«محفل» علیه ایده‌های محفلی

معین احمدیان، دبیر گروه فرهنگ: قابل پیش‌بینی بود که در ماه رمضان امسال، برنامه «محفل» با اقبال عمومی مواجه شود و البته گل کردنش در تلویزیون، بار دیگر اثبات این ایده بود که حتی برای ارائه یک محتوای دینی نباید نسبت به وجوه رنگارنگ سرگرمی غفلت کرد. سازندگان «محفل» با فهم این که تولید یک برنامه بر مدار سرگرمی است، وجوه اشتراکی یک برنامه دینی و سرگرم شدن مخاطب را به درستی استخراج کردند و مبتنی بر ایده‌های سرگرم‌کننده توانستند اجرای نسبتا موفقی را به نمایش بگذارند. البته این کار ساده‌ای نیست که همزمان به ظرافت‌های تولید محتوا در یک رسانه فراگیر توجه کرد و در عین حال، ملاحظات تولید برنامه دینی را هم در نظر گرفت. با این حال اگر با اغماض نسبت به برخی از اشکالات این برنامه نگاه کنیم، در کل محفلی‌ها موفق بودند و در ادامه باید حافظ و امانت دار جایگاه ویژه خودشان در تلویزیون باشند.
از همان ابتدای شکل‌گیری تولید برنامه «محفل» حالا چه از سر تدبیر و هوشمندی بوده یا به خاطر جبر این‌روزهای رسانه، فرم آزموده‌شده‌ای از یک اجرا انتخاب شد، تا حدی که برخی میزانسن‌های «محفل» را شبیه برنامه‌های «تلنت شو» می‌دانند. مبتنی بر این فرم، پیام و محتوایی که قرار بود به دست مخاطب برسد، سر و شکل گرفت و در نقاطی هم به نفع ایده‌پردازان برنامه تغییراتی داشته اما این نکته قابل تاملی است که سازندگان محفل در فرآیندهای ساخت برنامه، مدعی اختراع چرخ از اول نشدند و همین مورد به آن‌ها کمک کرد تا از ایده‌های تخیلی و محفلی این روزهای تلویزیون فاصله بگیرند و با آزمون و خطای بیهوده، بر سر حفظ مخاطبان‌شان قمار نکنند.
نکته دیگر اینکه برنامه محفل برای جلب نظر بینندگانش، سراغ چهره‌های مشهور نرفته و خودش چهره‌‌ساز می‌کند و این کار هم در جانب میزبانان برنامه و هم در جانب دعوت شدگان شکل گرفته است. البته چنین اتفاقی به صورت ناخواسته برای این مدل برنامه پیش می‌آمد، چون عمدتا چهره‌های قرآنی در فضای عمومی ناشناخته هستند و اتفاق مهم و ارزشمند برنامه محفل این بود که نقطه آغازی برای معرفی فعالان حوزه قرآنی شده است. چهره‌هایی که در امتداد مسیر تولید دیگر برنامه‌های قرآنی و همچنین در سطوحی وسیع‌تر و فراگیرتر می‌توانند به کار دیگر برنامه‌سازان این حوزه بیایند.
این برنامه بعد از دو فصل از اجرای موفق، حالا توانسته با متمرکز شدن بر اشتراکات مفاهیم دینی و سرگرمی، طرفداران و پیگیران خاص خود را از میان طیف‌های متنوع جامعه جذب کند و ضمن عمومیت دادن به مفاهیم قرآنی در سطحی فراگیر با مخاطبش ارتباط برقرار کند. حالا محفل در حفظ مخاطبانش، مسیر سختی را پیش روی خودش دارد و در عین حال که باید هویت قرآنی و دینی خودش را حفظ کند، باید در لحن و اجرا هم به گونه‌ای باشد که اکثریت جامعه به سمتش اقبال داشته باشند. حالا که برنامه در شناسایی و جذب عمومی موفق بوده، بعید نیست در برخی از نقاط گرفتار مطامع مدیران و خرده‌فرمایشاتی شود که ماحصلش چیزی نیست جز از دست دادن نظرگاه عمومی مردم. که اگر چنین اتفاقی بیفتد یعنی شروع دیده نشدن!