نویسنده: زهرا رمضانی، روزنامهنگار
23خرداد چهار دهه پیش ستاد انقلاب فرهنگی با فرمان امام خمینی(ره) شکل گرفت؛ ستادی که پایه اصلی ایجاد شورای عالی انقلاب فرهنگی بهشمار میرود و بعد از دوبار ترمیم عمده از حالت ستاد خارج شده و در قالب شورا به فعالیت خود ادامه داده است؛ شورایی که این روزها بهعنوان اصلیترین نهاد سیاستگذاری در حوزه علمی و فرهنگی کشور محسوب میشود. مصوباتی که توسط بیش از 40 تن از اعضای حقیقی و حقوقی این شورا به تصویب میرسد بهعنوان اسناد بالادستی در این حوزه که هم شامل جامعه آکادمیک و هم بطن جامعه میشود، تلقی شده و توسط دستگاههای مجری لازمالاجرا خواهد بود. نکته جالب اینکه فعالیتهای این شورا طی 40سال گذشته بیشتر بر حوزه علم و فناوری متمرکز بوده و بعد از آن حوزه فرهنگی مدنظر این شورا قرار گرفته است؛ از سوی دیگر تا امروز مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی بهویژه در حوزه فرهنگ آنطور که باید موردتوجه قرار نگرفته و دراصل بخش اعظم این مصوبات بر زمین مانده است تا جایی که بهمن سال گذشته محمد آقاسی، دبیر ستاد فرهنگ شورای عالی انقلاب فرهنگی اعلام کرده بود؛ این شورا نزدیک به دوهزارو۳۰۰ مصوبه دارد که از نظر موضوعی، ۶۶ درصد مصوبات به حوزه علم و فناوری و ۲۷ درصد به حوزه فرهنگ مرتبط است. همچنین هفتدرصد مصوبات هم هردو حوزه علموفناوری و فرهنگ را پشتیبانی میکند و بخش عمده مصوبات اجراییشده به حوزه علم اختصاص دارد و فقط یکسوم مصوبات حوزه فرهنگ اجرایی و عملیاتی شده است؛ علیرغم اینکه این اظهارنظر نشاندهنده در اولویت قرارداشتن بحث علم و فناوری از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی است، اما نباید این مهم را نیز نادیده گرفت که تنها یکسوم از همین 27درصد مصوبات که 621 مصوبه در حوزه فرهنگی میشود، یعنی حدود 207
مصوبهاش به مرحله اجرایی رسیده است.
نگاه بیفروغ روحانی به جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی!
رئیسجمهور بهعنوان رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی محسوب میشود و طبیعی است ریاست این شورا هر چهارسال یکبار با انتخابات تغییر کند و حسن روحانی از مرداد 92 تا سال 1400 ریاست شورا را برعهده دارد. شاید بتوان اینطور عنوان کرد که هفتسال گذشته یکی از پرحاشیهترین سالها برای این شورا به شمار میرود و شورا دراین مدت شاهد اتفاقات و حواشی زیادی بوده است. آخرین جلسه این شورا درحالی 29 بهمن سال گذشته برگزار شد و از همان زمان تاکنون اعضا دیگر برای برگزاری جلسه در سال جدید دور هم جمع نشدهاند که پیشتر از بهمن 97 تا خرداد98 هم شورا نزدیک به پنجماه را بدون برگزاری حتی یک جلسه و بهخاطر عدمحضور شخص رئیسجمهور پشتسر گذاشت و درنهایت رئیسجمهور باردیگر اداره جلسات شورا را در دست گرفت تا از این طریق این پیام به بیرون از شورا مخابره شود که دولت روحانی اهتمام ویژهای به این شورا ندارد و علیرغم اینکه این نهاد، جزء اصلیترین نهاد سیاستگذار و ترسیم ریل فرهنگی کشور محسوب میشود، اما قرار نیست در دولت روحانی شورا به اندازه جایگاه سیاستگذاریاش در راس قرار داشته باشد. این درحالی است که براساس آییننامه داخلی خود شورا جلسات شورای معین باید حداقل هردو هفته یکبار تشکیل شود اما در دولت قبلی و فعلی چندان تمایلی به این کار دیده نشده است.
