاران رسانه یعنی سنگ لحد گذاشتن بر رسانه رسمی.
بر تعداد موارد بالا می‌توان افزود، اما همین موارد می‌توانند پایه‌ یک بحث درخصوص تعامل رسانه‌ها و دولت در تامین منافع ملی باشند.