پیچیدگی‌های تحلیل سیاسی آرا در تهران

علی مزروعی، خبرنگار گروه نقد روز: تا زمان نگارش این گزارش هنوز نتایج نهایی انتخابات تهران اعلام نشده است. اما بر مبنا داده‌هایی که ستاد انتخابات وزارت کشور تاکنون اعلام کرده است نیز می‌توان نتایج نسبتا دقیقی را تجزیه و تحلیل کرد. اینکه چه کسی باید عنوان برنده این انتخابات به خود بگیرد، میزان آرای باطله چقدر است؟ ترکیب فهرست برندگان تهران چه پیام‌هایی دارد و هیات‌رئیسه مجلس چه خواهد شد؟ سوالاتی است که در این متن تا حدودی به آن پاسخ داده شده است.

برای تعیین برنده زود است
شاید بتوان مهم‌ترین گزاره انتخابات مجلس دوازدهم در تهران را شکست تمام چهره‌ها و جریان‌های سیاسی عنوان کرد. درحالی سیدمحمود نبویان به‌عنوان نفر اول تهران کمتر از 600 هزار رای آورده است که این میزان برای محمدباقر قالیباف به‌عنوان نفر اول دوره گذشته یک میلیون و 265 هزار رای بود، یعنی او توانست حدود دوبرابر نبویان رای کسب کند. ضمن آنکه حتی نفر 30‌ام تهران در مجلس 98 یعنی عزت‌الله اکبری تالار پشتی با 642 هزار رای 200 آرای بیشتری از وضعیت کنونی نبویان داشته است. نکته جالب توجه دیگر در این باره این است که خود نبویان در انتخابات گذشته با 820 هزار رای در جایگاه ششم تهران قرار گرفته بود و اکنون با بیش از 200 هزار رای کمتر در جایگاه اول قرار گرفته است. این مقایسه نشان می‌دهد نبویان اگر در انتخابات مجلس یازدهم این مقدار رای را کسب می‌کرد حتی نمی‌توانست به مجلس راه پیدا کند. این اتفاقات درحالی رخ داده که میزان مشارکت در هر دو انتخابات تقریبا برابر بوده است. لذا چهره‌های حاضر در فهرست نمایندگان تهران بیش از آنکه عنوان پیروز بگیرند در برابر رای مردم شکست‌خورده تلقی می‌شوند.

آرای آب‌رفته چه شد
در انتخابات مجلس دوازدهم تک‌فهرست ائتلاف اصولگرایان توانست پیروز مطلق انتخابات لقب گرفته و 30 نماینده را روانه مجلس کند. همین پیروزی نیز باعث شد تا کسانی که برای این فهرست تعیین‌تکلیف می‌کنند با اعتمادبه‌نفس بالا فهرستی نیز برای انتخابات 1402 تهیه کنند. حضور چندین فهرست متعدد در بین اصولگرایان اگرچه باعث پیروزی اصلاح‌طلبان نشد اما میزان آرا را تا حد زیادی بین فهرست اصولگرایان تقسیم کرد به نحوی که فاصله نفر 30‌ام تا نفر 60‌ام کمتر از 100 هزار رای بود. درحالی‌که در انتخابات مجلس هشتم فاصله بین تالارپشتی نفر 30‌ام و یامین‌پور نفر 31‌ام 350 هزار رای بود. بخش اصلی آرا آب‌رفته را نیز آرای باطله تشکیل می‌دهند.

تنها سبد پررونق انتخابات
یکی از موضوعات جذاب برای رسانه‌ها پیش از اعلام نتایج نهایی پیدا کردن آمار آرای باطله بود. اگرچه گزاره دقیقی تا لحظه نگارش این گزارش در این‌باره منتشر نشده است اما تا لحظه نگارش این گزارش مطابق آنچه در رسانه‌ها منتشر شده از مجموع 4800 صندوق شمارش‌شده حدود 270 هزار رای باطله ثبت شده است. از این آمار این‌گونه برداشت می‌شود که دادن آرای باطله که زمانی به جامعه کم‌سواد اختصاص داشت اکنون به یک فرهنگ سیاسی تبدیل شده است. قرار دادن این آمار در کنار آمار کاهش مشارکت نشان‌دهنده رسوخ موج اعتراضی به لایحه‌های مختلف جامعه است تا حدی که حتی بدنه‌های حامی مشارکت نیز به آن دچار شده است.

