وزیر علوم در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:
فاطمه طاری‌بخش، خبرنگار گروه دانشگاه: آموزش عالی در سال 1402، پستی و بلندی‌های بسیاری را از سر گذراند. از روزهای آغازین سال که مثل همیشه با لایحه بودجه شروع شد و بعد از آن به برنامه هفتم توسعه رسید. سپس ماجراهای تقلب‌های کنکور و رئیس سازمان سنجش پیش آمد و به آیین‌نامه استادمحور و مهارت‌آموزی در درس‌های دانشگاهی رسید. در این گزارش به سراغ فعالان حوزه آموزش عالی ازجمله وزیر علوم، معاون آموزشی دانشگاه تهران، رئیس دو پارک علم و فناوری امیرکبیر و تربیت مدرس، رئیس دانشگاه تبریز و... رفته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
مهم‌ترین اتفاق امسال تصویب اساسنامه صندوق عتف بود
محمدعلی زلفی‌گل، وزیر علوم، تحقیقات‌وفناوری: فعالیت‌های وزارت علوم در سال 1402 بسیار زیاد بود. اما یکی از مهم‌ترین فعالیت‌هایی که انجام دادیم، تصویب اساسنامه صندوق علوم، تحقیقات و فناوری بود که انجام شد و در پی گرفتن شناسه و اختصاص ردیف در بودجه هستیم. از دیگر مصوبات مهم ما، تصویب دستورالعمل پژوهشگران مستقل بوده و مربوط به کسانی است که شغل دولتی ندارند اما مدرک کارشناسی‌ارشد و دکتری دارند و مشخص کرده که چگونه می‌توانند فعالیت پژوهشی انجام دهند. همچنین دستورالعمل انتخاب دانشجویان سرآمد نیز اتفاق افتاد. موارد دیگر بحث تصویب دستورالعمل پرداخت پژوهانه به دانشمندان یک درصد ملی و بین‌المللی، تصویب جذب نخبگان به‌عنوان عضو هیات‌علمی خارج از فراخوان در دانشگاه‌ها، امریه پسادکتری، تصویب 5 درصد بودجه فرهنگی و 15 درصد پژوهشی در برنامه توسعه هفتم اتفاق مبارکی است. از اتفاقات دیگری که امسال در وزارتخانه افتاد، بحث خوابگا‌ه‌های متاهلی است که 40 درصد افزایش پیدا کرد. تاسیس سامانه فرهنگ‌نما اهمیت دارد که بتوانیم فعالیت‌های فرهنگی دانشگاه‌ها را رصد کنیم. همچنین بحث، فرهنگنامه یا فرنامه که در کنار کارنامه علمی دانشجویان است که در زمان استخدام بتوانند فعالیت‌های خود را ارائه دهند. اولویت‌های سال بعد ما در چند بخش است. بحث توسعه آموزش مهارت‌محور، تصویب آیین‌نامه پژوهانه جامع که در سند توسعه هفتم آمده از اولویت‌های ماست. سومین اولویت نیز نهایی کردن آیین‌نامه ارتقاست.
کامل کردن زنجیره علم باید اولویت سال آتی باشد
صفر نصرالله‌زاده، رئیس دانشگاه تبریز: در سال 1401 اتفاقات مهمی در آموزش عالی افتاد. یکی از مهم‌ترین موضوعات، بخش ماموریت‌گرایی دانشگاه‌ها بود. در چهارچوب ماموریت‌گرایی دانشگاه‌ها، آمایش آموزش عالی در کلیه استان‌های کشور مورد توجه قرار گرفت و به دانشگاه‌ها ابلاغ شد. این موضوع بسیار مهم است. در بحث اشتغال‌آفرینی، بورس صنعت نیز اتفاقات بسیار خوبی افتاد که وزارت علوم همچنان پیگیر این جریان‌هاست. بحث دیگری که اتفاق افتاد، بحث دانشگاه‌های حکمت‌بنیان بود که به‌نظر من مقوله بسیار مهمی است. اینکه دانشگاه‌های ما ضمن کارآفرین بودن، در زمینه پژوهش و فناوری، رشد و توسعه داشته باشند بسیار اهمیت دارد. همچنین باید بتوانند در کنار آن به مباحث شاگردپروری و تربیت حکیمان و دانشمندان زبده نیز همت گمارند.
