نویسنده:  مریم حضرتی، روزنامه‌نگار

سال 99 از ابتدا متفاوت شروع شد و بانی این تفاوت یعنی کرونا، مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها را بر آن داشت تا برای کمک و همیاری به مردم در مسیر مبارزه با کرونا دست به کار شوند. واحد شهرکرد دانشگاه آزاد اسلامی ازجمله همین مراکز آموزش عالی است که با طرح‌هایی نظیر ساخت کیت مولکولی تشخیص بیماری کرونا، تولید ماسک و مایع ضدعفونی‌کننده و تولید دمنوش‌های گیاهی تقویت‌کننده سیستم ایمنی بدن، تلاش کرده نقش علمی خود را در صحنه مبارزه با کرونا ایفا کند.  به این بهانه با ابراهیم رحیمی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان چهارمحال‌وبختیاری پیرامون فعالیت‌های این واحد دانشگاه در زمینه‌های آموزشی و پژوهشی در ایام کرونا به گفت‌وگو نشستیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

ابراهیم رحیمی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درخصوص فعالیت‌های فناوران دانشگاه آزاد اسلامی چهارمحال‌وبختیاری در بحث کرونا اظهار کرد: «این دانشگاه در رابطه با بحث کرونا فعالیت‌های مختلفی ازجمله ساخت کیت، تولید گیاهان دارویی، راه‌اندازی کتابخانه دیجیتال کووید-19 و... داشته است.» وی افزود: «واحد شهرکرد درحال انعقاد درخصوص ساخت کیت تشخیص کرونا به روش مولکولی است که البته در مرحله مقدماتی کار هستیم و اگر مجوزات لازم گرفته شود به تولید خواهد رسید.»

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد ادامه داد: «تخصص و زمینه کار ساخت کیت مولکولی در این دانشگاه وجود دارد و آزمایشگاه دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد در بحث مولکولی و بیوتکنولوژی یکی از مجهزترین آزمایشگاه‌های استان و حتی استان‌های مجاور است و خوشبختانه اعضای هیات‌علمی این دانشگاه با مرتبه‌های استادیار، دانشیار و استادی، تخصص و تجربه مناسبی در این زمینه دارند.»

  رحیمی اضافه کرد: «از دیگر فعالیت‌های شرکت‌های فناور واحد، تولید دمنوش گیاهی برای تقویت سیستم ایمنی بوده (شرکت کچوان) و عطایی به همراه تیم‌شان که همه از اعضای هیات‌علمی، دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد هستند در این مهم نقش داشته‌اند، تمام مجوزات لازم گرفته شده و تقریبا دوماهی است که به تولید رسیده است.»

وی با بیان اینکه در واحد شهرکرد کارآفرینی شکل گرفته و درحال حاضر در شرکت کچوان از دانشجویان، فارغ‌التحصیلان و اعضای هیات‌علمی برای تولید این دمنوش و نمونه‌های مشابه استفاده شده است، گفت: «تعدادی از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان این دانشگاه در رشته گیاهان دارویی و صنایع غذایی مشغول فعالیت هستند. در این شرکت همه مراحل کار از کاشت، برداشت، خشک‌کردن، فرآوری، سالم‌سازی و حتی بسته‌بندی انجام می‌شود.»

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد ادامه داد: «تاکنون در این دو ماه 200 بسته از دمنوش گیاهی تقویت‌کننده سیستم ایمنی بدن تولید، عرضه و مجدد ثبت‌سفارش شده است. تیم کارشناسی این دمنوش را به عنوان یک مکمل درمانی برای بیماری‌های ویروسی ازجمله آنفلوآنزا، سرماخوردگی، بیماری‌های مشابه و بیماری‌های تنفسی به بیماران پیشنهاد می‌کنند. این محصول از ترکیب گیاه سرخارگل، آویشن و... تشکیل و کارهای آزمایشی روی آن انجام شده و مجوزات لازم جهت تولید محصول از محیط‌زیست، جهاد کشاورزی، سازمان غذا و دارو، انجمن طب سنتی ایران و... اخذ شده است.»

