زینب مرزوقی، خبرنگار گروه نقد روز: کارشناسان حوزه گردشگری معتقدند که سفر، گردشگری و جهانگردی به مثابه یک امر اجتماعی برای انسان معاصر است و نباید سفر را تنها به عنوان یک گشت‌و‌گذار دید. بلکه در تحلیل سفر و توسعه گردشگری باید جنبه اجتماعی آن را نیز درنظر گرفت و توسعه آن به جز آثار اقتصادی، آثار اجتماعی و فرهنگی بسیاری دارد. از آنجایی که جهانگردی و گردشگری یک پدیده اجتماعی به حساب می‌آید، یکی از اشکال زندگی معاصر است و هر آمار یا ارقامی که درباره این پدیده منتشر می‌شود، تنها یک عدد و رقم نیست و تحلیل فرامتنی دارد. چگونه؟ آمارهای رسمی می‌گویند که تعطیلات نوروز 1403 برای اماکن گردشگری و میراث فرهنگی پررونق بود و از همین ابتدای سال علی‌رغم تمام مشکلات اقتصادی اما مردم از فرصت تعطیلات نوروزی استفاده کرده‌اند و گردشگری داخلی پس از یک دوره طولانی خفقان کرونایی و تنش‌های سیاسی-اجتماعی 1401 امسال بالاخره نفس تازه کرده است.
اگر بخواهیم در تحلیل اجتماعی-فرهنگی آشتی دوباره مردم با اماکن گردشگری داخلی دقیق شویم، این استقبال مردم از فرصت تعطیلی عید و بازدید از اماکن گردشگری را می‌توان یک شادی جمعی و نسبی تحلیل کرد. مردم ایران بالاخره پس از عبور از روزهای سیاه و پراضطراب قرنطینه در ایام کرونا و دور شدن از فضای مسموم و تلخ اجتماعی سال‌های اخیر، امسال مجددا مانند سال‌های پیش از کرونا اما آمارهای قابل‌توجهی در بازدید از اماکن گردشگری ثبت کردند.
این ثبت آمار بالا درحالی رقم خورد که ما همزمانی تعطیلات عید نوروز و ماه رمضان را هم داشتیم و بالاخره احتمال می‌رفت که از فرصت تعطیلی عید نوروز استقبال خوبی صورت نگیرد اما علاوه بر اینکه شهرهای مذهبی مانند مشهد میزبان 9 میلیون و 700 مسافر بود، حافظیه شیراز نیز با ثبت بالغ بر 345 هزار بازدید‌کننده در سرلیست اماکن پربازدید تاریخی قرار گرفت. می‌توان گفت مردم هر‌کدام بنا به سلیقه و نیاز خود به یک نقطه از کشور سفر کرده بودند و تجمع مسافر و گردشگر تنها در یک نقطه از کشور صورت نگرفته است. وزارت میراث فرهنگی و گردشگری لیستی با عنوان 30 مکان گردشگری و فرهنگی پربازدید امسال را در اختیار «فرهیختگان» قرار داده است. در این لیست نام اماکن گردشگری و میراث فرهنگی استان‌های مختلف ثبت شده است. این تنوع مقاصد توسط بازدیدکنندگان نشان می‌دهد مردم بدون سو‌گیری و با توجه به ضروریات یا با درنظر گرفتن علاقه‌مندی به یک شهر یا استان مورد نظر به سفر رفته‌اند.

تلاش برای کم کردن شوق مردم به مسافرت
برخی گروه‌ها و جریانات سعی داشتند حتی در روند گردشگری مردم نیز اخلال به وجود بیاورند و با سوگیری‌های سیاسی، تلاش می‌کردند این پیام را برسانند که مردم مثلا با حضور در حافظیه شیراز و عدم حضور در اماکن مذهبی، سعی دارند تا انتقادات خود را به گوش مسئولان برسانند. درحالی‌که اساسا بسیاری از مردم به هنگام بازدید از اماکن گردشگری و تاریخی حتی به چنین گمانه‌ها و تحلیل‌هایی هم نمی‌اندیشند و همان مردمی که در حافظیه شیراز حضور پیدا می‌کنند، همزمان از مسجد نصیرالملک نیز بازدید می‌کنند. یا آنهایی که عرق ملی به تخت جمشید دارند، لزوما مشکلی با حکومت ندارند. واقعیت این است که مردم آثار ملی و میراث فرهنگی خود را دوست دارند و اگر شرایط اقتصادی به سفره‌هایشان فشار نمی‌آورد، در تعطیلی‌های دیگر هم همین حضور را رقم می‌زنند.
چه‌بسا اینکه حتی همین حالا و با توجه به شرایط نامطلوب اقتصادی، بسیاری از مردم سفر را اساسا آسان می‌گیرند. مستندات این ادعا نیز چادرهای مسافرتی مردم در ایام نوروز است. یعنی بسیارند افرادی که برای رقم زدن یک حال خوش در کنار خانواده، یک شادی جمعی، یک شوق از دیدن اماکن تاریخی و شعف برای شکوه ایرانی و یا حتی یک اشک برای زیارت از یک بارگاه مذهبی، لوازم ساده یک سفر چند‌روزه را در ماشین جمع می‌کنند و به همراه خانواده دل به جاده می‌زنند و به ساده‌ترین شکل ممکن سفر می‌روند. یعنی سفر برای خیلی از خانواده‌های ایرانی، لزوما اقامت در یک هتل یا بومگردی لاکچری یا خوردن غذاهای گران نیست. گاهی تفسیر ساده در کنار هم بودن و لذت از ایرانی بودن است و از قضا امسال همین تفسیر هم تفسیر برنده بود.
علاوه‌بر تمام این موارد البته ناگفته نماند که امسال سفرهای نوروزی و بازدید از اماکن گردشگری بدون هیچ‌گونه حواشی سیاسی صورت گرفت و تلاش مسئولان فرهنگی برای برقرار بودن جو آرام اجتماعی هم کاملا مشهود بود. مردم نیز این تلاش و البته فرصت ارزان بودن بنزین را مغتنم شمردند و بار دیگر نشان دادند اگرچه دلخوری‌ها و گله‌هایی هم وجود دارد اما نقطه اشتراک تمام‌مان علاقه به ایران است. گاهی این عرق با تعصب به تمامیت ارضی است و گاهی با بازدید اماکن گردشگری و فرهنگی نشان داده می‌شود.

