زینب مرزوقی، خبرنگار گروه نقد روز: در چند روز اخیر، فعالان محیطزیستی خوزستانی کارزار «نه به مالچپاشی» به راه انداختند و در فضای مجازی تا جایی که در توانشان بود از مضررات این اقدام سخن گفتند. پروژه مالچپاشی از دهه 40 و برای تثبیت شنزارها استفاده شد. مالچ آخرین فرآورده نفتی است. در چند دهه گذشته از مالچ برای تثبیت شنزارهای خوزستان و سپس کاشت گونههایی مانند کهور استفاده میشد. در پروژه مالچپاشی سال ۱۴۰۲ به وسعت ۹۰۰ هکتار، علاوهبر نهال کهور از اکالیپتوس، آکاسیا و اسکنبیل استفاده خواهد شد. طرفداران مالچپاشی بر این باورند مالچ باعث تثبیت شنزارها میشود اما فعالان محیطزیستی معتقدند شنزارهای غرب کرخه نهتنها نیازی به مالچپاشی ندارند، بلکه مالچ باعث از بین رفتن اکوسیستم طبیعی موجود در آن منطقه خواهد شد. پروژه مالچپاشی در خوزستان از سوی منابع طبیعی این استان درحال اجراست. وحید جعفریان، مدیرکل امور بیابان و مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در این باره گفت: «امسال آخرین سال استفاده از مالچ نفتی در خوزستان برای تثبیت کانونهای بحرانی خسارتزاست. این استان ظرفیتهای قابل توجهی برای اجرای پروژههای بادشکن دارد، بنابراین با تمهیدات اندیشیده شده با اتمام کارمان در این کریدور از سال آینده فقط از روش بادشکن استفاده میکنیم. در گذشته مالچ نفتی بر پایه مازوت تهیه میشد. مازوت ترکیبات آروماتیک، فرار و مواد واکسی و چرب دارد و محصول ارائه شده از سوی پالایشگاههای دولتی مورد نقد جدی سازمان منابع طبیعی بود. درحالحاضر پروژه مالچپاشی بهطور کلی از پایه مازوت تغییر پیدا کرده و براساس «وکیوم باتوم» که از ماده اولیه قیر است، تهیه میشود.»
مدیرکل امور بیابان و مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور همچنین تاکید کرد: «از نظر فنی این موضوع بسیار قابل اهمیت است؛ چراکه وکیوم باتوم مادهای است که در دمای بالا در شرایط خلا در برج تقطیر در پالایشگاهها ایجاد میشود و مادههای فرار و مضر که ممکن است در طبیعت اثراتی سوئی داشته باشد را حذف کرده است و در سطوح قابل توجهی در صنعت، کشاورزی، راهسازی، زندگی شهری و روستایی استفاده میشود و بهلحاظ اینکه مواد مبتنیبر پایه وکیوم باتوم و قیر از دیرباز در توسعه منابع زیست انسانی کاربرد داشتند، تحقیقات بسیار گستردهای درباره اثر آنها بر سلامت انسان و محیطزیست از حدود ۱۰۰ سال گذشته تاکنون انجام شده است، بنابراین وکیوم باتوم و قیر قابل مقایسه با سایر مواد نیست. توقف مالچپاشی بر پایه مازوت و اصلاح ترکیب مالچ نفتی مبتنیبر ملاحظات زیستمحیطی موضوعی است که نباید از آن غفلت کرد، چون مردم فقط یک ماده سیاهرنگ را میبینند و دغدغههایی دارند که طبیعی است، اما واقعا انقلابی در زمینه ارتقای کیفیت مالچ نفتی چه از نظر اثربخشی در ارتباط با احیای پوشش گیاهی چه از نظر تقلیل خسارتهای احتمالی به محیطزیست صورت گرفته است.»
