با اوج گرفتن قیام‌های مردمی ایران در سال‌های 1979-1978 سی‌آی‌ای مجوز انتشار خاطرات کرمیت روزولت را صادر کرد. او یکی از معماران کودتای سال ۱۹۵۳ علیه نخست‌وزیر ملی‌گرا، محمد مصدق بود. طبق اسنادی که به تازگی توسط آرشیو امنیت ملی منتشر شده‌اند، سی‌آی‌ای در ابتدا با انتشار خاطرات به دلیل افشای تعداد زیادی از اسرار محرمانه مخالفت می‌کرد، اما روزولت موافقت کرد در بخش‌هایی که به دخالت سازمان اطلاعات مخفی بریتانیا -ام‌آی‌۶- (MI6) مربوط می‌شد، تغییراتی دهد؛ بیش از ۱۵۰ تغییر در کتاب حاصل شد که در حقیقت آن را به نوعی «کتاب داستانی» تبدیل می‌کرد.
اسناد مربوط به درگیری‌های داخلی سی‌آی‌ای بر سر کتاب روزولت «ضدکودتا: تلاش برای کنترل ایران» (مک گراهیل، ۱۹۷۹) براساس قانون آزادی اطلاعات و به درخواست فیصل ای. قریشی منتشر شدند و برای نخستین‌بار در آرشیو امنیت ملی در دسترس قرار گرفتند؛ ولی هیچ سندی مبنی بر واکنش بریتیش‌پترولیوم هنگامی که از شرکت اسبق یعنی کمپانی نفت ایران - انگلیس (به دروغ) به‌عنوان یکی از محرکین این کودتا در کتاب «ضدکودتا» نام برده شد، در میان این اسناد یافت نمی‌شود. در حقیقت طرح اصلی کودتا توسط‌ ام‌آی۶ ریخته شد. کمپانی‌های نفتی تهدید به طرح شکایت کردند و انتشارات مک گراهیل مجبور شد تمامی هفت هزار و ۵۰۰ نسخه چاپ شده از کتاب را در سال ۱۹۷۹ جمع‌آوری کند.۴۰۰ نسخه از کتاب به دست منتقدان و کتابفروشی‌ها رسیده بود ولی اکثر آنها بازگردانده شدند.
درنهایت نسخه تصحیح شده کتاب در آگوست سال ۱۹۸۰ (با حفظ تاریخ ۱۹۷۹ برای اخذ کپی‌رایت) وارد بازار شد؛ علی‌رغم اینکه پنهان کردن نقش ‌ام‌آی‌۶ در کودتا دلیل اصلی سانسور این کتاب در چاپ اول بود، در این نسخه «سرویس اطلاعاتی بریتانیا» به‌عنوان یکی از طراحان کلیدی کودتا بار دیگر جایگزین «شرکت نفتی ایران- انگلیس» شد. سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا و بریتانیا همواره تاکید داشتند که اذعان به نقش لندن در این کودتا، اقدامی علیه امنیت ملی هر دو کشور به‌شمار می‌رود. با این وجود تغییرات مذکور در کتاب اعمال شدند ولی هیچ‌گاه توضیح رسمی درباره این تصمیم ارائه نشده است. چاپ کتاب «ضد کودتا» همواره موضوع پیچیده‌ای در تحقیقات تاریخ‌نگاری حوادث سال ۱۹۵۳ ایران به شمار می‌رفته است. سی‌آی‌ای چگونه مجوز انتشار ۲۱۷ صفحه از شرح یک عملیات گسترده فوق‌محرمانه توسط یک مامور سابق عملیات را صادر می‌کند ولی برای چندین دهه پیاپی، درخواست‌های عمومی برای خارج کردن اسناد را از رده‌بندی محرمانه نادیده می‌گیرد؟ یکی از این درخواست‌ها در دهه ۱۹۹۰ به دعوی حقوقی آرشیو امنیت ملی با استناد به قانون آزادی اطلاعات انجامید.آرشیو امنیت ملی در پی انتشار یکی از اسناد شناخته شده مربوط به عملیات از داخل سی‌آی‌ای بود ولی مجوز انتشار تنها یک جمله از میان ۲۰۰ صفحه اسناد را پیدا کرد. نیویورک‌تایمز که نسخه فاش شده تاریخچه محرمانه را به دست آورده بود در آوریل سال ۲۰۰۰ آن را در وب‌سایتش منتشر کرد. قضیه کتاب «ضدکودتا» در سایه انتشار مجموعه کتاب‌های وزارت امور خارجه - جلد کودتا - اهمیت می‌یابد.این جلد از مجموعه که از آغاز کشاکش‌های انتشار اسرار محرمانه در سال ۲۰۰۶ در بلاتکلیفی به سر می‌برد، قرار است با تاخیر فراوان در تابستان سال ۲۰۱۴ منتشر شود. درنهایت، قضیه کتاب «ضد کودتا» بینشی را ارائه می‌دهد از اینکه سی‌آی‌ای چگونه تصمیم می‌گیرد تا چه مطالبی، توسط چه کسی و با چه هدفی از درک تاریخی در اختیار عموم قرار گیرند.
بررسی اسنادی که به تازگی منتشر شده‌اند به ما این اجازه را می‌دهند تا بفهمیم چگونه افرادی که ارجحیت داشته‌اند اجازه می‌یافتند مطالب خود را منتشر کنند.  مجوز‌های اختصاصی صادر شده توسط سی‌آی‌ای از اطمینان مردم در نحوه نگارش رسمی تاریخ کاسته است. هرچه از شفافیت سیاست‌های انتشار اسناد دولتی کاسته شود، بیشتر به سیاست‌های منفعت‌طلبانه آژانس اطلاعاتی افزوده شده و امکان مواجه شدن با مسائلی همچون فاش شدن اوراق پنتاگون، اسناد سی‌آی‌ای از کودتای ۱۹۵۳ و افشاگری‌های اسنودن، آسانژ و مننینگ افزایش می‌یابد.

* مدیر پژوهشگاه آرشیو ملی ایالات متحده
منبع: تاریخ ایرانی