عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ:چند روز پیش، اظهارنظر یکی از اعضای کمیسیون فرهنگی جنجال تازه‌ای به پا کرد تا به این بهانه نام این کمیسیون یک‌بار دیگر هم بر سر زبان‌ها بیفتد. احمد راستینه‌هفشجانی، سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی گفت: «با پیشنهاد کمیسیون فرهنگی مجلس «معاونت جوانان» در زیرمجموعه وزارتخانه ورزش و جوانان با معاونت امور زنان و خانواده ادغام می‌شود و وزارت خانواده، زنان و جوانان تشکیل می‌شود.» او در تکمیل صحبت‌هایش گفته است: «درحال حاضر وزارتخانه ورزش و جوانان به دلیل گستردگی نمی‌تواند به امور جوانان به‌صورت جدی رسیدگی کند به همین دلیل این وزارتخانه به وزارت ورزش و تفریحات تبدیل می‌شود.» همین اظهارنظر ظاهرا ساده از سوی این نماینده مجلس محل بحث و جدل در فضای رسانه شد.
فارغ از اینکه چقدر طرح ادعایی تشکیل وزارت خانواده به سرانجام می‌رسد، آمده‌ایم و یک بار دیگر طرح سوال کرده‌ایم؛ کمیسیون فرهنگی و اعضای آن در پهنه فرهنگی کشور چه کارکردی داشته و دارند و آیا اعضای فعلی این کمیسیون توانسته‌اند به وظایف خود در قبال اجتماع و فرهنگ و هنر ایرانی به‌درستی عمل کنند.
«طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده» که توسط دفتر مطالعه و آموزش و فرهنگ زیرمجموعه کمیسیون فرهنگی و کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس شورای اسلامی، تدوین شده بود، تنها طرحی است که اسمی از کمیسیون فرهنگی دارد و به عنوان قانون ابلاغ شده است. ریاست کمیسیون مشترک با امیرحسین بانکی پور عضو کمیسیون فرهنگی بوده که می توانند این طرح را در سال 1400 به عنوان قانون به سرانجام برسانند. اما طرح‌های دیگر این کمیسیون فرهنگی با وجود تصویب برخی از آنها در کمیسیون، هنوز به صحن علنی نرسیده‌اند.
در گزارش پیش‌رو مجموعه جلساتی که نمایندگان کمیسیون فرهنگی در 3 سال گذشته در دستورکار قرار دادند را لیست کرده‌ایم.
نگاهی به وظایف کمیسیون فرهنگی مجلس
طبق آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، کمیسیون فرهنگى به موضوع‌هایی چون فرهنگ و هنر، ارشاد و تبلیغ اسلامی، صداوسیما و ارتباطات جمعى، تربیت‌بدنى، خانواده، زنان و جوانان ورود خواهد کرد و وظیفه تقنینی و نظارتی خود را ذیل این محورها به پیش خواهد برد.
از جمله وظایف این کمیسیون بر اساس ماده 45 و با توجه به موضوع‌های ذکر‌شده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
بررسی طرح‌ها و لوایح ارجاعی، رسیدگی به درخواست‌های تحقیق و تفحص
پیگیری سوال نمایندگان از رئیس‌جمهور و وزیران
بررسی موارد ارجاعی از لوایح برنامه توسعه و بودجه سالیانه و گزارش آن به کمیسیون تلفیق
بررسی گزارش‌های عملکردی و نظارتی از اجرای قوانین، تهیه گزارش موردی و سالیانه درخصوص امور اجرایی دستگاه‌ها و نحوه اجرای قوانین به‌خصوص قانون برنامه توسعه و بودجه سالیانه و ارائه نکات مثبت، منفی و پیشنهاد نحوه اصلاح آن و تقدیم گزارش به مجلس جهت قرائت
حوزه‌های کلیدی فعالیت این کمیسیون شامل موارد زیر است:
1. حوزه خانواده، زنان و جوانان
2. حوزه رسانه، هنر، فرهنگ عمومی و ارشاد اسلامی
3. حوزه گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی
4. حوزه تربیت بدنی
سال 1399