درباره اولویت‌های سال آینده باید اشاره کنم در حوزه آموزش عالی، خوشبختانه بعد از تشکیل معاونت فناوری در وزارت علوم، جهت‌گیری، در ارتباط با توسعه زیست‌بوم فناوری صورت می‌گیرد که به‌نظر من اهمیت بالایی دارد و باید از اولویت‌ها باشد. البته در کنار پژوهش و فناوری باید به دانشگاه حکمت‌بنیان توجه شود. از سمت دیگر نیز توسعه زیست‌بوم فناوری و کامل کردن، زنجیره تولید علم یکی دیگر از اولویت‌هایی است که باید مورد توجه قرار گیرد. این دو مورد از اولویت‌های مهمی است که باید در دستورکار وزارت علوم قرار گیرد. یکی از دیگر مواردی که شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌صورت جدی پیگیری می‌کند، بحث بازنگری در سند علم و فناوری استان‌هاست که گام بسیار مهم و از اولویت‌هایی است که در سال آتی نیز پیگیری می‌شود.
باید نیاز جامعه را با مرزهای دانش تلفیق کرد
جواد محمدی، رئیس پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری: نظام آموزش عالی در سال 1402 به این صورت بود که وزارت علوم و وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد به‌دنبال اجرای اسناد بالادستی خود بودند. مهم‌ترین سند بالادستی در نظام آموزش عالی ما نقشه جامع علمی کشور و سند، تعاملات بین‌المللی علمی جمهوری اسلامی ایران و از سمت دیگر سند دانشگاه اسلامی است. هر کدام از این دستگاه‌ها بخشی از این اسناد را در اولویت خودشان قرار دادند. درحال‌حاضر، وزارت علوم و دانشگاه آزاد به‌دنبال این موضوع است که بتوانند در مسیر پاسخگویی به نیاز جامعه، حرکت کنند یعنی پروژه‌های علمی خود را به سمت و سوی نیاز جامعه ببرد. این نکته‌ای است که ما در وزارت علوم و دانشگاه آزاد شاهد آن هستیم. نکته مهمی که باید به آن توجه داشت، این است که در تعریف پروژه‌های علمی، هر دستگاهی باید نیازهای ملی را احصا و اولویت‌بندی کند. ممکن است ما 5 هزار موضوع علمی را تعریف کنیم و در آن درگیر شویم، اما اگر نتوانیم اولویت‌بندی در مسائل ملی داشته باشیم و به‌صورت ماموریت‌گرایی به برخی از دانشگاه‌ها واگذار نکنیم، بعد از مدتی می‌بینیم تعداد زیادی از پروژه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها باقی می‌ماند که کسی به سراغ آن نمی‌رود. معمولا به این صورت است و دانشگاه‌ها دوست دارند به سراغ مسائل ساده‌تر بروند و مسائل کلان که پیچیده است و فعالیت بزرگ و گروهی را می‌طلبد، مورد غفلت واقع می‌شود. ما باید اولا، مسائل کلان را در حوزه‌های تخصصی احصا کنیم که کدام دانشگاه و پژوهشگاه می‌توانند حل کنند و سپس به آن پژوهشگاه یا دانشگاه ماموریت دهیم که مساله را حل کنند.
در‌قالب کار و پروژه علمی و دکتری یا... است. ممکن است موضوعی کلان 20 پروژه ارشد یا، هفت هشت پروژه دکتری داشته باشد. این‌گونه ما می‌توانیم به‌سمت مسائل جامعه برویم. درعین‌حال نیز باید در مرزهای دانش حرکت کنیم. باید دقت کنیم که حل مساله به تنهایی کافی نیست. اگر می‌خواهیم مسائل جامعه را حل کنیم باید در مرزهای دانش حرکت کنیم. البته اگر ما هنری به خرج دهیم و تلفیقی بین نیاز جامعه و مرزهای دانش را به‌عنوان پروژه‌های ملی تعریف کنیم، آن زمان می‌توانیم در مسیر پیشرفت علمی حرکت کنیم و درعین‌حال نیاز جامعه را نیز پوشش دهیم. برخی از پیشرفت‌ها در حوزه بیوتکنولوژیک است و دنیا به این سمت می‌رود که تعداد بسیاری از بیماری‌های ژنتیکی را درمان کرده یا واکسن‌هایی علیه سرطان را تولید کند. چنین مواردی هم در مرز ژن است و هم برای جامعه مفید است که در آینده زمانی که ما ببینیم در کشورهای متعددی وجود دارد. وقتی ما ببینیم در کشورهای متعددی، این مورد وجود داشته باشد، مردم مطالبه می‌کنند که ما نیز می‌خواهیم در این ریل حرکت کنیم. با آینده‌نگری و آینده‌نگاری می‌توان در رقابت با دنیا پیش رفت.