وی ادامه داد: «در کنار این محصول گیاهی، ۲۰ محصول و دمنوش گیاهی دیگر هم دارای مجوزهای لازم جهت تولید هستند. این 20 محصول انواعی از دمنوش‌های گیاهی هستند که با خواص آرام‌بخشی، کاهش فشارخون، کمک به دفع سنگ کلیه، افزایش تقویت سیستم ایمنی بدن و... به کار می‌روند.» این عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی عنوان کرد: «چهار هکتار از 53 هکتار زمین کشاورزی واحد به کاشت گیاهان دارویی به روش ارگانیک و سالم اختصاص داده شده است. بخشی از مزرعه دانشگاه زیرکشت گل‌محمدی است و امیدواریم با راه‌اندازی کارگاه اسانس‌گیری واحد که درحال راه‌اندازی است، از خام‌فروشی محصول گل‌محمدی جلوگیری شود.» 

رحیمی با بیان اینکه شرکت دیگری در واحد شهرکرد در مراحل پایانی تولید مواد شوینده است، اظهار کرد: «پایه و ترکیب اصلی این مواد مشابه سایر مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده‌هاست، اما تفاوتش این است که با قیمت پایین‌تر و میزان بیشتر می‌توان این مایع ضدعفونی‌کننده را تولید کرد و در اختیار واحدهای استان و سازمان‌های مختلف استان قرار داد که نظام مهندسی استان پیشنهاد داده اگر تولید شد در اختیارشان قرار داده شود. درحال حاضر دستگاه با همکاری دانشگاه آزاد شهرکرد ساخته شده و نکته مهم این است که ساخت دستگاه توسط دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد انجام شده؛ یعنی مواد اولیه خریداری و متخصصان دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد با کمک نیروهای بیرونی این دستگاه را ساخته‌اند و منتظر اخذ یک‌سری مجوزهاست که پس از کسب آن اقدام به تولید خواهند کرد، چراکه نمونه اولیه آن تولید شده و استاندارد آن را تایید کرده است.»

رحیمی درباره فعالیت‌های جهادی دانشجویی هم گفت: «گروه جهادی فانوس وابسته به بسیج دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد با همکاری دانشجویان بسیجی سایر دانشگاه‌ها اقدام به راه‌اندازی کارگاه تولید ماسک کردند. آنها درکنار تولید ماسک، در بسته‌بندی و توزیع مواد ضدعفونی‌کننده به اقشار بی‌بضاعت نقش موثری داشتند.»

وی افزود: «گروه‌های بسیجی دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد در ضدعفونی‌کردن 15محله از چهارمحال و بختیاری نقش داشتند و همچنان درحال فعالیت هستند که واقعا جا دارد از این عزیزان تقدیر شود.» 

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد ادامه داد: «موردی که به‌دنبال شیوع ویروس کرونا به شکل جدی در دانشگاه آزاد اسلامی استان چهارمحال‌وبختیاری دنبال شد، بحث برگزاری کلاس‌های مجازی بود که دوستان پشتیبانی، تیم‌های آموزشی و ‌آی‌تی دانشگاه شبانه‌روز از 17 اسفند تاکنون پیگیر برگزاری منظم کلاس‌ها بودند و شاید یکی از استان‌های پیشرو در این زمینه چهارمحال‌وبختیاری بوده است، چراکه الان بیش از 80 درصد کلاس‌های دانشگاه آزاد اسلامی این استان به‌صورت آنلاین برگزار شده و بیش از 90 درصد اساتید این دانشگاه کلاس‌هایشان را برگزار کردند. حضور دانشجویان در این کلاس‌ها خوب بوده و از دانشجویان خواستیم تا مطالب و فایل‌های اساتید را به کسانی که نتوانستند در کلاس‌ها حضور پیدا کرده یا فایل‌ها را دریافت کنند، برسانند.» 

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد درباره دانشجویانی که نتوانستند از کلاس‌های آنلاین استفاده کنند، هم گفت: «میز کار مجازی فعالیت دیگری بود که این دانشگاه درنظر داشته و اساتید دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد موظف هستند میزکار مجازی با ساعت و روز مشخص داشته باشند تا پاسخگوی دانشجویان خود باشند ضمن اینکه مدیرهای گروه‌های آموزشی با هماهنگی رئیس دانشکده‌ها حداقل سه روز در هفته درمحل کار خود حاضر‌ند و پاسخگوی دانشجویان گرامی هستند.»