شورای عالی انقلاب فرهنگی طی 7 سال؛ عملکردی نمایشی
با نگاهی به بخش مصوبات سایت خود شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز میتوان به راحتی به چگونگی برگزاری جلسات از سوی شخص رئیس شورا رسید. علیرغم اینکه در طول سالهای حضور حسن روحانی بهعنوان رئیس این شورا حدود ۹۱ جلسه برگزار شده که از این تعداد نیز هشت جلسه آن مربوط به برهه زمانی شهریور ماه 92 تا پایان اسفند همان سال بوده است. البته شورا در چند ماهه سال 92 تنها 44 مصوبه داشته که بیشتر آنها نیز مصوبات انتصابی اعضا و روسای مختلف فضای آموزش عالی کشور بوده و شاید بتوان مهمترین تصمیمگیری اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی را درباره تصویب «سند ملی علوم و فناوریهای سلولهای بنیادی» دانست. برگزاری جلسات در سال 93 شرایط بهتری داشته است؛ چراکه در طول 12 ماه این سال، 16 جلسه توسط اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار شده و هرچند باز هم وضعیت برگزاری جلسات بهصورت هردو هفته یکبار نبود، اما قطعا نسبت به سال 92 بهتر بوده است. نکته قابلتامل درباره جلسات سال 93 این شورا آن است که در بخش مصوبات سایت اطلاعاتی از مصوبات شورا که از 22 مهر 93 تا 23 آذر 95 به تصویب رسیده، وجود ندارد و جالبتر اینکه در این بخش از سایت شورا هیچ خبری درباره مصوبات شورا در سال 94 نیست. در سال 95 نیز تنها اخبار مربوط به دو مصوبه که در آذر ماه و دی ماه به تصویب رسیده، منتشر شده و اخبار مربوط به مصوبات سال 96 هم در بخش مصوبات سایت وجود ندارد. با این حال با نگاهی به سایت مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی میتوان به گزارش عملکرد شورا در سال 93 رسید. شورای عالی انقلاب فرهنگی در این سال هم تنها 16 جلسه برگزار کرده و باز هم آییننامه شورا مبنیبر برگزاری هر دو هفته یکبار جلسات، در آن سال نقض شده است. براساس سایت مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی اولین جلسه شورا در این سال مربوط به جلسه 744 در فروردینماه و آخرین آن هم مربوط به جلسه 760 است که در 12 اسفندماه همان سال به تصویب رسیده است. شورا در طول 12 ماه از سال 93، تنها 63 مصوبه داشته که از این تعداد هم 42 مصوبه در ارتباط با تایید انتخاب یا انتخاب روسای دانشگاهها بوده است. البته در آن زمان کمیته منتخب شورا برای انتخاب روسای دانشگاه وجود خارجی ندارد و طبیعی بود که خود شورا باید به صورت مستقیم برای انتخاب روسای دانشگاهها ورود میکرد. در سال 94 اما شورای عالی انقلاب فرهنگی کمکارتر از سال 93 شده بود؛ چراکه اولین جلسه این شورا مربوط به جلسه 761 در فروردین ماه و آخرین جلسه مربوط به جلسه 776 در اسفند ماه است.
