۱۴۰۳-۰۱-۱۸ - ۰۳:۳۸
۰
فرهیختگان: در روزهای گذشته تعدادی از تروریست‌ها و اشرار مسلح گروهک جیش‌الظلم به اماکن عمومی و پایگاه‌های نظامی و انتظامی در شهرهای چابهار و راسک در استان سیستان‌و‌بلوچستان حمله کردند. گرچه این گروهک تروریستی در سال‌های گذشته این اقدامات تروریستی خود را در جهت تضمین حقوق مردم استان سیستان‌و‌بلوچستان ذکر می‌کرد، اما از همان ابتدا بسیاری از کارشناسان معتقد بودند این گروه خرابکار چیزی جز ناامنی و ویرانی شرق کشور را در سر نمی‌پروراند. اما حالا این گروهک تروریستی به وضوح در آخرین بیانیه خود هدف از اجرای این عملیات تروریستی را «تلاش برای ناکام گذاشتن برنامه‌های توسعه سواحل مکران» ذکر کرده است. حالا به نظر می‌رسد دست‌های پنهان قدرت‌های خارجی برای جلوگیری از توسعه این منطقه بیش از پیش آشکار شده است. در ادامه به اهمیت این منطقه در اقتصاد ایران و توسعه شرق کشور اشاره شده است.
یک منطقه با 8 بندر استثنایی
مَکران، مُکران یا مکوران، اشاره به یک سرزمین تاریخی ساحلی در جنوب شرقی ایران و جنوب غربی پاکستان امروزی دارد که گستره آن از رأس‌الکوه در غرب جاسک تا لاس‌بلا در جنوب غربی ایالت بلوچستان پاکستان است. به‌صورت دقیق‌تر و تاریخی مکران، ولایتی است که از شمال محدود است به سراوان و بمپور و از جنوب به بحر عمان و از مشرق به کلات و از مغرب به بشاگرد. قسمت مهم این منطقه که در ساحل بحر عمان واقع شده، دشت شنزاری دارای چندین رود خشک است. نام مکران در بعضی از منابع اروپایی از قرن 16 تا 18 میلادی نیز ذکر شده است. در بعضی اسناد و نقشه‌های تاریخی اروپایی و بعضی نوشته‌های عربی دریای عمان امروزی نیز «بحر مکران» نامیده شده است. براساس نتایج پژوهشی که در اتاق بازرگانی ایران با عنوان «دلالت‌های پروژه «یک کمربند؛ یک جاده» (جاده ابریشم نوین) برای توسعه صنایع و تولید در ایران» انجام شده، منطقه مکران درحالحاضر دارای 8 بندر با مشخصات، کاربری‌ها و پیشرفت فیزیکی گوناگون است. گستره این بنادر از نقطه صفر مرزی با پاکستان در شرقی‌ترین نقطه جنوبی ایران تا شرق تنگه هرمز در استان هرمزگان را در‌برمی‌گیرد. این 8 بندر عبارتند از:
1- بندر گیشاب با کاربری پایانه صادراتی مواد معدنی کشور
2- بندر بیردف با کاربری صیادی و پرورش ماهی در قفس
3- بندر گواتر با کاربری مسافربری، صیادی و گردشگری
4- بندر جاسک با کاربری نظامی، صیادی و تا حدودی تجاری
5- بندر رودیک با کاربری شیلات و ورزش‌های آبی
6- بندر جُد با کاربری صیادی، تجارت و صنایع دریایی
7- بندر چابهار با کاربری بازرگانی، طبیعی و گردشگری
8- بندر گوردیم با کاربری گردشگری و ورزش‌های آبی.