استادمحوری مهم‌ترین اتفاق 1402 بود
اصغر کشتکار، معاون آموزشی دانشگاه جامع علمی- کاربردی: از نظر من یکی از اقدامات اساسی امسال این بود که پذیرش دانشجویان در دوره دکتری، براساس استادمحوری و با توافق استاد و دانشجو صورت گیرد. در استاد حوری، وزیر معنی خاصی را مدنظر داشتند که به استاد و دانشجو این توان را می‌دهد که با هم مذاکره کنند و به توافق برسند و در زمینه خاصی، دوره ببینند و متخصص شوند. یکی از اولویت‌هایی که باید درنظر گرفته شود، آمایش است؛ چراکه آمایش بیس این است که ما آموزش‌ها را به‌گونه‌ای انجام دهیم که نیاز کشور و نیاز منطقه را برطرف کنیم. برای اینکه بتوان آن را انجام داد باید نیاز کشور را بشناسیم و ببینیم در چه زمینه‌هایی نیاز به تربیت نیروی انسانی داریم. این به معنی آمایش است. طرح، تهیه و اجرای آمایش از مهم‌ترین اولویت‌های آمایش است و به‌نظر می‌رسد سال بعد باید بر این موضوع اصرار داشته باشیم. آمایش در دانشگاه ما انجام شده و هر سال آپدیت می‌شود. از هشت‌هزار و هفت کدرشته، سه‌هزار و 700 کد رشته شده است. همچنین هزار کدرشته جدید فعال کردیم که این هزار کدرشته براساس 125 برنامه درسی جدید است که می‌تواند دانشجویان را وارد بازار کار کند و می‌توانند شرکت‌هایی بزنند که بسیار پردرآمد باشند. طرح آمایش منجر به افزایش 23 درصدی دانشجویان امسال در دانشگاه ما شد. علاوه بر اینها آمایش را در جهت رشته‌ها انجام می‌دهیم و مراکزی که به‌وجود آورده‌ایم براساس آمایش به‌وجود آمده است. ما در آغاز دولت 970 مرکز فعال داشتیم که الان 370 مرکز فعال کاملا خصوصی داریم.
ماموریت‌گرایی و تنظیم هندسه آموزش عالی؛ هدف سال 1403
سیدفرهنگ فصیحی، رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه امیرکبیر: یکی از مهم‌ترین اولویت‌هایی که در نظام آموزش عالی وجود دارد و یکی از بحث‌هایی که به‌صورت جدی مطرح است، ماموریت‌گرایی است که تنظیم و هندسه آموزش عالی و علم و فناوری کشور است. این دو موضوع بسیار مهم است و ما کماکان در هر دو بخش با تداخلات نهادی مواجهیم، حتی در فصل سیاستگذاری اجرایی که شورای جهش تولید و قانون راهبردی وجود دارد، همچنین خود نظام حمایت‌های تامین مالی هوشمند می‌خواهد و نظام تامین مالی مشخص ندارند، یعنی کسی نمی‌داند که برای کدام یک از اهداف آموزش عالی چقدر منابع صرف می‌شود. این موضوعاتی است که اهمیت دارد و من اسم آن را مهندسی و تنظیم هندسه نظام آموزش عالی می‌گذارم. ماموریت‌گرا و مساله‌محور کردن این موضوعات بسیار اهمیت دارد. بسیاری از رشته‌ها بدون متقاضی عرضه می‌شود و اولویتی برای آنها وجود ندارد. ماموریت‌گرا کردن نظام آموزش عالی از منظر دانشگاه‌های خاص و مراکز استان که با دستگاه‌های اجرایی مرتبط هستند. دستگاه‌های اجرایی به‌شدت نیازمند وجود مراکز علمی و آموزشی حرفه‌ای هستند تا بتوانند افکار و تعریف مساله را هدایت کنند؛ مراکزی را که بتوانند تعریف مساله کنند، در کشور بسیارکم داریم.
پیوند دانشگاه و بازار کار؛ اولویت 1403
علی‌باقر طاهری‌نیا، رئیس موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی: برنامه تحولی که در آموزش عالی و در حوزه وزارت علوم داشتیم اهمیت بسیاری دارد. اول بحث توجه به پیوست اشتغال برای ایجاد و توسعه رشته‌هاست. پیرو تاکیدی که رهبر داشتند، مجموعه وزارت علوم، هم‌راستا با این تاکید، سیاست خود را برای حمایت از رشته‌ها و گسترش رشته‌ها با دیدگاه ایشان تطبیق داد که مبادا ما با توسعه آموزش عالی به تربیت دانش‌آموخته بیکار و عصبی کمک کنیم. بر همین اساس، در توسعه کمی، نگاه محتاطانه‌تر حاکم شد و برای توسعه‌های جدید، ضرورتا پیوست اشتغال تعریف شد که اگر دانشگاهی، خواست رشته‌ای را بگیرد، حتما باید پیوست اشتغال را تعریف کند. به‌عنوان مثال اگر استان کرمان، بخواهد در رشته، مهندسی معدن، دانشجو بگیرد. پیش از آن باید طرح توجیهی داشته باشد که دانش‌آموختگان چه زمینه کاری خواهند داشت، درنتیجه پیوند بیشتری بین دانشگاه و بازار کار برقرار می‌شود. شاید ادامه همین روند بتواند از اولویت‌های سال آتی باشد.
