فرهیختگان: ابراهیم یزدی، دبیرکل نهضت آزادی و وزیر امور خارجه دولت موقت در 6 شهریور 1396 درگذشت. وی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی فعالیتهایی در عرصه سیاست داشت و در دوران حضور امام خمینی در نوفللوشاتو در آن دهکده حضور داشت. شرح فعالیتهای سیاسی وی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در شمارههای قبلی روزنامه «فرهیختگان» در صفحه تاریخ آمده است اما زندگی سیاسی وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی فراز و نشیبهای فراوانی دارد که در این نوشتار مورد بررسی قرار میگیرد.
عضویت در دولت موقت
ابراهیم یزدی پس از بازگشت به ایران در 12 بهمن 57، ابتدا به عضویت شورای انقلاب درآمد و پس از مدتی وارد کابینه دولت موقت شد. او نخست به معاونت نخستوزیر در امور انقلاب و سپس به وزارت خارجه رسید. دورانی که او در وزارت خارجه مشغول به کار بود با بحرانهای متفاوتی روبهرو بود که از جمله مهمترین آنها میتوان به ﻟﻐﻮ قرارداد ﺍﺳﺘﺨﺪﺍﻡ ﻣﺴﺘﺸﺎﺭﺍﻥ ﻧﻈﺎمی آمریکا اشاره کرد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دولت موقت الغای قراردادهای استعماری از جمله قراردادهای نظامی را در برنامه خود قرار داد. در این میان بخشی از قراردادها مربوط به اقلامی میشد که در ازای آن مبالغی از سوی رژیم پهلوی به آمریکا پرداخت شده بود. با نظر دولت موقت بخشی از این قراردادها بدون وصول مبالغی که قبلا به آمریکا پرداخت شده بود، لغو شد.
یعقوب توکلی در گفتوگو با سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی در اینباره میگوید: «در زمان محمدرضا، ایران یک قرارداد خرید تسلیحات نظامی با آمریکا منعقد میکند و مبلغ 12 میلیارد دلار بهعنوان پیش پرداخت به آمریکا میدهد. بنابراین آمریکا باید در قبال این مبلغ، اسلحه به ایران بدهد و در غیر این صورت آن مبلغ را به ایران بازگرداند. در آخرین روزهای مجلس رژیم پهلوی، با فشار آمریکا بندی به این قرارداد اضافه میشود مبنیبر اینکه اگر ایران قرارداد را یکطرفه لغو کند آمریکا ملزم به پس دادن پیشپرداخت نیست. ما در جریان انقلاب یک چهره بسیار عجیب و غریب به نام ابراهیم یزدی داریم. وی معاون امور انقلاب دولت بازرگان بود. هیچ کس هم تاکنون از یزدی در یک محکمه رسمی قضایی نپرسیده است که شما به چه حقی 12 میلیارد دلار پول این مملکت را با یک جمله بیحساب و کتاب به آمریکا بخشیدید؟! یزدی در جریان انقلاب اعلام کرد که تمام قراردادهای ما با آمریکا لغو شود. آمریکا هم بلافاصله این موضوع را پذیرفت.»
پایان تصدی وزارت خارجه
به دنبال تسخیر لانه جاسوسی توسط دانشجویان پیرو خط امام، بازرگان از نخستوزیری استعفا داد. به دنبال استعفای دولت موقت ابراهیم یزدی نیز از سمت خود کنارهگیری کرد. پس از این ابراهیم یزدی برای مدتی به سرپرستی موسسه کیهان منصوب شد.
از این زمان به بعد، شاهد حضور ابراهیم یزدی در مجلس شورای اسلامی هستیم. وی از تهران نامزد نمایندگی مجلس شده بود و در مجلس اول عضو کمیسیونهای تحقیق، امور خارجه، بهداشت و درمان و بازرگانی خارجی بود.
وی سابقه کاندیداتوری در انتخابات ریاستجمهوری را نیز دارد اما در همه موارد او ناکام بوده و هر بار صلاحیتش برای تصدی ریاستجمهوری ایران احراز نشده است. در سومین دوره انتخابات ریاستجمهوری که در مهرماه 1360 برگزار شد، ابراهیم یزدی از سوی شورای نگهبان رد صلاحیت شد. او در آن زمان مسئولیت دفتر سیاسی نهضت آزادی را برعهده داشت. همچنین در سال 1376 و در انتخابات هفتمین دوره ریاستجمهوری صلاحیت او تایید نشد.
مواضع ابراهیم یزدی در دوران دفاع مقدس
یکی دیگر از بازههای زندگی سیاسی ابراهیم یزدی مربوط به دوران دفاع مقدس بود که وی همگام با نهضت ملی مواضع ناهمگون و متناقضی نسبت به جنگ تحمیلی میگرفت. در این سالها حتی براندازی نظام جمهوری اسلامی نیز از اندیشه او میگذشت.
ابراهیم یزدی در کنگره هفتم نهضت آزادی در تاریخ 18 بهمن 1363 گفت: «نهضت آزادی ایران معتقد است که باید حاکمیت فعلی را از طریق قانونی و منطقی و پارلمانی سرنگون کرد. ادامه بحران فعلی مملکت، شرط لازم براندازی رژیم حاکم است اما شرط کافی نیست... شرط کافی موقعی ایجاد میشود که در ذهنیت مردم، عنصر جانشینی ملحوظ گردد. نهضت باید بهعنوان این عنصر جایگزین عمل کند.» باید توجه کرد که در این سالها، جمهوری اسلامی درگیر جنگ با دشمن متجاوز بعثی است.