سهم 3 درصدی چابهار از ترانزیت کالا
طی یک دهه اخیر رویدادهای ژئوپلیتیکی در اقیانوس هند، از‌جمله ظهور پرقدرت‌تر چین، رقابت چین و هند و درگیری هند و پاکستان باعث شده اقیانوس هند و بخش غربی آن بیش از پیش در تجارت جهان مهم شود. در کنار اینها، اتفاقاتی که در خلیج‌فارس به‌عنوان نقطه‌ای محدود و آسیب‌پذیر در خلال جنگ و صلح روی داده و همچنین تحولات مهم در حوزه هزینه تمام‌شده و ترانزیت، موجب شده ترتیبات اقتصادی منطقه به‌سمت سواحل و بنادر اقیانوسی دریای عمان (مکران) در‌حال حرکت باشد؛ به عبارت دیگر منطقه مَکُران می‌تواند شاهد یک توسعه اقتصادی دریامحور باشد که این می‌تواند به نفع تمام کشورهای منطقه مکران از جمله ایران تمام شود. چابهار از معدود بنادر کشور است که طی چند سال اخیر و در اوج تحریم‌ها توانست روند مثبت بسیار خوبی را به‌لحاظ توسعه زیرساختی تجربه کند. چابهار درحالحاضر از لحاظ زیرساخت بندری مازاد ظرفیت دارد که به‌خوبی می‌تواند روند رو به رشد تقاضا برای مبادله کالا بین سه کشور اصلی مشارکت‌کننده در چابهار (یعنی ایران، هند و افغانستان) و سایر فعالیت‌های ترانزیتی را پوشش دهد. آنطور که آمارهای سازمان بنادر و دریانوردی نشان می‌دهد سهم بندر چابهار به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بنادر منطقه مکران در سال 1402 به 2.6 درصد از کل تخلیه بار در بنادر کشور رسیده است، رقمی که بین سال های 1390 تا 1396 حدود یک درصد بوده و در سه سال اخیر به رقم 2.6 تا 2.8 درصد رسیده است.
ظرفیتی که می‌تواند 22 برابر شود
آنطور که داده‌های سازمان بنادر و دریانوردی کشور نشان می‌دهد، میزان تخلیه و بارگیری بار از حدود 1.5 میلیون تن در سال‌های 1390 تا 1396 به 4 تا 4.2 میلیون تن در سال‌های اخیر رسیده است. تیرماه سال 1402 حسین شهدادی، معاون امور بندری و اقتصادی بنادر و دریانوردی سیستان‌و‌بلوچستان گفت: «درصورت تامین به‌موقع ناوگان حمل‌و‌نقل زمینی و رفع موانع و محدودیت‌های لجستیکی و اسنادی با زیرساخت‌ها و امکانات فعلی موجود؛ امکان تخلیه و بارگیری کالا تا ۱۳ میلیون تن در سال در بندر چابهار وجود دارد.» 28فروردین 1393 محمد سعیدنژاد، مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی گفت: «طبق برنامه‌ریزی انجام شده ظرفیت تخلیه و بارگیری بندر چابهار طی پنج فاز توسعه‌ای می‌تواند به ۸۹ میلیون تن در سال ارتقا پیدا کند. با در‌نظر گرفتن رقم 4 میلیون تن جابه‌جایی بار در این بندر و ظرفیت توسعه تا 89 میلیون تن، می‌توان گفت ظرفیت بندری چابهار می‌تواند تا 22 برابر شود.»
فرصت‌ها و چالش مکران
براساس پژوهشی که در مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری انجام شده، اگر بخواهیم از بیرون به مساله مکران نگاهی بیندازیم، به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی آن، بدون شک موضوع توجه به اقتصاد دریامحور و توسعه سواحل مکران در سبد انتخاب نهایی قرار می‌گیرد و باید تمامی ظرفیت‌ها را حول موضوع آب مطرح کرد. مهم‌ترین مساله مکران، قدمت 100ساله آن است و همواره در طول تاریخ توصیه شده که راه‌آهن چابهار به اروپا راه‌اندازی شود تا کانال سوئز از رونق بیفتد. همچنین روابط و ارتباطاتی که این منطقه می‌تواند با دیگر نقاط جهان داشته باشد، به نوعی اتصال‌دهنده کریدورهای متنوع و ارتباطات ژئوپلیتیک شود، موضوعی دارای اهمیت است. موضوعات دیگری که در این منطقه بسیار حائز اهمیت است، عبارتند از: 1. هاب انرژی و زنجیره‌های شیمیایی (پیشران اصلی توسعه)، 2. صنایع معدنی و فرآورده‌های فلزی (پیشران اصلی توسعه)، 3. شیلات و کشاورزی گرمسیری (اقتصاد محلی/ بومی)، 4. قطب گردشگری ساحلی و دریایی تخصصی (اقتصاد محلی/ بومی)، 5. قطب مبادلات مالی عاری از تحریم و 6. مبادلات و توسعه مرزی زمینی و دریایی با افغانستان، پاکستان، عمان و...
