مدیرکل بورس سازمان امور دانشجویان:
زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: تنوع‌بخشی به سبد بورس تحصیلی را باید یکی از اتفاقات مثبتی دانست که سال گذشته در فضای آموزش عالی رقم خورد؛ سبدی که مرداد سال گذشته از آن رونمایی شد تا جامعه دانشگاهی از دانشجویان کارشناسی گرفته تا فارغ‌التحصیلانی را -که به‌دنبال رسیدن به‌عنوان عضو هیات‌علمی هستند- دربر بگیرد. اتفاقی که امیدها را برای تسهیل فعالیت‌های پژوهشی از سوی دانشجویان دکتری و جذب افراد مستعد در صنایع مطرح کشور زنده کرد. هرچند هنوز زود است که بخواهیم قضاوت قطعی از موفقیت و عدم موفقیت بورس‌های مختلف این سبد داشته باشیم، اما واقعیت این است که اداره کل بورس و اعزام دانشجویان سازمان امور دانشجویان توانست سروسامان نسبتا خوبی به این حوزه بدهد. در این گزارش سراغ محمد محمدی‌مسعودی، مدیرکل بورس و اعزام دانشجویان سازمان امور دانشجویان وزارت علوم رفتیم تا درکنار تشریح وضعیت بورس‌های مختلف، از مسیری بگوید که قرار است در سال جدید از سوی این اداره طی شود. متن کامل این گفت‌وگو را ادامه می‌خوانید.
سیاست جدید سازمان امور دانشجویان برای حمایت در قالب بورس از اساتید و دانشجویان باعث شد سال گذشته سبد بورس‌ها متنوع شود. در حوزه حمایت از دانشجویان دکتری داخل و خارج از کشور شرایط نسبت به گذشته چه تغییری داشته است؟
19 فروردین سال گذشته آیین‌نامه جامع بورس دانشجویی از سوی وزیر علوم به دانشگاه‌ها ابلاغ شد و برای هرکدام از آنها شیوه‌نامه مربوط تهیه شد. به‌لحاظ عملیاتی یکی از کارهایی که در سال گذشته رخ داد، این بود که ما یک بورس کوتاه‌مدت را تحت‌عنوان فرصت‌های تحقیقاتی دانشجویان دکتری داشتیم. این فرصت شامل دو بخش داخل و خارج کشور می‌شد. در این دوسال در بورس خارج از کشور محدودیت‌هایی را برداشتیم که قبلا وجود داشتند، یعنی دانشگاه‌ها برای اعزام در این قالب سهمیه داشتند، به‌طور مثال دانشگاه صنعتی شریف چهار سهمیه درطول یک‌سال داشت، اما اینکه این سهمیه به چه کسی برسد جزء مسائل مهم دانشگاه‌ها بود. این مهم باعث شد سال گذشته محدودیت سهمیه‌ای را برداریم و اعلام کنیم هر دانشجویی که بتواند شرایط ما را احراز کند، امکان حضور در این فرصت مطالعاتی را خواهد داشت.
برای این کار شروطی هم درنظر گرفتیم، یکی از آنها این بود که موضوع انتخاب‌شده از سوی دانشجوی دکتری مورد نیاز کشور باشد، همچنین دانشگاه و استاد انتخابی از سوی او جزء قوی‌ترین‌ها باشد. به این منظور سامانه‌ای را شکل دادیم که بیش از 400 نفر از اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها جزء داورانی هستند که پرونده‌ها را در رشته گرایش‌های مختلف بررسی می‌کنند. خوشبختانه می‌توانم بگویم هیچ پرونده‌ای نداشته‌ایم که به‌خاطر کمبود بودجه، بحث اعزام آن صورت نگرفته باشد.