ابراهیم یزدی پس از بازرگان
بعد از فوت بازرگان در سال 1373، ابراهیم یزدی از طرف شورای مرکزی نهضت آزادی ایران و در سالهای 1375 و 1379 هم به سمت ریاست شورا و دبیرکل نهضت آزادی انتخاب شد.
در این سالها نهضت آزادی فعالیتهای خود را بهعنوان گروهکی غیرقانونی با صدور بیانیهها و اعلامیهها ادامه داد و ابراهیم یزدی که در همان اوایل انقلاب هم برای ورود به عرصه انتخابات رد صلاحیت شده بود، در سال 76 هم برای انتخابات ریاستجمهوری آماده شده بود که همچون گذشته تایید صلاحیت نشد.
اما برای آخرین بار او در سال 1384 و با شعار «آشتی ملی» درحالی که دو ماه پیش از انتخابات تحلیلی کرد و گفت «عقلای چپ و راست بیایند دور هم بنشینند و نگذارند انتخابات به دست نیروهای رادیکالی بیفتد»، در انتخابات ریاستجمهوری ثبتنام کرد و باز هم رد صلاحیت شد. از نکات جالب توجه آنکه در فرم ثبتنام خود، در عبارت «اعتقاد به مبانی قانون اساسی» واژه «اعتقاد» را خط زده و عبارت «التزام» را به کار برد.
فعالیتهای ابراهیم یزدی در انتخابات سال 88
ابراهیم یزدی که به همراه هممسلکان نهضتیاش وجهه اپوزیسیونی خود را حفظ میکرد و کمتر مقابله با نظام را در توان خود میدید، انتخابات سال 88 را تقلب دانست و پس از وقایع عاشورای 88 بازداشت شد که بلافاصله دوستان وی با نامههای مختلفی خطاب به مسئولان کشور خواستار آزادی او به دلیل کهولت سن و بیماری شدند. او پس از آزادی و جراحی قلب، باز هم به فعالیتهای سیاسی خود ادامه داد و در روز جمعه 9 مهر 1389 به اتهام شرکت در نمازجمعه غیرقانونی در اصفهان بازداشت شد.
این نمازجمعه از سوی افرادی متمایل به فرقه وهابیت و با حضور «هاشم صباغیان» و «سیدعلیاصغر غروبی» برپا شده بود. باز هم دوستان ایرانی و آمریکایی وی در بیانیههایی آزادی او را درخواست کردند. تا اینکه وی در 29 اسفند 89 آزاد شد. پس از آن خبرگزاری جمهوری اسلامی از قول ابراهیم یزدی، خبر استعفای وی از دبیرکلی نهضت آزادی و انحلال نهضت را منتشر کرد؛ اما پس از چندی، وی مدعی شد که این مصاحبه را تحت فشار انجام داده و جملاتش تحریف شده است.
دبیرکل نهضت آزادی در خلال حوادث بیداری اسلامی به راشد الغنوشی رهبر النهضه تونس نامهای نوشت که مورد انتقاد موافقان و مخالفان قرار گرفت و پس از آن به اتهام «اجتماع و تبانی علیه امنیت کشور»، «فعالیت تبلیغی علیه نظام» و «هدایت گروهک غیرقانونی نهضت آزادی» در دی ماه 1390 به هشت سال زندان محکوم شد.
یزدی و انتخابات 92
اما ابراهیم یزدی، پس از آزادی در انتخابات ریاستجمهوری یازدهم شرکت کرد. پس از آن مرداد 92 در اظهارنظری جالب توجه در مصاحبه با روزنامه بهار گفت: «نباید مهمترین امری را که در انتخابات ریاستجمهوری یازدهم رخ داد از نظر دور داشت. آن اتفاق مهم رفتار رهبری نظام در آستانه انتخابات است. یک روز مانده به رأیگیری برای انتخابات گفتند حتی کسانی که به نظام معتقد نیستند هم در انتخابات شرکت کنند. پس از مشخص شدن نتیجه انتخاب مردم هم از شرکتکنندهها در این انتخابات تشکر کردند. این اقدام رهبری خیلی مهم است، شاید مهمتر از نتیجه انتخابات. این گفته ایشان بهعنوان بالاترین مقام در جمهوری اسلامی ایران، به رسمیت شناختن حق مخالفان و منتقدان سیاسی بود. پس از این فرمایش رهبری باید کلیت نظام حقوق مخالفان یا منتقدان را به رسمیت بشناسد.»
او برخلاف مواضع گذشته با اعتراف به آزادی در ایران گفت: «مخالفان و منتقدان نظام، باید با رعایت چارچوبهای قانون اساسی، حقوق خود را دنبال کنند. به رسمیت شناختن مخالفان و منتقدان معادل تامین حقوق قانونی آنان نیست. پیگیری تامین حقوق مخالفان و منتقدان، در این مقطع ضروری است. البته همچنان تاکید میکنم نباید در پیگیری این حقوق ساختارشکنی رخ دهد یا اصراری برای به دست آوردن زودهنگام حقوقمان داشته باشیم.»
.gif?v=0)