در اصل شورا در آن سال تنها 15 جلسه برگزار کرد که ماحصل آن هم صرفا تصویب 18 مصوبه بوده است؛ هرچند در این سال دیگر خبری از مصوبات انتصابی شورا نیست، اما برخی از مصوبات شورا مانند مصوبه «تشکیل هیات عالی تجدیدنظر موضوع تبصره ماده واحده مصوب جلسه ۶۳۰ شورای عالی انقلاب فرهنگی» را میتوان جزء مصوبات جنجالی شورا در این سال دانست. «سیاستها و ضوابط اجرایی آمایش آموزش عالی در عرصه سلامت در جمهوری اسلامی ایران»، مصوبه اصلاح و تکمیل موادی از آییننامه جایزه ادبی جلال آلاحمد، مصوبه امکان ادامه تحصیل فرهنگیان دارای مدرک معادل در مقاطع تحصیلی بالاتر، سیاستها و ضوابط اجرایی حاکم بر آمایش آموزش عالی در جمهوری اسلامی ایران ازجمله مصوبات مهم این شورا به شمار میرود اما شاید بتوان اصلیترین مصوبه را مربوط به «تفویض صلاحیت انتخاب روسای دانشگاهها و موسسات آموزش عالی به کمیته منتخب شورای عالی انقلاب فرهنگی» دانست؛ مصوبهای که براساس آن انتخاب روسای دانشگاهها به این کمیته که متشکل از وزیر علوم، وزیر بهداشت، رئیس نهاد رهبری در دانشگاهها، دبیر شورایعالی انقلاب فرهنگی و رئیس هیات نظارت و بازرسی شورایعالی انقلاب فرهنگی است، واگذار شده و تنها در صورتی که این کمیته نتواند روی فردی به اجماع برسد، بحث انتخاب روسای دانشگاهها به صحن شورا کشیده خواهد شد. وضعیت عملکردی شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 95 براساس اطلاعات منتشر شده روی سایت مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی جالبتر از دو سال قبل است؛ چراکه در این سال تنها هفت مصوبه توسط اعضای شورا به تصویب رسیده و اولین جلسه نیز در 17 فروردین ماه آن سال و با شماره 777 برگزار شده است و آخرین جلسه نیز مربوط به جلسه شماره 793 و 3 اسفند ماه سال 95 است؛ با این حساب شورا درآن سال نیز تنها 16 جلسه برگزار کرده با استناد به سایت مرکز پژوهشهای مجلس و حتی سایت خود شورای عالی انقلاب فرهنگی که تنها دو مصوبه این شورا در سال 95 را نشان میدهد، این شورا در آن سال تنها 9 مصوبه داشته که ازجمله آن میتوان به «سیاستها و ضوابط ارتقای مشارکت خیرین و واقفین در پیشرفت حوزه علم و فناوری»، مصوبه «اصلاح و تکمیل مصوبه سیاستها و ضوابط اجرایی آمایش آموزش عالی در عرصه سلامت»، «انتخاب نماینده شورای عالی انقلاب فرهنگی در شورای راهبری پایگاه استنادی علوم جهان اسلام»، «اساسنامه صندوق مشارکت توسعه فرهنگ قرآنی»، «اساسنامه موسسه جهانی ولایت» اشاره کرد. در سال 96 هم که اولین جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی مربوط به جلسه 794 و در 15 فروردینماه است، شورا تنها 11 جلسه را در طول سال برگزار کرد، این یعنی شورا حتی یک ماه را نیز بدون جلسه پشتسر گذاشته است، بهطوری که آخرین جلسه آن مربوط به جلسه 805 و در اسفند ماه همان سال بوده است. در این سال شورا مصوباتی چون «سند راهبردی توسعه آموزش عمومی قرآن کشور»، «مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی درخصوص ساماندهی برگزاری آزمونهای بینالمللی» «آییننامه اجرایی پرداخت کمکهزینه تحصیلی دانشجویی به حافظان و قاریان در سال 1396» و... را داشته و جالب اینجاست که حتی یک خبر از مصوبات این سال در سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی وجود ندارد. در سال 97 آنطور که مرکز پژوهشها منتشر کرده تنها پنج مصوبه توسط این شورا به تصویب رسیده که مهمترین آن نیز «انتخاب