دنیا از تثبیت شنزارها از طریق مالچپاشی عبور کرده است
محمد درویش در گفتوگو با «فرهیختگان» درباره مالچپاشی گفت: «در سال 84 مطالعاتی را همراه با یکی از همکارانم در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع انجام دادم. درواقع تمام تجربههای مالچپاشی در دنیا را گردآوری کردیم و به این نتیجه رسیدیم مضررات مالچپاشی بیشتر از منافع آن است و موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع بهصورت آشکار و مشخص توصیه کرد ما استفاده از خاکپوشهای نفتی برای تثبیت ناهمواریهای ماسهای را باید کنار بگذاریم. یک مطالعه دیگر توسط همکارانم در کاشان هم صورت گرفت. او نیز به همین نتیجه رسید. اکنون هم حمیدرضا عباسی در بخش تحقیقات بیابان موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع باز هم تحقیقات مشابهی انجام داده و به همین نتیجه رسیده است. اصولا ما در مناطقی که میانگین ریزشهای آسمانی بالای 70 میلیمتر بوده، کافی است اجازه ورود دام به منطقه را ندهیم تا پوششهای طبیعی منطقه بتوانند سطح ناهمواریهای ماسهای را بگیرند و تثبیت کنند.»
این فعال محیطزیست ادامه داد: «بنابراین نیازی به مالچ نفتی وجود ندارد. در مناطقی که زیر 70 میلیمتر بارندگی دارند و در کنار مناطق مسکونی یا تاسیسات راهبردی هستند، در آن مناطق باید از تکنیکهای خاکپوش استفاده کنیم که باز هم خاکپوشهای بیولوژیک به مراتب خردمندانهتر، بهتر و اقتصادیتر است. دنیا نیز خاکپوشهای نفتی را کنار گذاشته است و استفاده نمیکند؛ چراکه خاکپوشهای نفتی سطح خاک را تیره میکنند و اشعه خورشید را افزایش میدهند. وقتی پاشیده میشود، میزان نفوذ عمودی آب در خاک را کاهش میدهد و تبخیر افزایش پیدا میکند. منجر به آلایندگی سطح خاک و گیاهان میشود و موجوداتی که از اینها تغذیه میکنند را آزار میدهند و باعث مرگ موجودات میشوند. درنهایت افت کیفیت آب و خاک منطقه را شاهد میشویم.»
شناسایی900 هکتار از شنزارهای غرب کرخه برای مالچپاشی
از جمله انتقادهای جدی فعالان محیطزیست به مالچپاشی، آسیب مالچ به اکوسیستم طبیعی منطقه است. احمد زالی، فعال محیطزیست خوزستانی در گفتوگو با «فرهیختگان» گفت: «مالچ مادهای قیر مانند است و در فرآوردههای نفتی، مرحله آخر است و چون استفادهای ندارد، بهصورت رایگان در اختیار سازمان منابع طبیعی قرار میگیرد که این کار را انجام دهد. منابع طبیعی این عملیات را تقریبا از دهه 40 برای تثبیت شنهای روان انجام میداد. جایی که شنها حرکت میکنند، دمای مالچ بالا میرود، مالچ پاشیده میشود و در آخر به دانههای شن میچسبد. پس از گذشت مدتی از مالچپاشی، کهور پاکستانی یا آمریکایی کاشته میشود. این گونه غیربومی است. به اعتقاد منابع طبیعی، آنها جنگل دست کاشت درست میکنند. چند نقطهای نیز همین عملیات اجرا شده و این فرآیند طی چند دهه تکرار شده است. با تمام توان هم سعی دارند بگویند انجام این عملیات درست بوده و آثار خوبی بهجای گذاشته است. همچنین به تثبیت شنها، روستاها و دامها و حیات وحش هم کمک کرده و این دیدگاه سازمان منابع طبیعی است.» زالی ادامه داد: «اکنون مدنظرشان است که قسمتهایی از غرب کرخه حدود 900 هکتار مالچپاشی شود. غرب کرخه در حوزه شهرستان کرخه و حمیدیه است. یک قسمتی است به نام خسرج. یکی از شرایط جوی بیابانها کمبارشی است اما از نظر ما فعالان محیطزیستی، بیابانها و اکوسیستمهای نیمهبیابانی خوزستان برخلاف سایر مکانهای مشابه دیگر این مناطق کمبود بارش ندارند. این منطقه اصولا شن روان نیست و خیلی جاهایش هم پوشش گیاهی دارد. ممکن است قسمتهایی از آن پوشش گیاهی اندکی داشته باشد اما اصلا حرکت نمیکند. تعدادی از شخصیتهای علمی مطرح مانند حمیدرضا عباسی اشاره کرده است شنزارهای خوزستان، نیازی به مالچپاشی ندارند.»
برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.