انتخابات 1402 سلبی‌ترین انتخابات ایران
اینکه آمار آرای باطله در صندوق زیاد بوده و آمار کاندیداهای پیروز نیز کمتر از سال 98 است نشان می‌دهد رای‌دهندگان علی‌رغم میل به مشارکت گزینه مطلوبی برای انتخاب ندیده و با رایی سلبی همه کاندیداها را نفی کرده‌اند. این نتیجه را می‌توان حاصل رویکرد سلبی جریان‌های حاضر در انتخابات دید. گروه‌های سیاسی به جای ایده‌های ایجابی به سراغ نفی یکدیگر رفته و در راستای موفقیت در رویکرد سلبی خود حتی تا یک شب مانده به انتخابات لیست منتشر می‌کردند تا نشان دهند که به جای معیارهای تخصصی حذف چهره‌های رقیب ملاک بوده است. گروه‌های سیاسی اگرچه با رویکرد نفی رقیب آرای آن را سلب کردند اما همگی در ریختن این آرا به سبد خود ناکام مانده و آن را به سمت سبد آرای باطله هدایت کردند. اگرچه رای سلبی همواره بخش مهمی از فرهنگ سیاسی ایران را تشکیل می‌داد اما تشدید این فضا سلبی در انتخابات 98 نهایتا اثرش را بر میزان آرای منتخبان نیز نشان داد.

چنار کار خودش را کرد
یکی از نکات قابل توجه درمورد نتایج انتخابات نزول چندپله‌ای محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس یازدهم در فهرست منتخبان است. قالیباف از سال 98 تاکنون حدود 800 هزار رای خود را از دست داده و این امر نشان می‌دهد که عملکرد مردم در نگاه جامعه مثبت ارزیابی نشده است. البته بخش زیادی از ریزش بدنه ائتلاف اصولگرایان ناشی از ابهاماتی است که درمورد شیوه فهرست‌بندی آن وجود داشت. کنار ماندن برخی شخصیت‌های اثر‌گذار از فهرست باعث شد تا هم این افراد بنده رای خود را از شانا جدا کرده باشند و هم از این ائتلاف تا حد زیادی اعتبارزدایی شود. اظهارات رئیس شورای ائتلاف هم ضربه اساسی را به بدنه رای این فهرست زد. درحالی‌که ابهامات بسیاری درمورد حذف افراد شاخص از فهرست شانا و هدایت کردن آنها به سمت فهرست‌های دیگر وجود داشت حدادعادل در یک نشست خبری شانا را چنار بلند و بقیه فهرست‌ها را پاجوش خواند. این ادبیات هم مورد اعتراض رسانه‌ها قرار گرفت و هم زمینه‌سازی را برای تقویت گفتمان‌های ضدشانایی فراهم آورد. در نتیجه نیز برخلاف تصور شاهد ‌ریزش بخش زیادی از بدنه اجتماعی این ائتلاف بودیم. بدنه‌ای که به سبد هیچ گروه دیگری نرفت.

نیواصولگرایان در کنار نواصولگرایان
بعد از اینکه ائتلاف شانا نتوانست همه کرسی‌های مجلس را کسب کند و اصلاح‌طلبان نیز در بین 60 نفر اول نتوانستند جایگاهی پیدا کنند برخی تنوع نمایندگان انتخاب‌شده را به معنی شکستن دوگانه اصولگرایی، اصلاح‌طلبی معنی کرده و چهره‌های جدید را افراد مستقل و فرا جناحی معرفی کردند. این ادعا درحالی مطرح می‌شود که سرلیست‌های این فهرست‌ها همگی خاستگاهی اصولگرایی داشته و پس از اینکه ابزار اصولگرایان شناخته شده‌اند لیست مستقل ارائه داده‌اند. برای اینکه یک فهرست فراجناحی معنی شود اولا باید با استفاده از یک گفتمان مجزا از سایرین از خاستگاهی مستقل برخاسته باشد و ثانیا بتواند این هویت مستقل را تداوم دهند. اگر گروهی با وابستگی به دیگران اعلام موجودیت کند و در ادامه نیز با همین وابستگی ادامه حیات دهد، یعنی گفتمان مستقلی ندارد و مردم نیز درکی از استقلال آنها ندارند.