دبیر جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی» بوده است. «ساماندهی برگزاری آزمونهای بینالمللی زبان فارسی» و«ضوابط ارزیابی عمومی حافظان قرآن کریم» هم از دیگر مصوبات شورا در این سال است؛ با این حال نباید فراموش کرد که آخرین جلسه این شورا مربوط به دی ماه همان سال است و بعد از انتخاب دبیر جدید عملا جلسات این شورا نیز به ورطه تعطیلی کشیده و در اصل این شورا در آن سال تنها 10 جلسه برگزار کرد و تا خرداد سال 98، این شورا تشکیل جلسه نداد. اولین جلسه این شورا در سال 98، مربوط به جلسه 817 است که در خرداد ماه تشکیل شد و مصوبه «تجدید انتخاب نماینده شورای عالی انقلاب فرهنگی در هیات نظارت بر مطبوعات»، «تکمیل و تعمیم شمول ماده واحده اختصاص سهمیه به داوطلبان آزمون سراسری در مناطق زلزلهزده کشور به کلیه مناطق درگیر بلایای طبیعی» و... را به دنبال داشت. جالب اینجاست در سایت مرکز پژوهشها نیز تنها 17 مصوبه مربوط به این سال از شورای عالی وجود دارد که آخرین آن هم مربوط به جلسه 827 و 29 بهمنماه است، یعنی در این سال نیز تنها 10 جلسه برگزار شد و عملا بار دیگر آییننامه داخلی شورا نهتنها جدی گرفته نشد، بلکه برگزاری تعداد جلسات به کمترین حد خود رسید. هرچند شاید بررسی عملکرد شورا از روی آمارهای منتشرشده روی سایت خود شورا و مرکز پژوهشها، کار چندان دقیقی نباشد؛ اما با نگاهی به مصوبات این شورا در مدت ریاست حسن روحانی میتوان به این نتیجه رسید که عملا شورا خروجی قابلدفاعی نداشته و مصوبات آن نیز چندان راه به جایی نبردهاند.
زیرمجموعههایی کمرمقتر از صحن شورا
درکنار جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی که در طول هفتسال گذشته با فرازوفرودهایی همراه بوده و گاه با تعطیلی چندماهه روبهرو شده، زیرمجموعههای این شورا نیز مانند هیاتعالی جذب، شورای تحول علوم انسانی و دبیرخانه شورای اسلامیشدن دانشگاهها و مراکز آموزشی که همگی ذیل خود شورا فعالیت میکنند، همواره فعال بوده و در طول سالهای گذشته مصوبات بسیار مهمی توسط آنها به تصویب رسیده است که شاید یکی از مهمترینشان را بتوان «سند دانشگاه اسلامی» دانست؛ سندی که در جلسه 735 شورا و در 25 تیر سال 92 و براساس مصوبه شورای اسلامی شدن دانشگاهها و مراکز آموزشی به تصویب رسیده، اما در عمل مانند بسیاری از مصوبات این شورا به مرحله اجرایی نرسیده است. بهعبارت دیگر این سند در 9 فصل و با 12 هدف مصوب شده که تمام شئون فعالیتی دانشگاهها در حوزههای آموزشی، فرهنگی تربیتی، پژوهش و فناوری، مدیریتی و نظام اجرایی را دربرگرفته و برای اسلامیسازی هرکدام از این بخشها راهبردهایی را تعیین کرده است. ازجمله اهدافی که در این سند به آن اشاره شده میتوان به تولید دانش تمدنی بهویژه علوم انسانی-اسلامی، تحقق سبک صحیح زندگی اسلامی، مشارکت حداکثری دانشگاهها در تمدنسازی نوین اسلامی، احیا و ارتقای نقش خانواده در فرآیند تعلیم و تربیت، گسترش تعامل حوزه و دانشگاه و... اشاره کرد، اما واقعیت آن است که وقتی نگاهی به فضای آکادمیک این روزهای کشور میاندازیم، باید بگوییم بعد فرهنگی و سبک زندگی این سند هیچگاه به محیط واقعی دانشگاهها نرسیده و این مساله را میتوان بهراحتی در فضای دانشگاهها مشاهده کرد و دراصل علیرغم وجود مصوبات کاربردی در ارتباط با محیط فرهنگی دانشگاهها اما هنوز بسیاری از مشکلات این حوزهها برجای خود باقی مانده و مصوبات این حوزهها نیز به مرحله عمل نرسیده است.