در بحث «فرصت‌های تحقیقاتی داخل» میزان حمایت از آن را دوبرابر و نسبت به دولت قبل سه‌برابر کردیم، البته تغییرات جدی دیگری هم در آن اعمال کرده‌ایم، ازجمله اینکه دوره‌های فرصت تحقیقاتی داخلی سه، شش و 9 ماهه شد، یعنی یک دانشجو مثلا از دانشگاه تهران می‌تواند به دانشگاه مشهد برود و در آنجا کار تحقیقاتی‌اش را پیگیری کند و تا یک سال‌تحصیلی هم در آنجا بماند. فلسفه فرصت‌های داخل این است که امکانات خوبی را در سراسر کشور داریم، یعنی برخی موارد یک آزمایشگاه در یک دانشگاه خاص است یا اساتید مجربی داریم که در دانشگاه‌های مختلف حضور دارند و ما در فرصت تحقیقاتی داخل شرایطی را ایجاد کرده‌ایم تا دانشجوی دکتری بتواند از این امکانات استفاده کند. باید به این مساله نیز اشاره کنم که پیش‌تر مدت زمان این فرصت شش ماهه بود.
مساله دیگر این است که از سال قبل به دانشجویان دکتری مقرری پرداخت می‌کنیم، یعنی کمک‌هزینه تحصیلی‌شان را تا ماهی شش میلیون تومان می‌پردازیم و درکنار آن هزینه خوابگاه و تغذیه‌شان را نیز ما به دانشگاه پرداخت می‌کنیم. به آزمایشگاه میزبان نیز کمک‌پژوهانه و به خود استاد میزبان هدیه‌ای را تقدیم می‌کنیم و در عمل در قالب این پکیج تا سقف 80 میلیون تومان از یک دانشجوی دکتری حمایت می‌کنیم و هیچ محدودیتی در این بخش نداریم.
کار جدیدی هم سال گذشته آغاز شده که مربوط به شیوه‌نامه جدید دانشجویان ایرانی خارج از کشور است. در اصل ما تعداد زیادی از این دانشجویان را داریم که باید از ظرفیت آنها استفاده می‌شد، در همین راستا در این شیوه‌نامه گفته‌ایم اگر استاد راهنمای دوم یا استاد مشاوره این دانشجویان از اعضای هیات‌علمی داخل کشور باشد، می‌تواند به مدت شش ماه یا در قالب سه بازه زمانی دو ماهه، بورس ما شود و به ایران بیاید و قسمتی از فعالیت‌هایش را در داخل دانشگاه‌های کشور انجام دهد و تا سقف حقوق استادیار پایه یک نیز به وی کمک‌هزینه می‌دهیم و این برای اولین‌بار اتفاق افتاده است.
در سال گذشته چه تعداد دانشجو این فرصت داخلی و خارجی را دریافت کردند؟
آمارمان در فرصت داخل 265 و در بورس فرصت خارج 304 نفر بود که سال گذشته توانستند از این دو فرصت مطالعاتی استفاده کنند.
وضعیت بورس‌هایی را که جذب هیات‌علمی صورت گرفت، چگونه ارزیابی می‌کنید؟
از بورس‌های کوتاه‌مدت که بگذریم، ما بورس هیات‌علمی هم داریم و در این بورس سال گذشته چند مدل بورس را در این زمینه داشتیم، یعنی بورس بلندمدت خارج از کشور، بورس سال آخر داخل و دیگری بورس سال آخر خارج از کشور. بورس بلندمدت ما صرفا برای رشته‌هایی است که مورد نیاز کشور باشند و لازم است از تجربه دنیا در این زمینه استفاده کنیم و لزوما برخی از آن رشته‌ها را حتی در داخل کشور هم نداریم. ما در چهار حوزه میان‌رشته‌ای، رشته‌های نوظهور، هنر و علوم دریایی بورس بلندمدت داریم که دانشگاه‌ها بعضا اعلام نیاز کرده‌اند و براساس آن سال گذشته اولین فراخوان‌مان را در بورس هنر منتشر کردیم که بعد از پایان ثبت‌نام و انجام مصاحبه‌های آنها، برخی از آنان به این بورس خارج اعزام شدند.
بورس سال آخر خارج هم اولویت دیگرمان بوده است. این بورس علاوه‌بر چهار حوزه‌ای که برای بورس بلندمدت خارج بوده، در دیگر رشته‌هایی که مورد نیاز دانشگاه‌ها هم انجام شده، یعنی براساس آن اول سراغ دانشجویان نخبه ایرانی می‌رویم که در خارج از کشور در رشته‌های مدنظر تحصیل می‌کنند و اولویت این بورس برای آنهاست. در این بورس، این دسته از دانشجویان بعد از بازگشت به کشور مستقیما هیات‌علمی دانشگاه می‌شوند.