مهارت‌محوری و اشتغالزایی؛ اولویت سال آتی
محمود کمره‌ای، معاون آموزشی دانشگاه تهران: یکی از مهم‌ترین تصمیماتی که تاثیر زیادی در دوره آموزشی لیسانس خواهد داشت، بحث درس‌های مهارتی و اشتغالزایی است که به‌نظر می‌رسد اولویت سال آتی نیز خواهد بود. استادمحوری، بحث جدیدی بود که در سال 1402 ابلاغ شد. در برخی دانشگاه‌ها نیز اجرا شده و نظامی جدید است. اگر درست اجرا شود که تحول مثبت است و اگر درست و به‌خوبی اجرا نشود، مفید نخواهد بود.
اتفاق دیگری که در این سال افتاد، مساله امکان‌پذیرش دانشجو در ارشد و دکتری به‌صورت استادمحور است و فعالیت‌هایشان را ارائه دهند.
آقایان، به رتبه خلاقیت و نوآوری توجه کنید!
حسین نادری‌منش، رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه تربیت مدرس: نکته مثبت امسال از نظر من این است که نگاهی در کشور ایجاد شد که درک کردند فناوری نیاز جدی کشور است، همچنین دانشگاه‌های نسل چهار به بعد فناوری و هدایت پایان‌نامه‌ها توجه کردند و در آیین‌نامه ارتقای جدید، ردپای جدی برای فعالیت‌های فناورانه گذاشته شد. از این طریق تا حدی مسیر و ریل‌گذاری اصلاح شده است. این مهم‌ترین نکته مثبت است اما یکی از نکات منفی که در بودجه 1402 وجود داشت، این بود که پارک‌های علم و فناوری دانشگاهی که بودجه مستقل داشتند، نه‌تنها استقلال بیشتری به‌دست نیاوردند، بلکه حتی بودجه‌شان با بودجه‌های دانشگاهی یکی شد. این موضوع بدترین اتفاقی بود که می‌توانست بیفتد و برخلاف مباحث ارج نهادن فناوری بود. عملا پارک‌های دانشگاهی به جزئی در داخل دانشگاه تبدیل شدند که فشارها و پیگیری‌های متعددی صورت گرفته که این موضوع نیز اصلاح شود، حتی از سمت وزیر علوم نیز موافقت بازگشت بودجه اختصاصی اعلام شده و امیدواریم در سال بعد اتفاق خوبی بیفتد؛ چراکه مساله‌ای که به آن اشاره شد مسیر عقب‌گرد بسیار بدی در مقابل اتفاقات و ادعاهاست. مهم‌ترین اولویت ما، با توجه به اینکه در شاخص نوآوری و خلاقیت، رتبه‌مان از 53 به 60 رسیده، توجه به اشکال جدی در بحث زیرساخت‌ها، قوانین و مقررات و این مباحث است. این رتبه برای ما بسیار بد است؛ چراکه در علم و فناوری و دانش رتبه بسیار خوبی داریم. مهم‌ترین اولویت ما در آموزش عالی باید این باشد که زیرساخت‌ها اصلاح شود و فرآیند به صورتی باشد که ریل‌گذاری جدی صورت گیرد تا نقش تولیدات دانش‌بنیان از الان به‌سرعت افزایش داشته باشد. این موضوع مستلزم این است که کشور ریل‌گذاری درستی برای تولید داشته باشد و فرآیندهای امروز که ضد آن است، اصلاح شود. مثلا کشور تولیدمحور نباید سود بانکی بیشتر از 3 یا 4 درصد داشته باشد، تورم آن نباید بیش از 3 یا4 درصد باشد. 50 درصد سود شرکت‌های ما شامل، سود بانکی و تورم و پول در گردش می‌شود. این موضوعات باید اصلاح شود، همه دنیا می‌گویند که از سرمایه مفروض باید دانش ایجاد کرد، اما در ایران برعکس است. اتفاقا الان بسیاری از سرمایه‌گذاران به‌دنبال تیم‌های قوی دانشی می‌گردند.