در اولین سال از شروع به کار کمیسیون فرهنگی، به سراغ نمایندگان این کمیسیون رفتیم و از چرایی انتخاب این کمیسیون از اعضای آن سوال کردیم. پاسخ‌های آنها با حواشی زیادی در فضای مجازی مواجه شد. بعد از آن گزارش به سراغ اهالی فرهنگ و هنر رفتیم تا درخصوص خواسته‌هایی که از کمیسیون فرهنگی دارند صحبت کنند. سجاد نوروزی، مدیر سینما آزادی در گفت‌وگویی که با او داشتیم معتقد بود کمیسیون مسائل فرهنگی باید به‌صورت ماهیتی رصد و نظارت شود و در ادامه گفت: «یک نقشه راه و ایده‌آل در حوزه فرهنگ و هنر داریم که در آن نقطه ایده‌آل در تلویزیون، سینما و تئاتر مشخص است. عمل و عامل‌بودن به مبانی دینی و فرهنگی، تحت‌پوشش قراردادن کل جامعه هدف است. باید کل جامعه مخاطب ما باشند، فارغ از هر تفکری! باید توان این را داشته باشیم که کل جامعه را پوشش دهیم و کل جامعه مخاطب فعالیت فرهنگی و هنری ما باشند. اولین کار کمیسیون فرهنگی مجلس این است که رصد کند هر دستگاهی در این زمینه چقدر فعال بوده است. اگر دستگاهی شروع به تولید اختصاصی برای یک قشر خاص می‌کند، قشری برای روشنفکران کار می‌کند و دستگاهی فقط برای متدینان کار می‌کند؛ اینجا جایی است که کمیسیون فرهنگی باید ورود کند. ورود باید ماهیتی باشد، نه شعاری و نه الزاما اجرایی. نکته بعدی تعدد مراکز تصمیم‌گیری است.»
یا اینکه پرویز شیخ‌طادی، کارگردان معتقد بود که با انتخاب مشاور در کمیسیون‌های تخصصی مجلس می‌توان کار درستی انجام داد و گفت: «راهکار این است که کمیسیون‌ها مشاور بگیرند. همین‌طور نمی‌توان در این حوزه فعالیت کرد. نمی‌توان هر پزشکی را برای عمل مغز آورد. این خطرناک است. کمیسیون‌های فرهنگی و هر کمیسیونی که از تخصص کافی برخوردار نیست و مجلس دچار خلأ متخصصان است و باید مشاوره بگیرد که منظور از مشاور فامیل و اقوام و دوست نیست. اینها ملاک نیست. ممکن است مشاور فرهنگی پیدا کنید که حرف‌هایی بیان کند که با سلیقه ما همخوانی ندارد و حرف او درست است.»
مظلوم‌ترین بخش فرهنگی در مقابل اعضای این کمیسیون، حوزه موسیقی است. در همان سال با پیروز ارجمند، فعال حوزه موسیقی صحبت کردیم و او گفت: «مجلس و کمیسیون فرهنگی به‌عنوان اولین کمیسیون تخصصی که وظیفه آن تهیه لوایح و ارجاع به کمیسیون‌های مختلف است، در تمام این ادوار طرحی را مصوب نکرده که در حوزه موسیقی باشد. در سال‌های اخیر هیچ طرحی در این حوزه نداریم. بنابراین فکر می‌کنم این نکته بین اهالی فرهنگ و هنر خیلی زمزمه می‌شود که یکی از بی‌دغدغه‌ترین بخش‌های کمیسیون فرهنگی، موسیقی است. البته جلساتی با مدیران اصناف و برخی هنرمندان برگزار شده است.»
انتظار می‌رفت بعد از این گزارش‌ها، کمیسیون فرهنگی به این خواسته‌ها توجه کرده و جلساتی را با فعالان هر حوزه برگزار کند، اما در این سال در حوزه سینما، مهم‌ترین اقدام‌شان بازدید از جشنواره فیلم فجر و دیدار با فعالان سینمایی موسسه تصویرسازان صبح صادق بود. سخنگوی کمیسیون فرهنگی در مورد دیدار شهریار بحرانی، مدیر موسسه فرهنگی تصویرسازان صبح صادق با اعضای این کمیسیون گفته بود: «او گزارشی از عملکرد خود درخصوص ساخت سریال، فیلم سینمایی، انیمیشن، پویانمایی و هنرهای تجسمی با محوریت معارف قرآن کریم ارائه داد.» در حوزه کتاب و نشر هم دیداری با موسسه شهرستان ادب انجام شده است.