بورس سال آخر داخل هم برای برخی رشته‌هایی است که کشور در آن قوی است و باید افراد نخبه و مستعد در داخل دانشگاه‌ها از این ظرفیت استفاده کنند و هیات‌علمی دانشگاه‌ها شوند. این رشته‌ها در حوزه‌های هنر و برخی دیگر از رشته‌ها فراخوان شدند و قرار است طی دو هفته آینده، فراخوان جدید بورس هیات‌علمی برای سال جدید منتشر شود.
با توجه به اینکه بورس دانش از سال گذشته به سبد بورس‌های کشور اضافه شده، میزان استقبال از آن چطور بوده است؟
سال گذشته برای اولین‌بار بورس دانش را داشتیم که هدفش حمایت از رشته‌هایی است که برای کشور، مردم و جامعه مهم است، مانند رشته‌های فیزیک، ریاضی، برخی رشته‌های علوم انسانی و هنر که تلاش کردیم افراد مستعدمان از طریق این بورس به چنین رشته‌هایی سوق داده شوند. در همین راستا سال گذشته اعلام کردیم اگر دانشجویی در این بورس جذب شود، ماهی پنج‌میلیون تومان کمک‌هزینه تحصیلی دریافت می‌کند و اگر پویایی تحصیلی‌اش را حفظ کند، می‌تواند در مقطع ارشد هم بورس شود و این امکان تا زمان هیات‌علمی شدن برای او وجود دارد. سال قبل از 5 درصد برتر کنکور افرادی را گلچین کردیم و درنهایت 265 نفر را در بورس دانش داشتیم.
یکی از اقدامات اداره کل بورس و اعزام دانشجویان سازمان امور دانشجویان، تقویت ارتباط صنعت با دانشگاه است؛ بورس‌های تعیین‌شده در این زمینه چقدر توانسته‌اند این ارتباط را تقویت کنند؟
بورس دیگری که سال گذشته در دستور کار قرار گرفت، بورس «صنعت و مشاغل» بود که در دفترچه کنکور پارسال منتشر شد و برخی شرکت‌ها مانند سایپا تقاضا داشتند که از این طریق دانشجویان را جذب کنند، یعنی تضمین شغلی برای دانشجویان بورس‌شده از این طریق وجود داشت. این بورس در سال جدید تداوم دارد و ما تلاش می‌کنیم این بورس جامع‌تر شود و همه شرکت‌ها را درگیر کنیم. واقعیت اینکه بورس صنعت و مشاغل کار مهمی برای شرکت‌ها و صنایع است؛ چراکه آنها به‌دنبال جذب افراد نخبه هستند تا بهره‌وری‌شان را افزایش دهند. قطعا اگر آنها از میان دانشجویان این افراد را انتخاب کنند به نفع‌شان خواهد بود. نکته دیگر اینکه وقتی دانشجویی بورس می‌شود، کارآموزی‌اش را در آن شرکت سپری و واحدهای اختیاری‌اش را براساس نظر شرکت پاس می‌کند و وقتی فارغ‌التحصیل می‌شود، او فردی آماده به کار خواهد بود.
بورس دیگرمان در این زمینه بورس «بنگاه‌های اقتصادی» است که هدفش حمایت از دانشجویان تحصیلات تکمیلی است. در این راستا پیشنهاد دادیم دانشجوی دکتری باید تمام‌وقت و تمام‌ذهن روی پروژه‌ای فعالیت کند و زمانی این امکان‌پذیر است که او دیگر دغدغه مالی نداشته باشد. بر این اساس شرکت‌هایی که مساله تعریف می‌کنند، باید کمک‌هزینه‌ای به این دانشجویان بپردازند، یعنی صاحبان مساله به دانشجو پول می‌دهند تا روی مساله‌شان کار کنند. در این بورس پیشنهادمان این بود که تا 80 درصد حقوق استادیار پایه یک را به این دانشجو که رقمی حدود 15 میلیون تومان می‌شود، بپردازند. همچنین اگر او متاهل است در اولویت خوابگاه متاهلی قرار بگیرد. ما سال گذشته اولین کارمان را با شرکت ملی نفت آغاز کردیم که طبق آن این شرکت دانشجویان دکتری را به مدت سه سال بورس کرده و به آنها هم به میزان یک‌دهم معادلات کوچک حقوق می‌دهد، یعنی سال گذشته که این رقم 150 میلیون تومان بوده، رقم حقوق پرداختی حدود 15 میلیون تومان می‌شد و طبیعتا امسال که رقم این معادلات افزایش پیدا می‌کند، میزان پرداختی هم افزایش می‌یابد.
