اقتباس ادبی در همه جای دنیا اتفاق میافتد و سینمای ایران هم خالی از این موضوع نیست. از همان سالها که فیلم «گاو» داریوش مهرجویی براساس اقتباس ساخته شد این موضوع ادامه داشته تا سینمای امروز. اقتباس گاهی از داستانهای ایرانی است و گاهی از داستانهای خارجی، اما خب سهم داستانهای خارجی برای اینکه به فیلم تبدیل شوند سهم بیشتری بوده است و کارگردانهای ایرانی، بیشتر از نمایشنامهها یا کتابهای خارجی فیلم ساختهاند. امسال هم در جشنواره فیلم فجر دو فیلم داریم که براساس اقتباس ادبی ساخته شدهاند که البته یک ویژگی خوب این دو فیلم این است که از دو کتاب ایرانی ساخته شده، فیلم «بیستوسه نفر» ساخته مهدی جعفری و فیلم «تیغ و ترمه» ساخته کیومرث پوراحمد. در این گزارش به معرفی این دو فیلم و کتابهایی که براساسشأن این فیلمها ساخته شده است پرداختیم و همچنین آماری از فیلمهای سینمایی اقتباسی ایران براساس داستان ایرانی را گردآوری کردیم.
گاو
داریوش مهرجویی را باید بزرگترین کارگردان سینمای اقتباسی ایران دانست. او از سالهای ابتدایی فعالیتش در سینما نشان داد علاوهبر علاقه بسیار به ساخت آثار اقتباسی، تبحر خاصی نیز در این زمینه دارد. فیلم «گاو» مهرجویی اقتباسی از «عزاداران بَیَل» به قلم غلامحسین ساعدی بود. شاید بتوان فیلم «گاو» را یکی از مهمترین اقتباسهای تاریخ سینمای ایران خواند. این فیلم در سال۱۳۴۸ ساخته شده و در جشنوارههای بینالمللی به نمایش درآمده است . ساعدی درباره ساخت این فیلم حساسیتهای زیادی نشان داده است. او سر صحنهها حاضر میشده و در جریان ساخت فیلم قرار داشته است، اما بهدلیل برخی محدودیتها در زمان ساخت فیلم و بهدلیل فشارها برخی بخشها حذف میشود.
دایره مینا
مهرجویی «دایره مینا» را براساس داستان «آشغالدونی» از مجموعه داستانهای «گور و گهواره» ساخت. این فیلم به مدت سه سال توقیف بود و سرانجام در ۱۳۵۶ پروانه نمایش گرفت و در جشنواره پاریس، برلین و سپس ایران به نمایش درآمد.
هامون
«هامون» یکی از برجستهترین آثار مهرجویی با برداشتی آزاد از کتاب «بوفکور» ساخته شده است. «بوفکور» رمان مطرح و بحثبرانگیز صادق هدایت است. این کتاب تاکنون منشأ خلق کتابهای زیادی بوده که تلاش کردهاند این رمان را تفسیر کنند.
درخت گلابی
سال۱۳۷۶ داستان «جایی دیگر» نوشته گلی ترقی سبب ساخت فیلم «درخت گلابی» مهرجویی میشود.
میهمان مامان
مهرجویی در سال۱۳۸۳ «میهمان مامان» را که فیلم کمدی- خانوادگی است براساس کتابی از هوشنگ مرادیکرمانی ساخت.
سنتوری
فیلم «سنتوری» مهرجویی هیچ وقت مجوز نگرفت اما براساس گفتههای همگان و تایید مهرجویی او این فیلم را از یکی از داستانهای محمود گلابدرهای ساخته است و برای نوشتن فیلمنامه چندین ماه همراه گلابدرهای بوده است تا بتواند فیلمنامهاش را کامل کند.
داشآکل
سال۱۳۵۰ مسعود کیمیایی دست روی داستان «داشآکل» از کتاب «سه قطره خون» نوشته صادق هدایت میگذارد و اقدام به ساخت فیلمی با همین عنوان میکند.
خاک
فیلم «خاک» مسعود کیمیایی که براساس داستان «آوسنه باباسبحان» نوشته محمود دولتآبادی ساخته شده بود، حاشیههایی را در پی داشت و دولتآبادی در یادداشتی به آنچه تغییر نظرگاه داستان خود مینامید، اعتراض کرد. بخشی از نامه اعتراضی دولتآبادی به این شرح است: «باباسبحان یک داستان سرزمینی و محدود به مسائل درونی است. مبنای واقعی و گرایش به واقعیت دارد و از جنبههای کنایی(سمبلیک) برکنار است. همچنان که نویسنده باباسبحان هم برکنار است. من کار کیمیایی را در فن و تکنیک و خلق بعضی صحنهها ستایش میکنم، اما آگاهانه یا ناآگاهانه کیمیایی در ارائه داستان بهصورت فیلم زاویهای جدا از زاویه دید من انتخاب کرده است و من خود را با نظرگاه او در تضاد میبینم. من متاسفم! نه برای خودم، زیرا تاب شنیدن زخمزبان این و آن را دارم. حتی برای کیمیایی هم متأسف نیستم، چون او باز هم یک فیلم پرفروش ساخته است... من تنها برای «آوسنه باباسبحان» متأسفم. دلم میخواست از یک داستان ملی فیلمی چنین ساخته شود. چنین نیز میپنداشتم، اما نشد و باباسبحانها به تاراج رفتند. یکبار در زمین و یک بار در فیلم!»
آرامش در حضور دیگران
«آرامش در حضور دیگران» ساخته اقتباسی ناصر تقوایی است. این فیلم براساس داستانی به همین نام از غلامحسین ساعدی روی پرده رفت. فیلم داستان سرهنگی است که بعد از مرگ زنش دوباره ازدواج میکند.
گاوخونی
افخمی فیلم مهم «گاوخونی» را براساس رمان کوتاهی از جعفر مدرسصادقی که در سال ۱۳۶۰ نوشته شده، در سال۱۳۸۱ ساخت و نظر خیلیها را به دریچه تازه درباره پیوند سینما و ادبیات جلب کرد.
آذر، شهدخت، پرویز و دیگران
حدود 10 سال بعد از «گاوخونی»، افخمی «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» را که در سال۱۳۹۲ سیمرغ بلورین بهترین فیلم را از جشنواره فیلم فجر دریافت کرد، براساس رمانی به همین نام از مرجان شیرمحمدی ساخت و روانه پرده سینما کرد. این فیلم با توجه به کتاب مرجان شیرمحمدی که همسر افخمی است طرح اولیه جذابی دارد که کارگردان میتوانست با بسط و گسترش ایده فیلم خوبی بسازد اما افخمی این فرصت را از دست داد این فیلم در مجموع اثری ضعیف در کارنامه بهروز افخمی محسوب میشود اما با این حال توانست در جشنواره فیلم فرج جایزه بگیرد که همین هم جای سوال دارد. البته باید بگوییم که اقتباس از داستانهای خارجی هم زیاد داشتیم، از فیلم «شبهای روشن» گرفته تا «پری و سارا» و «پل خواب و تردید.»
.gif?v=0)