دیدار علی عسکری و گزارش عملکرد این سازمان در کمیسیون فرهنگی یکی از اقدامات این سال در کمیسیون فرهنگی است و در این جلسه پیرامون موضوعات مختلف صحبت می‌شود که مهم‌ترین آنها، قدردانی از ساخت مجموعه‌های تلویزیونی متنوع و با موضوع روز و به‌ویژه مجموعه‌های تلویزیونی امنیتی همچون «گاندو» و «خانه امن»، قدردانی از رشد کیفی برنامه‌های استانی و تنوع قومیتی آن؛ هم‌افزایی صداوسیما و مجلس برای حمایت از دو طرح بزرگ‌نمایشی «سلمان» و «حضرت موسی»، پیگیری مستمر برای اجرای قانون برنامه ششم توسعه مبنی‌بر اختصاص هفت‌دهم درصد بودجه به سازمان صداوسیما و تصویب قانون برای سریال‌های نمایش خانگی با اولویت نظارتی صداوسیما؛ ساماندهی قانون VODها بوده است.
در حوزه فضای مجازی طرح «صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» بررسی شد. کمیسیون فرهنگی، نقش موثری در جایگاه طرح صیانت دارد و غلامرضا منتظری، بیژن نوباوه، حسن میرزایی و سیدعلی یزدی‌خواه از اعضای این کمیسیون در کمیسیون ویژه بررسی طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی حضور دارند.
سال 1400
طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده از آن طرح‌هایی است که از سال 1392 در دستور کار کمیسیون فرهنگی قرار دارد. بالاخره در آبان ماه 1400 به صحن علنی می‌رود و با تغییراتی مصوب و به شورای نگهبان ارسال و بعد از تایید به صورت قانون مصوب می‌شود. این موضوع یکی از کارهای مهم این کمیسیون در دوره جدید بود، البته ایراداتی هم به این قانون وارد بود که تا سال گذشته سعی شد این موارد در قانون اصلاح شود.
پیمان جبلی در مهرماه 1400 به‌عنوان رئیس سازمان صداوسیما معرفی شد و اعضای کمیسیون فرهنگی در آبان ماه، از او دعوت کردند تا برنامه‌هایش را برای این سازمان بشنوند. او در صحبت‌هایش به ضرورت رابطه بسیار نزدیک و همدلانه با نمایندگان تاکید می‌کند و می‌گوید: «کمیسیون فرهنگی مجلس به تعبیری خانه صداوسیما در دستگاه قانون‌گذاری است.» اما در تشریح این دیدار، نصیرایی، سخنگوی کمیسیون فرهنگی در گفت‌وگویی که با تسنیم داشته، گفته است: «کادرسازی و توجه به جوانان جزء اولویت‌های رئیس جدید رسانه ملی بود که بسیار از این اتفاق استقبال کردیم. توجه به بیانیه گام دوم انقلاب در دستور اصلی رسانه ملی قرار دارد. ایجاد تحول در صداوسیما، بحث محتوایی که در خور شأن صداوسیمای جمهوری اسلامی و این ملت انقلابی باشد، بحث جرأت اقدام و جرأت ایجاد تحول، خروج آنتن صداوسیما از چهارچوب پرکردن محض، علاقه‌مندی رئیس رسانه ملی به استفاده از نظرات و دیدگاه‌های صاحبنظران و نخبگان این عرصه، خلأ سریال‌های الف ویژه در تلویزیون، بحث نظارت بر نمایش‌خانگی که در تلویزیون می‌ماند یا به وزارت ارشاد می‌رود، ازجمله مواردی بود که در این دیدار مورد توجه قرار گرفت.»
دعوت از رئیس جدید صداوسیما برای بررسی وضعیت امروز شبکه نمایش خانگی، زمانی دقیق و ارزنده است که از فعالان این حوزه و ذی‌نفعان شبکه نمایش خانگی هم دعوتی صورت می‌گرفت. درحالی‌که هیچ گزارشی از حضور فعالان شبکه نمایش خانگی در کمیسیون فرهنگی منتشر نشده است. موضوعی که می‌توانست در مجموعه برنامه‌های اعضای این کمیسیون قرار گیرد.