مهم‌ترین مساله در این نوع بورس آن است که بعد از چهار سال یک‌بار افرادی را داریم که با نظام و مسائل صنعت مربوط آشنا یا جذب آن می‌شوند یا درکنار آن شرکت‌های خودشان را فعال می‌کنند که عملا باز هم در خدمت صنایع خواهند بود. صنایع مهم ما باید به این مسائل توجه کنند؛ اگر می‌خواهند دو روز دیگر افراد قوی داشته باشند، بهترین شیوه آن است که دانشجویان دکتری را که در آن حوزه‌ها کار می‌کنند از طریق این بنگاه تقویت کنند.
حمایت صنایع از بورس‌های مربوط چگونه بوده است؟
پیش از پاسخ به این سوال باید بگویم مهم‌ترین کاری که در بحث صنعت و مشاغل انجام دادیم، این بود که تحول بزرگی در وزارت علوم در این زمینه ایجاد شد؛ چراکه آیین‌نامه‌های مربوط به این بخش اصلاح و اعلام شد دروس اختیاری باید براساس نظر شرکت و صنعت مربوط باشد و کارآموزی نیز همان شرکت تعیین کند. همچنین در این بورس‌ها دانشجو اجازه دارد هفته‌ای یک روز به شرکت برود و حتی خبرگان آن صنعت می‌توانند در دانشگاه‌ها تدریس کنند. عملا ارتباط صنعت و دانشگاه و هدفمندسازی دانشگاه‌ها خودش را در این بخش نشان می‌دهد. امروزه بهترین دانشجویان ما از بهترین دانشگاه‌ها فارغ‌التحصیل می‌شوند و وقتی وارد صنعت می‌شوند، به‌اصطلاح صفرکیلومترند اما این بورس‌ها الان فرصت خوبی برای شرکت‌هاست. ما امروز امکانات خوبی در دانشگاه‌ها داریم که باید این امکانات در خدمت کشور و شرکت‌ها و صنایع داخل کشور باشد و ما نیز از تربیت هدفمند دانشجویان به‌شدت استقبال می‌کنیم. خوشبختانه حمایت صنعت هم تا اینجا خوب بوده و تلاش داریم برای سال جدید تعداد بیشتری از صنایع را با این بورس‌ها درگیر کنیم.
این اداره کل بورس دولت‌های خارجی را هم تعریف کرده، تا امروز چند کشور از این بورس استقبال کرده‌اند؟
بورس دولت‌های خارجی از دیگر بورس‌های ما در سال گذشته به‌شمار می‌رود. این بسته شامل بورس‌هایی است که هزینه آن را دولت مقابل می‌دهد و خوشبختانه در سال گذشته شاهد افزایش خوبی در این زمینه بودیم. به‌طوری‌که بورس‌های خوبی را از کشور چین، مالزی و مجارستان داشتیم و تلاش می‌کنیم از دیگر کشورها هم این بورس را داشته باشیم. مجارستان 100، چین 50 و مالزی در حدود 40 نفر را به‌عنوان ظرفیت بورسی به ما اعلام کرده بودند. در این بورس، فارغ‌التحصیلان ما به این کشورها می‌روند و در آنجا دانشجوی ارشد و دکتری می‌شوند و هزینه‌های آنها را دولت مقابل پرداخت می‌کند. رشته‌هایی مانند هوافضا و نانو جزء رشته‌هایی بودند که دانشجویان در آن بورس دولت‌های خارجی شدند. البته این را هم بگویم که بورس مجارستان دوطرفه بوده و ما نیز از دانشجویان آنها حمایت کرده‌ایم.