کمک به بزرگ شدن سفره‌های همدیگر
همانطور که حضور پررنگ مردم در اماکن گردشگری نشان‌دهنده علاقه مردم به آثارملی و میراث فرهنگی است، در عین حال نشان می‌دهد که مردم کشورمان اساسا به تلاش برای دلسردی‌شان برای رقم نخوردن یک شادی جمعی، بی‌توجهند. در فرصت بازدید و گشت‌و‌گذار و دیدن ایران، در صورت توان کم نمی‌گذارند. البته پیام روشن بازدیدکنندگان بالای عید امسال خبر از رونق گردشگری داخلی می‌دهد. حضور گردشگر جنبه اجتماعی و فرهنگی دارد اما آنچه که چشمگیر و قابل‌توجه است، جنبه اقتصادی آن است. رونق گردشگری داخلی یعنی رونق کسب‌و‌کارهای کوچک و کمک به اقتصاد جامعه میزبان. در عین اینکه سفر یعنی تبادل فرهنگ‌های مختلف با یکدیگر و کمک به تاب‌آوری جمعی و یادگیری زندگی در میان آداب و فرهنگ متفاوت، اما گردش اقتصاد در رونق گردشگری داخلی، سرآخر به جیب خودمان باز‌می‌گردد و سفره هموطن خودمان که بزرگ شود، به بیشتر شدن معاش‌مان هم کمک می‌کند.

اقبال مردم به بازدید از یادمان‌های تاریخی مشاهیر در ایام نوروز
آمارهای وزارت میراث فرهنگی و گردشگری از 30 مکان پربازدید در 13 روز تعطیلی عید نوروز نشان می‌دهد که پربازدیدترین مکان از این لیست، حافظیه شیراز است. آنچه که در این بین قابل توجه است، تنوع بالای امکان پربازدید است. یعنی مردم همزمان هم نسبت به بازدید از مقبره بوعلی‌سینا اقبال داشته‌اند و هم زیگورات چغازنیل. هم به کاخ نیاوران رفته‌اند و هم فین کاشان.
البته این بازدیدها باید برای وزارت میراث فرهنگی و گردشگری محل تامل و برنامه باشد. از آنجایی که اقبال عمومی از بازدید از اماکن تاریخی بالاست، حالا باید یک برنامه جدی برای مرمت و بازسازی اماکن تاریخی ارائه شود. یعنی کار مرمت و البته حفاظت از اماکن تاریخی تنها با یک کاشی تعویض کردن نباید بسنده شود و برای حفظ و نگهداری میراث تاریخی، باید یک برنامه جدی پیش گرفته شود.
‌فاطمه داوری، مدیرکل حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «در نوروز امسال بناهای تاریخی و یادمان‌های تاریخی مشاهیر با بازدید گسترده مردم مواجه بود. اقبال مردم به بازدید از یادمان‌های تاریخی مشاهیر به گونه‌ای بود که آرامگاه حافظ و آرامگاه سعدی در کسوت پر‌بازدید‌کننده‌ترین آثار، موزه‌ها و پایگاه‌ها در نوروز امسال قرار گرفتند. آرامگاه حافظ با بالغ‌بر 345 هزار نفر بازدیدکننده در نوروز و میانگین بالغ‌بر 28 هزار نفر در هر روز در رده اول، بیشترین تعداد بازدیدکننده را دارا بود و آرامگاه سعدی با بالغ‌بر 205 هزار نفر بازدید‌کننده و میانگین بالغ‌بر 28 هزار نفر در هر روز در رده سوم بیشترین تعداد بازدید‌کننده در بین سایر موزه‌ها، پایگاه‌ها و بناها‌ی تاریخی قرار داشتند.»
داوری همچنین در این گفت‌وگو اشاره می‌کند: «آرامگاه فردوسی با بالغ‌بر 81 هزار نفر بازدید‌کننده، آرامگاه خیام با بالغ بر 36 هزار بازدید‌کننده، آرامگاه بوعلی سینا با بالغ‌بر 35 هزار بازدید‌کننده، آرامگاه بابا‌طاهر با بالغ‌بر 28 هزار بازدید‌کننده و آرامگاه عطار با بالغ‌بر 21 هزار نفر بازدید‌کننده درزمره مهم‌ترین یادمان‌های تاریخی مشاهیر ادبی ایران بودند که از روز اول فروردین تا 12 فروردین مورد‌ توجه و بازدید مردم فرهنگ‌دوست در سرزمین ادب‌پرور ایران قرار گرفتند.»