نویسنده : سیدمهدی موسویتبار، روزنامهنگار
از اولین دوره برگزاری جشنواره فیلم کودک در سال 61 تاکنون 38 سال گذشته است اما با احتساب امسال شاهد برگزاری 33 دوره از آن بودهایم، جشنوارهای که سهم بیشتر میزبانیاش نصیب اصفهان بوده و در سالهای مختلف برای میزبانیاش حاشیهها و جنجالهای زیادی هم پیش آمد. در سالهای ابتدایی انقلاب و با توجه به تلاش مسئولان برای اصلاح نگاه و تغییر کارکرد سینما، سینمای کودک صاحب جایگاه و اهمیت بالایی شد. کودکانی که قرار بود در کوران جنگ آبدیده شوند و هم تفریح کنند و هم مرد جنگ و انقلاب باشند. تولیدات انبوه فیلمهای کودکانه، استقبال مردم از آنها و همچنین حضور جشنواره کودک در بخش جنبی دوره اول جشنواره فیلم فجر نشان از وضعیت سینمای کودک در دهه 60 میداد. دومین دوره جشنواره فیلم فجر اما بهدلایلی مانند جنگ و مشکلات اقتصادی باتاخیری چهارساله برگزار شد. نکته مهم درباره جشنواره فیلم کودک در ایران نبود یک استراتژی مشخص است. اگر به فیلمها و سیاستهای 32 دوره قبل نگاهی بیندازیم، بیشتر متوجه خواهیم شد قطار سینمای کودک که حالا نهایتا تبدیل به ون شده، بدون مقصد مشخصی درحال حرکت است. فارغ از درست یا غلط بودنش، بهعنوان نمونه اگر زمانی فیلم «شهرموشها» در دهه 60 به کودکان یاد میداد که بچهها باید با «اسمشو نبر» مبارزه کنند و او را شکست دهند، در شهرموشهای دهه 90 به این نتیجه رسید که باید گفتوگو کرد و دیگر دوره جنگ گذشته است. فیلمهای کودک در دهههای 70 و 80 حتی در این حد هم سعی بر ترویج مسائل مهم و روزمره زندگی نداشتند. صرفا نگاه به سینمای کودک از زاویه سرگرمی بود و طبیعتا جشنوارههای این دو دوره هم متاثر از آن وضعیت بود. درحالی که اصولا این جشنوارهها هستند که باید خطمشی سالانه سینما را در هر دولتی تعیین کنند. بیتوجهی مدیران فرهنگی، ورود پولهای کثیف و نبود فیلمنامه یا اقتصاد خراب سینما؛ هرکدام از اینها میتوانند دلیل وضعیت فعلی سینمای ایران باشند اما بهنظر میرسد مشکل را باید در اوایل پاییز دید، جایی که جشنواره کودک و نوجوان برگزار میشود. جشنوارهای که هم قرار است استعدادهای سینمای کودک را بشناسد و پرورش دهد و هم مهمتر از آن سلیقه یک نسل تازه را تربیت کند. مشکل اصلی سینمای ایران بهنظر نگارنده، بیتوجهی به جشنواره کودک و نوجوان است. در این جشنواره ما نه شاهد یک استراتژی مشخص ازسوی حاکمیت هستیم و نه خبری از برنامهریزی اصولی توسط دولتهاست. فیلمهای کودک و نوجوان دوره خاتمی و احمدینژاد را با هشت سال اخیر مقایسه کنید تا متوجه عمق آن شوید. هرازگاهی فیلمهایی مانند «پرواز در منطقه ممنوع» با کمک سازمانها و نهادهای خاص تولید میشوند و البته که جذاب هستند و صاحب ایده و اندیشه. اما این تکفیلمها حکم تکستارههایی را دارند در آسمان خالی سینمای کودک. درحالی که در سینمای جهان، توجه مالی و رسانهای به سینمای کودک بیشتر میشود و اهداف و چشماندازهای فرهنگی و حتی سیاسیشان را میتوان در سینمای کودکشان دید و همزمان بهوجه سرگرمی آن توجه میشود.