در مجموع بودجه‌ای که برای این سبد بورس در کشور در نظر گرفته شده، چقدر بوده است؟
رقم این اعتبار را نمی‌توانم اعلام کنم اما تا اینجا با کمک‌هایی که مسئولان وزارت علوم و سازمان برنامه‌وبودجه داشته‌اند، کارها به‌خوبی پیش رفته و امیداریم امسال هم از این حوزه حمایت کنند و بتوانیم کارهایمان را پیش‌ببریم.
کارویژه اداره کل بورس و اعزام دانشجویان سازمان امور دانشجویان در سال 1403 چه خواهد بود؟
برای امسال نیز تمرکزمان روی بورس دانش است تا بتوانیم 500 نفر را در این زمینه بورس کنیم. در بورس صنعت و مشاغل درحال رایزنی هستیم تا شرکت‌های مختلف پای‌کار بیایند و بورس بنگاه‌های اقتصادی را برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی خواهیم داشت. همچنین در فرصت‌های تحقیقاتی کوتاه‌مدت تمرکزمان رشد این حوزه خواهد بود. نکته دیگر بورس تامین هیات‌علمی است که طی دو هفته آینده فراخوان آن را صادر می‌کنیم تا بتوانیم در جامعه هیات‌علمی کشور، افراد مستعد و نخبه‌ای را داشته باشیم. البته هنوز ظرفیت کامل نشده و دانشگاه‌ها درحال اعلام نیازهایشان هستند.
در حوزه رایزن‌های علمی ایران امسال چه برنامه‌ای خواهید داشت؟
امسال تعداد رایزن‌های علمی‌مان را به 11 نفر افزایش می‌دهیم و تا الان هفت‌نفر آنها هم مشخص شده‌اند. تاکیدمان این است که 11 نفر به نقاط ماموریتی جدید- که برای کشور تعیین شده و مهم است- اعزام کنیم و این اتفاق امسال محقق خواهد شد.
برخی دانشجویان عنوان می‌کنند مقرری‌ای که قرار بود طبق بورس‌ها به آنها پرداخت شود، واریز نمی‌شود، دلیل این مساله چیست؟
در فرصت‌های مطالعاتی خارج از کشور، قبل از اینکه فرد از کشور برود کل مبلغ مربوط به شش ماه را با نرخ روز یورو در قالب شش هزار یورو می‌پردازیم. اما در بورس دانش، طبق شیوه‌نامه دانشجو باید یک ترم تحصیل کند و ما نیز معدل آن را ارزیابی کنیم تا مشخص شود که آیا پویایی علمی‌اش را حفظ کرده یا دچار افت تحصیلی شده است؟ طبیعتا اگر فردی سه ترم مشروط شود از او حمایت نمی‌شود و تنها از افرادی که پویایی‌شان را حفظ کرده‌اند، حمایت می‌کنیم. ما در پایان هر ترم ارزیابی و حقوق‌شان را واریز می‌کنیم، یعنی آخر هر ترم و درطول یک‌سال، دوبار این حقوق پرداخت می‌شود و البته پول‌ها نیز مستقیما به خود دانشجو پرداخت خواهد شد.
یکی از چالش‌های کهنه نظام آموزش عالی، فعالیت موسسات غیرمجاز در اعزام دانشجویان است. برنامه‌تان در سال جدید برای سامان دادن به این حوزه چه خواهد بود؟
در گام اول هدف‌مان این است برای موسساتی که در بحث اعزام دانشجویان به‌خوبی کار می‌کنند، کارها و نیازمندی‌هایشان را به‌سرعت دنبال کنیم و در مقابل اگر تخلفی از سوی موسسات مجاز صورت بگیرد، در این اداره کل کارگروهی وجود دارد که آن تخلفات را پیگیری می‌کنند و اگر مردم شکایتی از این موسسات- که با مجوز ما فعال هستند- دارند می‌توانند ثبت شکایت کنند، ما در اولین فرصت آنها را پیگیری می‌کنیم. از طرف دیگر به‌صورت جدی پیگیریم با همکاری مسئولان مختلف از قوه قضائیه گرفته تا فراجا و ارگان‌های ذی‌ربط، برخورد جدی‌تری با موسسات غیرمجاز صورت بگیرد. متاسفانه این درد مزمنی است که برخورد جدی درباره‌اش صورت نگرفته و ما درصددیم که این اتفاق رخ دهد.
مطالب پیشنهادی