موارد دیگری که در 1400 باید مورد توجه قرار می‌گرفت و از دید این کمیسیون پنهان ماند، بررسی اوضاع فرهنگ در پاندمی کرونا بود که تقریبا گزارشی از این موضوع در دستورات هفتگی این کمیسیون دیده نمی‌شود. در همان ایام بیژن نوباوه از اعضای کمیسیون فرهنگی گفت‌وگویی داشت که جنجال‌برانگیز بود. نایب‌رئیس دوم کمیسیون فرهنگی مجلس در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس گفت: «بیش از ۳۰ فیلم مساله‌دار از کمیته شورای نمایش مجوز نمایش گرفته‌اند که در این فیلم‌ها ارزش‌های اخلاقی، انقلابی و ملی زیرسوال رفته است.» تا این بخش از حرف نوباوه برای برخی افراد محل ایراد نبود اما قسمت جنجالی، این بخش صحبتش بود: «این فیلم‌ها در کمیته شورای نمایش مجوز گرفته‌اند اما اگر این فیلم‌ها اکران شوند ما وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی را به مجلس فرا خواهیم خواند.» این اظهارنظر واکنش‌های مختلف اهالی فرهنگ را به همراه داشت و سجاد نوروزی از مدیران سینمایی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «ظاهرا کمیسیون فرهنگی مجلس طی این دوسال تعطیل بوده است. در این مدت که خاک مرگ بر سینمای ایران پاشیده شده بود و قریب به 30 هزار نفر از پرسنل و خانواده‌های کارکنان سالن‌های سینما در مضیقه وحشتناک بودند و خیلی‌ها تغییر شغل دادند، حتی یک صدا از کمیسیون فرهنگی مجلس، چه از رئیس و چه اعضا نشنیدیم. خود من در یک برنامه رادیویی مستقیما رئیس کمیسیون را مورد خطاب قرار دادم و گفتم هیچ طرحی برای مواجهه ما با شرایط فعلی ندارید و زیرساخت‌های فرهنگی بر اثر کرونا تخریب می‌شود. وعده دادند جلسه‌ای برگزار می‌کنیم و با هم صحبت خواهیم کرد که این جلسه هیچ‌گاه برگزار نشد.»
سال 1401
سال عجیبی برای فرهنگ و هنر بود. نیمه اول سال که پاندمی کرونا کاهش پیدا کرده بود دوباره سالن‌های تئاتر و سینما و کنسرت‌های موسیقی جان گرفتند و بعد از پشت سر گذاشتن دو سال عجیب‌وغریب شروع به کار کردند و بهار و تابستان خوبی رقم خورد. اما با اتفاقاتی که اواخر شهریور 1401 افتاد جامعه و فرهنگ ایران وارد یک مرحله تازه از التهابات و بحران شد، دوباره سکوتی مرگباری بر حوزه فرهنگ و هنر حاکم شد و برنامه‌های فرهنگی لغو شدند و همین باعث شد تا اهالی فرهنگ در یک موقعیت حساس قرار گیرند. فضای رسانه‌ای از خارج مرزها درحال پمپاژ نفرت‌افکنی درون جامعه هنری بود و تلاش مضاعفی برای تحریم هرگونه رویداد فرهنگی داشت. در چنین وضعیتی که جامعه هنری محل تهاجم رسانه‌ای قرار گرفته بود به‌صورت طبیعی این توقع وجود داشت که هرکدام از اجزای فرهنگی درون حاکمیت با تحلیلی دقیق و طراحی منسجم به تعامل و همراهی با اهالی هنر بپردازند. وقتی به مجموع جلسات کمیسیون فرهنگی نگاه می‌کنیم هیچ خبری از حضور موثری اعضای این کمیسیون به‌عنوان نمایندگان مردم و دغدغه‌مندان حوزه فرهنگ دیده نمی‌شود.
تنها اقدام قابل تأمل کمیسیون فرهنگی در آن روزهای پرالتهاب، به اواخر دی‌ماه 1401 بازمی‌گردد که محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی و مجتبی امینی، دبیر جشنواره فیلم فجر به جمع نمایندگان آمدند و دیداری با آنها داشتند. همان‌طور که در جدول می‌بینید در جلسات اعلامی برنامه‌ای ذکر نشده و ممکن است دیداری خصوصی داشته‌اند.