وی افزود: «از تمامی مدیرگروه‌ها و اساتید خواسته شده با تولید محتوا و برنامه‌های کمک‌آموزشی در افزایش کمیت و کیفیت کلاس‌ها کوشا باشند. از همه دانشجویان تقاضا می‌شود با کار جهادی همچنان که در تولید و توزیع ماسک و گندزدایی برخی محل‌های شهر کار کردند، با همدلی، همکاری و انسجام در تقویت کیفیت کلاس‌های آموزشی ایفای نقش داشته باشند و دوستان خود را در دریافت محتوای کلاس‌ها یاری کنند.»

رحیمی اشاره کرد: «چندین کلاس به سیستم‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مناسب جهت برگزاری کلاس‌ها در واحد‌های دانشگاهی استان مجهز شده تا در صورت نیاز همکاران بتوانند از آنها استفاده کنند. 16 نفر از نیرو‌های پشتیبان کلاس‌های مجازی در استان شبانه‌روزی به صورت تلفنی پاسخگوی دانشجویان و اساتیدی هستند که برای ورود به کلاس‌های درس دچار مشکل می‌شوند. علاوه بر اینکه این عزیزان همه‌روزه حتی ایام تعطیلات نوروز هم در محل کار خود حاضر بوده‌اند که جا دارد نهایت تشکر را از آنها داشته باشم.»

وی درباره برگزاری کلاس‌های دفاع پایان‌نامه اظهار کرد: «هنوز بخشنامه‌ای درخصوص نحوه برگزاری جلسات دفاع پایان‌نامه ابلاغ نشده، اما به‌زودی با ابلاغ این بخشنامه دانشجویان دوره‌های تحصیلات تکمیلی قادر به دفاع از پایان‌نامه و رساله‌های تاییدشده خود خواهند بود.»

رحیمی افزود: «دانشگاه آزاد اسلامی استان چهارمحال‌وبختیاری آماده برگزاری دفاع دانشجویان به هردو روش حضوری و ویدئوکنفرانس است.»

او درخصوص سوالی که شرایط احتمالی برگزاری حضوری چگونه می‌تواند باشد، گفت: «دانشگاه سالن‌های کنفرانسی را در شرایط بهداشتی تجهیز کرده و دفاع از رساله با حضور حداقل افراد یعنی دانشجو، استادراهنما، داوران و نماینده‌ای از تحصیلات تکمیلی با رعایت فاصله و اصول استاندارد و بهداشتی برگزار خواهد شد، ولی در هر صورت این دانشگاه منتظر ابلاغ بخشنامه مذکور است.»

وی با بیان اینکه در این ایام کتابخانه تخصصی دیجیتال کووید-۱۹ راه‌اندازی شد، عنوان کرد: «برای دستیابی به اخبار لاتین و فارسی مربوط به ویروس کرونا و همین‌طور آخرین منابع علمی، کتابخانه دیجیتالی در دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد راه‌اندازی شد که در آن می‌توان به آدرس بیش از ۳۰ سایت معتبرترین ژورنال‌های علمی جهانی در کنار آخرین اخبار سازمان جهانی بهداشت درمورد کرونا، آدرس پایگاه‌های علمی جهان اسلام، مراکز اسناد علمی و الکترونیکی در قالب مجموعه کتابخانه الکترونیکی و وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد دسترسی داشت.»

یکی‌دیگر از فعالیت‌های اساتید خصوصا اساتید گروه روانشناسی دانشگاه استان چهارمحال‌وبختیاری همکاری با صدا و سیما و همچنین فعالیت ایشان در فضاهای مجازی با هدف آگاهی و جلوگیری از تشویش و نگرانی ناشی از بیماری کووید -۱۹ بوده است.

رحیمی در پایان گفت: «بخش‌های مختلف دانشگاه آزاد اسلامی استان چهارمحال‌وبختیاری با تمامی امکانات و با رعایت فاصله‌گذاری و مسائل بهداشتی، فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی خود را از جمله در آزمایشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، کارگاه‌ها، مرکز رشد، مزرعه و... به جد دنبال می‌کنند.»

عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» تشریح کرد:

ساخت کیت تشخیص مولکولی کووید- 19  به روش TaqMan RT real time PCR در دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد

هر روز در دانش و علم و همچنین تولید در کشور پیش می‌رویم، به‌طوری که بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان برای تولید و ساخت کیت تشخیص کرونا با هم به رقابت پرداخته‌اند. چراکه تولید کیت تشخیص بیماری می‌تواند در خودکفایی در امر تهیه تجهیزات پزشکی و در کمک به بیماران کرونایی مفید باشد. ساخت کیت می‌تواند یکی از دستاوردهای علمی در زمینه پزشکی باشد که دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد هم از آن مستثنی نیست و پژوهشگران و محققان این دانشگاه برآن شدند تا با تولید و ساخت کیت مولکولی گام موفق دیگری در زمینه پزشکی بردارند. عباس دوستی عضو هیات‌علمی واحد شهرکرد مسئول پروژه تولید کیت تشخیص بیماری کروناست که با او به گفت‌وگو می‌نشینیم.

عباس دوستی عضو هیات‌علمی و دانشیار ژنتیک مولکولی دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد که مجری طرح تولید کیت تشخیص مولکولی کووید-19 به روش TaqMan RT real time PCR است و آن را در دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد به اجرا درآورده، درباره روند ساخت آن به «فرهیختگان» اظهار کرد: «نظر به اینکه هر موجود زنده یا میکروارگانیسم، ژنوم منحصر به فرد خود را دارد، لذا بهترین راه شناسایی شامل روش‌هایی است که مبتنی بر مولکول‌های تشکیل‌دهنده ژنوم DNA یا RNA  باشد.»

وی افزود: «امروزه با پیشرفت تکنیک‌های مولکولی، اغلب عوامل عفونت‌زا شامل باکتری‌ها و ویروس‌ها را با استفاده از روش‌های مولکولی تشخیص می‌دهند. کیت تشخیص ویروس کرونای جدید یا کووید- 19 که در مرکز تحقیقات بیوتکنولوژی دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد طراحی شده است، براساس توالی ژنوم ویروس SARS- cov2 است. در طراحی این کیت برای سه ناحیه ژنی RdRp، nucleocapsid و envelope از آغازگرهای اختصاصی و پروب فلورسنت بهره گرفته شده است.»

 دانشیار ژنتیک مولکولی دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد عنوان کرد: «یکی از دقیق‌ترین روش‌های تشخیص مولکولی، استفاده از سیستم پروب فلورسانس همراه با تکنیک real  time PCR است. از بین روش‌های مختلف بر پایه پروب، روش TaqMan از دقت و حساسیت بالایی جهت تشخیص عوامل عفونی برخوردار است. از آنجا که ژنوم ویروس کووید-19، از جنس RNA است، لذا تکنیک نهایی که از دقت و سرعت بالایی برخوردار است و امر تشخیص ویروس مد‌نظر را 100 درصد با موفقیت همراه می‌کند، روش TaqMan RT real time PCR است.»

عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: «ممکن است روش‌های مختلفی برای تشخیص این ویروس معرفی شده باشد، اما هم‌اکنون پروتکل پذیرفته شده و مورد تایید سازمان بهداشت جهانی و وزارت بهداشت کشور، روش RT real time PCR است.» عباس دوستی گفت: «مراحل پیشرفت این طرح تاکنون شامل طراحی و انتخاب دقیق و علمی پرایمر و پروب‌های TaqMan لازم از روی بخش‌های اختصاصی ژنوم ویروس کووید-19 بوده، سپس مقایسه آنها انجام (BLAST) با توالی‌های ویروس کووید-19 و ویروس‌های کرونای هم‌خانواده این ویروس در بانک جهانی ژن جهت اطمینان از صحت طراحی و انتخاب اختصاصی و دقیق نواحی ژنی انجام شد. نتایج BLAST نشان‌دهنده اختصاص داشتن 100 درصد پرایمرها و پروب‌های طراحی شده جهت تشخیص این ویروس است.»

وی افزود: «از طرف دیگر سیستم کنترل مثبت دقیقی برای این کیت در نظر گرفته شده که از آن می‌توان به عنوان استاندارد قابل شمارش استفاده کرد و حتی تعداد ذرات ویروسی موجود در نمونه را به روش absolute quantification qPCR شمارش کرد. این امر در روند پایش درمان بسیار موثر و کاربردی خواهد بود. در واقع یکی از مزایای کیت طراحی‌شده در این طرح این است که علاوه بر تشخیص دقیق و سریع ویروس کووید-19، امکان تعیین تعداد ویروس در نمونه (Viral load) را نیز فراهم می‌آورد.»

