آیا می توان شبکه های اجتماعی را دستکاری کرد؟

حامد اکرم زاده: موضوع اصلی این کتاب اشکال جدیدی از تبلیغات سیاسی است که می‌تواند ارتباطات دموکراتیک را مختل و گرداگرد ایده‌‌ها و نگرش‌های مورد نظر صاحبان قدرت و ثروت، اجماع ساختگی خلق کند. کتاب مهندسی اجماع ادراک موجود از پروپاگاندا را به چالش و ضرورت روزآمدسازی آن را پیش می‌کشد؛ چرا که به زعم نویسنده کتاب، ادراک موجود هنوز با ساختارهای رسانه‌ای جدید از قبیل فرهنگ تولید محتوای شبکه‌ای و مدل ارتباطی «چند به چند» اینترنت همخوان نیست.

به زعم نویسنده صورتبندی نظری جدید از پروپاگاندا، در درجه اول باید دو ویژگی گمنامی (ناشناس ماندن) و خودکارسازی(اتوماسیون) را که رهاورد اینترنت و خصوصا شبکه‌های اجتماعی است، دربرگیرد . با این دو ویژگی است که طیف وسیعی از بازیگران صنعت پروپاگاندا امروزه می‌توانند جریان‌های خاصی از اطلاعات را تقویت یا سرکوب کرده و از طریق مهندسی یا جعل اجماع عمومی، نظرات یا رفتارهای مردم را مدیریت کنند. این دو ویژگی امروزه سبب شده اصحاب قدرت، شرکت‌های بزرگ و حتی برخی کاربران عادی اینترنت، بتوانند کارزارهای مخرب دستکاری افکار عمومی راه بیندازند و منشاء و پشت و پرده این کارزارها را پنهان نگاه دارند.

نویسنده کوشیده در خلال تحقیقات میدانی خود که طی سالها در کشورهای متعدد انجام داده، پیامدهای پروپاگاندای رایانشی را در اکوسیستم اطلاع‌رسانی و مصرف خبر بکاود و از انواع و اقسام تکنیک‌هایی که منجر به جعل اجماع عمومی یا ایجاد توهم اجماع در میان مردم و کاربران اینترنت می‌شود پرده بردارد.

استفاده از اصطلاح «مهندسی اجماع» که محوری‌ترین مفهوم در این کتاب است؛ حاکی از پیگیری سنت نظری هرمان و چامسکی در زمینه پروپاگاندا با محوریت «تولید رضایت» است. اما در این کتاب، نویسنده نه تنها به مفهوم رضایت توجه داشته، بلکه ژرف‌تر از آن، به ایجاد نوعی اجماع یا وفاق هم فکر کرده است. بر همین مبنا، از نظر نویسنده تبلیغات رایانشی نه تنها رضایت مردم را جلب می‌کند، بلکه نوعی وفاق فکری ساختگی هم در بین آنان ایجاد می‌کند. این نشانگر سطحی ژرف‌تر از تأثیر تبلیغات سیاسی رایانشی است.

نویسنده در این کتاب نشان می‌دهد که نه تنها دولت‌ها و تبلیغاتچی‌های اجیر شده از سوی آنها یا سایر بازیگران قدرتمند یا ثروتمند، در سطحی وسیع از روبات‌ها، حساب‌های جعلی و انواع و اقسام روش‌های متکی به پروپاگاندای رایانشی برای «اقناع» مردم و ایجاد اجماع ساختگی در نگرش‌های سیاسی استفاده می‌کنند، بلکه لشکری از اینفلوئنسرهای سیاسی خودکار نیز ظهور کرده‌اند که برای اهداف شخصی خود، تبلیغ می‌کنند. نویسنده در این خصوص از مفهوم دموکراتیزه شدن پروپاگاندا استفاده می‌کند که به معنای تسهیل دسترسی همه کس به ابزارهای تبلیغات سیاسی است.

کتاب «مهندسی اجماع» نه فقط حاصل مفهوم‌پردازی نویسنده، بلکه حاصل پژوهش گسترده او در عرصه پروپاگاندای رایانشی است. او با کاربران و بازیگران بسیاری در این حوزه مصاحبه کرده و می‌توان گفت که متن کتاب، برآمده از پژوهش‌های میدانی در کشورهای مختلف است.

نویسنده این کتاب، ساموئل وولی استاد دپارتمان روزنامه‌نگاری و رسانه دانشگاه تگزاس در آمریکا و تخصص پژوهشی او مشخصا در زمینه پروپاگاندای رایانشی و رسانه‌های اجتماعی است. کتاب مهندسی اجماع دومین کتابی است که از وولی به فارسی برگردانده شده است. پیش از این کتاب «دستکاری در رسانه‌های اجتماعی» که مشترکا توسط ساموئل وولی و فیلیپ هاوارد نوشته شده، به همت انتشارات همشهری در کشورمان منتشر شده بود.

کتاب مهندسی اجماع نیز؛ عباس رضایی ثمرین روزنامه‌نگار و دانشجوی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران است. او علاوه بر دو کتاب مهندسی اجماع و دستکاری در رسانه‌های اجتماعی، پیش از این کتاب‌های «چگونه با خبرنگاران مصاحبه کنیم» و «ارتباطات بحران در رسانه‌های اجتماعی» را نیز به فارسی برگردانده که از سوی انتشارات ثانیه روانه بازار نشر شده بود.

کتاب مهندسی اجماع در 228 صفحه و با قیمت 210 هزار تومان، با مقدمه دکتر مسعود کوثری، استاد ارتباطات دانشگاه تهران، از سوی انتشارات روزنامه همشهری منتشر شده است.