پیشنهادهایی برای گوش شنوا
جشنواره فیلم کودک در این شرایط کرونایی و سخت برگزار شده است. مدیران فرهنگی هم ضرورت برگزاریاش را حس کردهاند که انشاءالله صرفا اقتصادی نباشد. برای جوان 33 ساله جشنواره کودک، گفتن از آینده و برنامهریزی شاید بهنظر دیر برسد اما حکایت همان ماهی است و آب و گرفتنش. جشنواره فیلم کودک باید یکبار برای همیشه تکلیفش را روشن کند. این جشنواره نیاز اولش استقلال است. دولتها در بهترین حالت باید برایش ریلگذاری کنند و سرعت قطارش را بیشتر کنند. دخالتها و اعمال سلایق هر مدیر آمده و رفتهای، کار این جشنواره را به اینجا کشانده که هنوز مروری بر فیلمهای قدیمیاش بهترین و جذابترین بخش آن است. جشنواره کودک و نوجوان باید چند قدم جلوتر از سینمای ایران حرکت کند. اگر قرار است بهطور کلی مفاهیمی چون ایثار، تولید و شهادت یا تلاش اجتماعی در کشور برجسته شوند، نیاز است که بهشکل غیرکلیشهای و توسط سینمای کودک به آن پرداخته شود. سینمای کودک میتواند و باید حتی سلیقه خانوادهها را هم تربیت و اصلاح کند. فیلمهای تمام ادوار جشنواره کودک و نوجوان را کنار هم بگذارید و آنها را بررسی کنید؛ کمترین نشانهای از کشور و جامعهای که در آن زندگی میکنیم و آیندهای را که قرار است ترسیم شود، در آن میبینم. افراط و تفریطها و استفاده ابزاری از احساسات و عواطف کودکان بهقصد کسب درآمد بیشتر ازجمله دلایل عدم موفقیت سینمای کودک در سالهای اخیر بوده است.
یک نمونه خارجی خوب
جشنواره فیلم کودک سابقه زیادی در دنیا دارد. جشنوارههای مختلفی با موضوع کودک در 100 سال اخیر و در شهرهای مختلف جهان برگزار میشوند. «زلین» یکی از قدیمیترین جشنوارههای فیلم ویژه کودکان و نوجوانان در جهان است که از سال ۱۹۶۱ تاکنون، هرسال در شهر «زلین» در جنوب شرقی جمهوری چک برگزار میشود. جشنواره زلین را میتوان یک از بزرگترین جشنوارههای نوع خود در جهان معرفی کرد؛ جشنوارهای در حد و اندازه بینالمللی که تمام استانداردهای جهانی در آن اجرا میشود. برپایی جشنواره فیلم در زلین نتیجه تلاش فیلمسازان بومی برای ارائه کار در یک فضای محلی بود، نتیجهای که بهمرور با تلاش گسترده به یک رویداد بزرگ بینالمللی تبدیل شده است. در این جشنواره علاوهبر برنامههای روتین، برگزاری پنلهای بینالمللی مختص تولیدکنندگان، پنل بحث و گفتوگو برای تهیهکنندگان، فیلمسازان، توزیعکنندگان و رسانهها نیز برگزار میشود. زلین، یک رویداد بینالمللی قابلتوجه با شهرت بسیار بالاست که مخاطبان بسیاری را از سراسر دنیا جذب میکند. درطول برگزاری این جشنواره، نمایش فیلم نهتنها در زلین، بلکه در بسیاری از شهرهای دیگر جمهوری چک نیز اکران میشود. هرسال این جشنواره حدود 300 فیلم از بیش از 50 کشور جهان را بهنمایش میگذارد. از سال 2010 این جشنواره با حضور بیش از 95 هزار کودک و بزرگسال برگزارشده است. این جشنواره میتواند الگوی مناسبی برای جشنواره کودک و نوجوان خودمان باشد. تعامل با کشورهای دیگر و صادرات فرهنگ و هنر ایرانی ازطریق سینمای کودک یکی از کمهزینهترین راههای انتقال و استیلای فرهنگی خودمان است. نقطه قوت جشنواره فیلم کودک و نوجوان زلین، به چهلوهشتمین دوره آن برمیگردد که برای نخستینبار با اضافه شدن 6 سالن جدید، فیلمهای شرکتکننده در ۲۳ مکان بهنمایش درآمدند. در این دوره ۵۷۱ فیلم از ۵۲ کشور حضور یافتند و تعداد تماشاگران به بیش از ۱۰۸ هزار نفر رسید. پنجاهونهمین دوره جشنواره فیلم کودک و نوجوان زلین با نمایش 280 فیلم از 51 کشور، 42 هزار مخاطب را به خود جذب کرد. جشنواره فیلم زلین با ترکیبی از سنتهای فیلمسازی قدیم و مدرن، ویژگی بارز و منحصربهفردی دارد. این جشنواره، دو قطب تماشاگر و خالق اثر را درکنار هم قرار داده است و زمینههای تعاملی بسیاری در آن رقم میخورد. جشنواره زلین یک عضو فعال در انجمن فیلمهای کودکان اروپاست که برنامه گسترده حمایتی، حرفهای و خیریه را ساماندهی میکند. جشنواره سینمای کودک برای بقا و پیشرفتش راهی ندارد جز ایجاد هویت مستقل در داخل کشور و تعامل با کشورهای دیگر درسطح بالا و گسترده. این طفل برای تفریح بزرگسالان نیست، قرار است بزرگسالان فاخر و فهمیده تربیت کند.
.gif?v=0)