دوستی ادامه داد: «نمونه‌های بالینی افراد شامل سواب گلو و بینی، ترشحات تنفسی، خلط و... می‌تواند باشد. ابتدا از نمونه‌های اخذ شده از بیماران، RNA ویروس تخلیص می‌شود، سپس با کاربرد کیت مولکولی حاضر، نسبت به تشخیص حضور ویروس در نمونه‌ها اقدام می‌شود. کل روند آزمایش‌های تشخیصی در 3 ساعت انجام می‌پذیرد. نکته قابل‌توجه برای اخذ نتایج هرچه دقیق‌تر، دقت در نمونه‌گیری و شرایط نگهداری آن است.»

وی اضافه کرد: «درواقع ویروس کووید- 19 دارای ژنومی از جنس RNA است. درصورتی که ژنوم اغلب موجودات از نوع DNA است. مولکول RNA برخلاف DNA، بسیار ناپایدار است. یکی از عوامل ناپایدار‌کننده و تخریب‌کننده مولکول  RNAگرماست. به همین علت، درصورتی که برای نمونه‌های اخذ شده از بیماران شرایط دمایی پایین رعایت نشود، ویروس‌های موجود در نمونه تخریب می‌شوند و شانس تشخیص مولکولی آنها بسیار پایین می‌آید. بنابراین اگر انجام آزمایش‌ها بلافاصله پس از نمونه‌گیری انجام شود، نتایج بهتر و دقیق‌تری را در پی خواهد داشت. درصورتی که به هر دلیل نیاز به نگهداری طولانی مدت نمونه است، لازم است نمونه‌ها در دمای منفی 20 درجه سانتی‌گراد نگهداری شوند. از طرفی سرد و گرم کردن چندین باره نمونه‌ها نیز سبب تخریب RNA  ویروسی شده و آزمایش‌های مولکولی تشخیص ویروس را با شکست مواجه خواهند کرد.»

دوستی ادامه داد: «تولید چنین کیت‌های دقیق و تخصصی که بر پایه دانش روز و آخرین اطلاعات علمی انجام می‌شود، سبب بومی‌سازی دانش فنی تولید کیت‌های مولکولی از این دست می‌شود. بدیهی است با تولید این کیت، کمک شایانی به جلوگیری از خروج ارز از کشور و نیل به هدف خودکفایی می‌شود.»

وی گفت: «تولید این کیت در حال حاضر در مرحله آزمایشگاهی بوده و موفق به اخذ مجوز از شورای اقتصاد دانش‌بنیان دانشگاه آزاد اسلامی استان چهارمحال‌وبختیاری شده است. بدیهی است جهت تولید انبوه، نیازمند اخذ مجوزهای لازم از مراجع ذیصلاح است.»

این استاد دانشگاه عنوان کرد: «خوشبختانه دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد با دارا بودن نیروهای علمی متخصص و توانمند، همچنین وجود مجموعه آزمایشگاهی مجهز که دارای فضا و امکانات دستگاهی پیشرفته‌ای است، از پتانسیل بالایی جهت تولید و انبوه‌سازی کیت تشخیص کووید- 19 برخوردار است. به‌گونه‌ای که در حال حاضر جهت تولید این کیت بسیار پیشرفته و تخصصی، نیاز به خریداری تجهیزات دستگاهی جدید نبوده و امکانات موجود کفایت می‌کند. لذا با توجه به نیاز مبرم کشور به این کیت تخصصی ارزشمند، فرصت مناسبی است که ضمن تبدیل پتانسیل موجود در واحد شهرکرد به عمل، در راستای نیاز کشور گام موثر و ارزشمندی برداشته شود.»

وی گفت: «مرکز تحقیقات بیوتکنولوژی این واحد دانشگاهی در سال‌های قبل نیز تجربه تولید کیت‌های تشخیصی بر پایه روش‌های مولکولی برای تشخیص عوامل متعدد ویروسی و باکتریایی را داشته است.» عباس دوستی در پایان به هزینه تولید این کیت اشاره کرد و گفت: «هزینه تولید این کیت در داخل کشور یک سوم مشابه خارجی است.»