وقایع خرداد سال 42 به فروردین این سال بازمی‌گردد؛ دوم فروردین۱۳۴۲ عوامل ساواک با حمله به مدرسه فیضیه قم اجتماع روحانیون در مخالفت با انقلاب سفید را سرکوب می‌کنند تا جایی که پرتاب کردن بسیاری از طلاب از طبقات فوقانی این مدرسه در اذهان باقی ماند. امام‌خمینی عید نوروز را که مصادف با شهادت امام‌جعفرصادق(ع) شده بود، عزای عمومی اعلام کرد. سپس به‌مناسبت چهلم حادثه فیضیه دعوت به برگزاری مجلس ختم کرد و در سخنرانی کوبنده خود، حادثه حمله به فیضیه را مورد مواخذه قرار داد، به اسرائیل و نقش او در سیاست ایران حمله کرد و به نصیحت شاه پرداخت. این موضوع نهایتا به دستگیری امام و واکنش‌های مردم منجر شد. در چهلم شهدای فیضیه، دانشجویان دانشگاه تهران اعلامیه‌ای را منتشر کردند که در آن سیاست‌های استعماری انگلسستان و آمریکا در ایران و سایر کشورهای اسلامی افشا شده بود. این حرکت جزء اولین و مهم‌ترین نقش‌های پیشروی اجتماعی دانشجویان بود. در عصر 13 خرداد 42 (که مقارن با عاشوراست) دانشجویان دانشگاه تهران نوار سخنرانی امام‌خمینی را تهیه و پخش و در شب یازدهم محرم (14 خرداد) تظاهرات گسترده‌ای برپا کردند و با سر دادن «شعار خمینی پیروز است» پشتیبانی خود را از نهضت امام اعلام کردند.

نخستین واکنش نسبت به بازداشت امام‌خمینی در 15 خرداد 42 در دانشگاه تهران بروز کرد؛ دانشجویان به‌دنبال آگاهی از بازداشت امام‌خمینی کلاس‌های درس را تعطیل و ضمن برگزاری تظاهراتی وسیع، مردم را از بازداشت امام آگاه کردند. گزارش‌های لحظه‌به‌لحظه شهربانی و ساواک، نشان از مقاومت و پایداری دانشجویان پس از واقعه 15 خرداد دارد. بعضی از این اسناد به شرح زیر است: «تاریخ و ساعت وصول خبر 8:46 روز 16/3/1342... دانشجویان، دانشکده‌های حقوق و فنی و پزشکی را تعطیل نمودند... «تا مرگ شاه خائن، نهضت ادامه دارد» و «یا مرگ یا خمینی» متن شعارهاست.» ساعت 11:10 دانشجویان دانشکده کشاورزی کرج در حال حاضر متفرقند، شعار صبح دانشجویان این بوده است: «درود بر روان شهدا؛ زنده و پاینده باد خمینی؛ تا مرگ شاه خائن نهضت ادامه دارد.»

علاوه‌بر دانشجویان دانشگاه تهران، دانشجویان سایر دانشگاه‌ها ازجمله دانش‌سرای عالی تهران با تجمع در داخل و خارج دانش‌سرا، ضمن سر دادن شعارهایی علیه شاه مردم را به شرکت در تظاهرات ترغیب و تشویق کردند. دانشجویان دانشگاه پلی‌تکنیک هم با نصب پلاکاردهایی با مضمون شعارهایی علیه حکومت، دانشکده‌های همجوار و دانش‌آموزان دبیرستان‌ها را به شرکت در تظاهرات ترغیب می‌کردند. امام نیز در نخستین سخنرانی خود پس از آزادی از زندان، خطاب به دانشجویان گفت: «آقایان! سعی کنید در دانشگاه پرچم اسلام را بالا ببرید، تبلیغات مذهبی بکنید، مسجد بسازید، اجتماعا نماز بخوانید، تظاهر به نمار خواندن بکنید، وحدت مذهبی لازم است که این اجتماع عظیم و فشرده را ایجاد می‌کند. اگر علاقه به استقلال ایران دارید وحدت مذهبی داشته باشید.»