از سوی دیگر هیاتعالی جذب بهعنوان یکی از زیرمجموعههای مهم این شورا به شمار میرود؛ هیاتی که هرچند در سال 86 تشکیل شد، این درحالی است که محمدعلی کینژاد، رئیس هیات عالی جذب آبان سالگذشته از تعیینتکلیف پرونده بورسیهها تا بهمن همانسال خبر داده بود، اما هنوز بعد از گذشت پنج ماه از آن وعده عملا اتفاق خاصی برای بسته شدن پرونده دانشجویان بورسیه نیفتاده و حتی ورود بهظاهر پرقدرت این هیات از 6ماه دوم سالگذشته نتوانسته راه بهجایی ببرد و همچنان تعدادی از دانشجویان بورسیه منتظر تعیینتکلیفشان هستند.
در این میان شاید بد نباشد نگاهی هم به فعالیتهای شورای تخصصی تحول و ارتقای علوم انسانی داشته باشیم؛ شورایی که قطعا یکی از اثرگذارترین شوراها در ارتباط با برونرفت از وضعیت فعلی رشته علوم انسانی در کشور محسوب میشود و البته تا امروز مصوبات مفیدی را نیز در راستای اسلامیسازی علوم انسانی داشته است و آخرین آن را هم میتوان جلسه صدوهفتادونهم این شورا دانست که 19 خردادماه امسال تشکیل و طی آن سرفصل دوره کارشناسیارشد رشته روانشناسی اسلامی به تصویب رسید. جلسات این شورا از آن جهت دارای اهمیت فراوان است که علوم انسانی یکی از اصلیترین رشتهها در تغییر سبک زندگی مردم به شمار میرود، تا جایی که اگر بگوییم برای تحقق «سند دانشگاه اسلامی» نیز باید روی اسلامیسازی علوم انسانی متمرکز شویم، بیراه نگفتهایم و همین مهم میطلبد تا مصوبات این شورا بیش از پیش موردتوجه مسئولان اجرایی کشور قرار بگیرد. شورای عالی انقلاب فرهنگی در کنار همه کمیسیونها و شوراهای خود، قرار است کمیسیونی دانشجویی برای خود راهاندازی کند؛ کمیسیونی که هرچند هنوز به مرحله نهایی نرسیده اما آنطور که منصور کبگانیان، دبیر ستاد علم و فناوری شورا در بهمن سال گذشته گفته بود: «اعتقاد داریم نیاز جدی به چنین کمیسیونی وجود دارد. بههرحال بخشی از اطلاعات و حرکتهای جدی و شاداب جامعه علمی از سوی دانشجویان است و باید تقویت شود، همچنین برای حمایت از انجمنهای علمی دانشجویی و ارتباط با دانشجویان در سطح دانشگاه نیاز جدی به کمیسیون دانشجویی در شورای عالی انقلاب فرهنگی داریم که درحال تصویب آن هستیم.» قطعا درصورت تصویب و تشکیل این کمیسیون میتوان امیدوار بود که بسیاری از مصوبات مربوط به فضای فرهنگی دانشگاهها به مرحله اجرا برسد، اما تاکنون در پس وعده و وعیدها محقق نشده است.