البته در تیرماه همان سال اعضای کمیسیون دیداری با رئیس سازمان سینمایی داشتند. در این دیدار جمعی از کارگردانان، تهیه‌کنندگان، بازیگران و فعالان عرصه سینمای کشور که اسامی آنها در هیچ خبری اعلام نشده است. در ابتدای این جلسه بیژن نوباوه، نایب‌رئیس کمیسیون فرهنگی در مورد سینمای دهه ۶۰ و ۷۰ نقطه اوج سینمای دفاع مقدس مباحثی را عنوان و در ادامه نمایندگان سوالات متعددی درخصوص سینمای ایران طرح موضوع کردند و همچنین تاکید می‌شود تا حرکت سینماگران و تهیه‌کنندگان در راستای تولید فیلم‌های سفارشی برای فستیوال‌های داخلی و خارجی مورد آسیب‌شناسی قرار بگیرد. خزاعی به چرایی برخی از موضوعات مطرح‌شده در سینمای کشور اشاره می‌کند و درمورد تکمیل زیرساخت‌های پروژه عمرانی همچون ساخت سینما در استان‌های کم‌برخوردار توضیح می‌دهد. در ادامه درمورد سوژه‌یابی دقیق برای نیازمندی‌های سینمایی کشور و همچنین اتفاقات و حواشی که در جشنواره فیلم کن رخ داد، صحبت می‌کند. در پایان هم سینماگران دغدغه‌ها و مشکلات خود را در جهت رفع و ارتقای سینمای ایران مطرح کردند و پیشنهاداتی در مورد فعال‌سازی بیشتر درخصوص هنر جبهه انقلاب طرح موضوع شد.
همچنین در فروردین‌ماه همین سال کارگردان، نویسنده و دیگر دست‌اندرکاران سریال «پلاک 13» در کمیسیون فرهنگی حاضر شدند و گزارشی را از روند کار خود به اعضای کمیسیون ارائه کردند. در این دیدار کارگردان سریال پلاک 13 در گزارش خود به جایگاه سریال طنز در میان مردم خواستار حمایت کمیسیون فرهنگی به مجلس از کارها و برنامه‌های طنز شدند. همچنین در ادامه این جلسه کارگردان و دیگر دست‌اندرکاران سریال «سنجرخان» که هم‌اکنون این سریال در دست تولید است در کمیسیون حاضر شدند و گزارشی را هم به اعضای کمیسیون ارائه کردند.
در این سال دیداری با برخی از شعرا برگزار شد و در این دیدار هم تعدادی از شعرا تقدیر و درخواست‌ها و مشکلات آنها شنیده می‌شود. یکی از درخواست‌ها این بود که مدیران کلان به شعر نگاه ابزاری نداشته باشند بلکه به شعر به‌عنوان یک مجموعه جریان‌ساز و تحول‌آفرین نگاه شود.
سال 1402
یکی از طرح‌هایی که در این کمیسیون در سال 1402 مورد توجه قرار گرفته، بحث اقتصاد فرهنگ است؛ غلامحسین منتظری، عضو این کمیسیون درمورد این طرح می‌گوید: «به موضوع اقتصاد فرهنگ، به‌عنوان مساله‌ای جدی و راهبردی نگاه کنیم؛ هرچه برای این حوزه وقت بیشتری بگذاریم، میزان وابستگی ما به نفت کاهش پیدا خواهد کرد. کلیات طرح جدیدی با عنوان «اقتصاد فرهنگ و حمایت از صنایع خلاق فرهنگی» در کمیسیون فرهنگی مجلس تصویب شده است. در کشور نیاز به تشکیل قرارگاه فرهنگی داریم که در وهله اول مسائل را رصد و ارزیابی کند و در وهله دوم باید تشخیص دهد تا چه میزان می‌شود به وزارتخانه‌ها کمک کرد.» البته در این موضوع مقرر شده بود که وزیر نفت جهت پاسخگویی به سوالات نمایندگان در کمیسیون فرهنگی حضور یابد که هیچ‌خبری از حضور وی در این کمیسیون منتشر نشده است.
در 4 ماه گذشته هم در حوزه عفاف و حجاب، لایحه حمایت از فرهنگ عفاف و حجاب بررسی شد و همچنین بحث و تبادل‌نظر پیرامون عفاف و حجاب با حضور فرماندهی سپاه محمد‌رسول‌الله و وزیر کشور در این کمیسیون صورت گرفته است.