خروجی انتخابات تهران
تا لحظه نگارش این گزارش برمبنای اطلاعات منتشرشده 13 نفر توانسته‌اند وارد مجلس شوند و برای 17 کرسی باقی‌مانده مطابق قانون 34 نفر بعدی باید در دور دوم انتخابات به رقابت بپردازند. نبویان، رسایی، ثابتی، قالیباف، تقی‌پور، ایزدخواه، آقاتهرانی، متکی، کوثری، کوچک‌زاده، یزدیخواه، خضریان و شریعتی 13 کاندیدای پیروز هستند و چهره‌های زیر نیز شکست‌خورده و باید با انتخابات خداحافظی کنند. بابک نگاهداری، محمد خوش‌چهره، محمدسعید احدیان، علی مطهری، امیرابراهیم رسولی، محمدرویانیان، لاله افتخاری، محسن پیرهادی، سیدمحمد بطحایی، اقبال شاکری، علی عباسپور، مجتبی توانگر، سیدمحسن دهنوی، منصورحقیقت‌پور.

جریان‌شناسی برندگان سخت شد
در بین 13 کاندیدای پیروز شش کاندیدای اختصاصی شانا حضور دارند و بقیه کاندیداها بین چهار فهرست اصلی اصولگرایان مشترک هستند. فهرست امنا یک کاندیدا مشترک با شانا و شش کاندیدا مشترک با صبح ایران دارد تا به این ترتیب در تعداد کاندیداهای پیروزی با شانا در عدد هفت برابر باشد. فهرست صبح ایران علاوه‌بر شش کاندیدای مشترک با امنا یک کاندیدای مشترک با شورای وحدت و دو کاندیدای مشترک با شانا دارد. نکته‌قابل توجه درمورد این اشتراکات حضور نبویان در سه لیست شانا، امنا و صبح ایران و همچنین حضور تقی‌پور در دو فهرست شانا و صبح ایران است. دو فهرستی که کاملا در تقابل با یکدیگر تعریف می‌شوند.

ائتلاف امنا و صبح ایران علنی‌تر شد
با نهایی شدن نتیجه انتخابات اکنون مردم با دقت بیشتر دسته‌بندی کاندیداها را دنبال کرده و حدود سیاسی را دقیق‌تر پیگیری می‌کنند. آنچه از نتیجه انتخابات برمی‌آید این است که دو فهرست امنا و صبح ایران اشتراکات بسیاری با یکدیگر داشته و تقریبا موتلف هم محسوب می‌شوند. ائتلافی که هیچ وقت علنی اعلام نشد اما برای کسب کرسی بیشتر در انتخابات پیگیری شد. فهرست صبح ایران که به ائتلاف با حمید رسایی و سیدنظام‌الدین موسوی تن داده است در بین 30 نفر اول هیچ کاندیدای اختصاصی ندارد. این امر ظرفیت سیاسی این فهرست را نیز بیشتر آشکار می‌کند. فهرستی که اسامی آن تعداد بیشتری کاندیدا در میان فهرست برندگان دارد اما همه آنها با بقیه فهرست‌ها مشترک هستند.

چه اتفاقی برای هیات‌رئیسه خواهد افتاد؟
با وجود اشتراکات بسیاری که در بین فهرست‌های اصولگرایان وجود دارد پیش‌بینی درمورد هیات‌رئیسه مجلس بسیار سخت شده است؛ چراکه ائتلاف‌های موجود را به‌سختی می‌توان از هم تمیز داد. چنین اشتراکات و پراکندگی‌هایی در حوزه‌های غیر تهران نیز وجود دارد. همچنین خبرها حکایت از ورود 40 چهره اصلاح‌طلب به مجلس در حوزه‌های غیر تهران می‌دهد که آمار تاثیر‌گذاری در تعیین‌تکلیف هیات‌رئیسه مجلس و راهبردهای احتمالی آتی آن محسوب می‌شود.