شورای عالی انقلاب فرهنگی در دوران روحانی؛ از درگیری لفظی اعضا با رئیس تا تغییر دبیر و بیاهمیتی به فرهنگ عمومی
درکنار همه کارهای بر زمین مانده در شورای عالی انقلاب فرهنگی، اما نمیتوان از دوران پرحاشیه ریاست حسن روحانی بر این شورا گذشت؛ چراکه در طول هفت سال گذشته بعضا وقت شورا بهجای رسیدگی به مشکلات و بهتبع آن تصویب مصوبات کاربردی، صرف بحث و جدل میان اعضای شورا با شخص رئیسجمهور شده و شاید اصلیترین آنها را بتوان خبر مربوط به درگیری لفظی رحیمپورازغدی با روحانی دانست. البته این تنها حاشیه شورا در این دست نیست و در بهمن سال 97 نیز میان عزتالله ضرغامی، بهعنوان یکی از اعضای شورا و رئیسجمهور بر سر فضای مجازی و فیلترینگ درگیری لفظی شکل گرفته بود. کمتر از یکسال جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی شاهد درگیری لفظی میان یکیدیگر از اعضا با رئیس آن هم بر سر گرانی یکباره قیمت بنزین بود تا جایی که حسن روحانی آن جلسه را نیمهکاره رها کرد. آنطور که رحیمپورازغدی ماجرای این درگیری را در مراسم روز دانشجوی سال گذشته در دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی بازگو کرده بود، رئیسجمهور نقد درباره شیوه اجرایی کردن افزایش قیمت بنزین را تحمل نکرده و از ازغدی خواسته بود تا در این زمینه سکوت کند! البته بعد از این بحث و جدلها، هم عزتالله ضرغامی و هم رحیمپورازغدی در یکی از جلسات این شورا دعوت نشدند و چندی بعد نیز رحیمپورازغدی در آبان 98 از تصمیمش برای عدم حضور در جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی خبر داده بود. دو ماه بعد این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی از لزوم شفافیت موضعگیری اعضا سخن به میان آورد و به گفته او گزارش دادن به افکار عمومی جزء وظایف اعضای این شورا نبوده و او به رئیس دولت اصلاحات پیشنهاد داده تا کل مذاکرات شورا همانند مجلس شورای اسلامی علنی شود، اتفاقی که البته هنوز محقق نشده است. با این حال باید به این مهم اشاره شود که اولینبار نیست که رئیسجمهور نقدناپذیری دولت را به اثبات رسانده بود و بارها در جلسات خارج از شورای عالی انقلاب فرهنگی هم عدمتحمل انتقاد از سوی دولتیها دیده شده است. با این حال شورای عالی انقلاب فرهنگی در مدت دوران دولت یازدهم و دوازدهم شاهد حواشیای غیر از درگیری لفظی هم بوده که شاید بتوان یکی از اصلیترین آن را تغییر دبیر شورا دانست. 12 دی دو سال پیش سیدسعیدرضا عاملی با رای اعضای این شورا بهعنوان دبیر انتخاب شد تا محمدرضا مخبردزفولی بعد از 13سال دبیری از شورای عالی انقلاب فرهنگی برود. یکیدیگر از اتفاقات شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 98 مربوط به تشکیل ستاد هماهنگی و راهبری نقشه مهندسی فرهنگی است؛ ستادی که پنج سال بعد از تصویب سند مهندسی فرهنگی کشور و با اهدافی ازجمله بررسی وضع موجود فرهنگی کشور براساس شاخصهای مصوب، تقسیم کار ملی و ایجاد هماهنگی و انسجامبخشی برای اجرای نقشه، تصویب سیاستهای اجرایی و خطوط راهنمایی مربوط به اقدامات ملی برای ابلاغ به دستگاهها، تصویب برنامههای پیشنهادی دستگاهها برای اجرای مفاد نقشه و... شکل گرفته و جالب اینجاست که در طول یک سالی که از عمر این ستاد میگذرد، این ستاد جز دو مصوبه چارچوب تدوین اسناد ملی حوزه فرهنگ و روزآمدسازی سند مهندسی فرهنگی خروجی دیگری نداشته است و علیرغم اینکه حوزه فرهنگ یکی از اصلیترین حوزهها در هر جامعهای به شمار میرود، اما به نظر میرسد رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی در طول هفتسال گذشته آنطور که باید توجهی به این حوزه ندارد و برای بر زمین ماندن مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی چندان اهمیتی قائل نیست.