مبحث بعدی نگاه به مکران از درون خواهد بود، به این صورت که در این منطقه با چندین چالش مواجهیم:
1. توسعه انسانی بسیار ضعیف نسبت به دیگر نقاط کشور، 2. دینامیک پیچیده قومی، مذهبی و امنیتی منطقه، 3. چابهار با بالاترین میزان حاشیه‌نشینی کل کشور (63 درصد)، 4. آمار بالای بیکاری و اشتغال کاذب در منطقه، 5. نبود زیرساخت‌های توسعه‌ای، 6. دسترسی نامطلوب به آب سالم برای مصارف خانگی، صنعتی و کشاورزی، 7. وضع نامناسب جاده‌های منطقه و بیشترین میزان تصادفات رانندگی در استان و 8. اختلاف فاحش میانگین شاخص‌های آموزش منطقه با کل کشور.
بهشت گمشده‌ای به نام مکران
براساس پژوهشی که توسط مرکز نوآوری کوثر منتشر شده، در نگاه اول مکران تنها نقطه دسترسی ایران به آب‌های آزاد است. این موضوع، مزایای راهبردی امنیتی و اقتصادی ویژه‌ای برای کشور به همراه دارد. از سوی دیگر وجود رودهای خروشان در منطقه‌ی کنارک که از ظرفیت چند میلیارد مترمکعب آبی که به دریای عمان می‌ریزد، تنها بخش کوچکی از آن مهار شده است، نشان از ظرفیت‌های خاص این منطقه دارد. نوع آب‌وهوای گرمسیری منجر به ایجاد بزرگترین مزرعه موز ایران در این منطقه شده است. در بعد گردشگری نیز وجود گل‌‌افشان و برخی جاذبه‌های منحصربه‌فرد دیگر، ظرفیت‌های سرشار این منطقه را نشان می‌دهد. از بعد امنیتی، همان‌طور که در نبرد‌های دریایی، ایران می‌تواند برای دشمنان محدودیت ایجاد کند، طبیعتا آنها هم می‌توانند مقابله به مثل کنند که تجربه دفاع مقدس، بیانگر این موضوع است. تنها راه رهایی ما به آب‌های آزاد، منطقه مکران است. باید توجه داشت آب‌های آزاد و توسعه دریایی و توسعه نیروهای دریایی، یکی از ابعاد موثر از عصر پسااستعمار است که هم در بحث توسعه تجارت، باعث پیشرفت کشورهای مختلف شده و هم یکی از عوامل پیشران‌های بحث استعمار در دنیا بوده است. به یک معنا، مکران تنظیم‌گر بخشی از سیاست خارجی کشور است و جایی است که حاکمیت می‌تواند کریدورهای متنوعی برای کشورهای شمالی و جنوبی داشته باشد. حدود سال 1306 شمسی، یک مقاله در روزنامه‌ای تحت‌عنوان حبل‌المتین کلکته در زمان مشروطه با این عنوان چاپ شد «راه‌آهن چابهار یا اعظم‌الطرق تجارتی؟» این مقاله بیان می‌کند اگر رضاشاه همه بودجه کشور را صرف این کند که راه‌آهن چابهار را بکشد و به طریق آن به اروپا وصل شود، این باعث می‌شود دو بازار عمده حاشیه اقیانوس هند و اروپا به هم متصل شوند و در تجارت جهانی، تحولات شگرفی اتفاق بیفتد. کشور می‌تواند از این محل، عایدی کسب کند و حتی از جنبه قدرت جهان اسلامی هم قابل‌توجه است.
برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.
بیشتر بخوانید 
نظرات کاربران
یادداشت
