ندا اظهری، مترجم: کمیسیون اروپا در قالب طرح افق اروپا، به کشورها و دانشگاه‌های مختلفی که در پروژه‌های تحقیقاتی مختلف مشارکت می‌کنند، بسته به وسعت حضوری که دارند، گرنت‌ها و کمک‌های مالی پرداخت می‌کند تا به‌واسطه آن، دانشمندان و محققان بتوانند فرآیند پژوهشی خود را دنبال کنند. در این میان، برخی دانشگاه‌ها حضور فعال‌تری از خود نشان داده و طبیعتا گرنت‌ها و بودجه‌های بیشتری را نصیب خود کرده‌اند. سال 2023 دومین سالی بود که در آن، طرح تحقیقاتی و نوآوری 103 میلیارد دلاری افق اروپا به‌طور کامل اجرا شد. sciencebusiness به‌واسطه داده‌های به‌دست آمده از کمیسیون اروپا به‌دنبال آن است که کدام دانشگاه‌ها و کشورها در آن سال عملکرد خوبی ارائه داده یا ضعیف عمل کردند و سیاست‌ها و سیاستگذاری گسترده‌تری را توضیح دهد.

ایتالیا و بلژیک بزرگ‌ترین بازنده و برنده 2023
بازنده بزرگ سال 2023 در دریافت بودجه و گرنت از افق اروپا، ایتالیا بود که سهم آن از این طرح با کاهش یک‌پنجمی همراه شد. در سال 2022 موسسات این کشور یک میلیارد و 630 میلیون دلار گرنت دریافت کردند اما در سال گذشته این رقم به یک میلیارد و 36 میلیون دلار کاهش یافت. البته این کاهش آنقدرها که به‌نظر می‌رسد چشمگیر نیست؛ چراکه تنها حدود 13 میلیارد و 184 میلیون دلار در سال 2023 در مقایسه با 17 میلیارد و 300 میلیون دلار در سال 2022 توزیع شد اما با وجود این ایتالیا در مقایسه با سایر کشورهای اتحادیه اروپا بالاترین ضرر را به همراه داشته است. ناظران ایتالیایی این کاهش را به‌دلیل ریزش بودجه در دوران همه‌گیری کرونا اعلام کردند، از این رو نیازی به رقابت سخت برای دریافت گرنت‌های مالی از اتحادیه اروپا نداشتند. رئیس روابط اتحادیه اروپا در شورای تحقیقات ملی ایتالیا که 919 میلیون دلار برای توزیع بین محققان ایتالیایی دریافت کرده بود، پیشنهاد کرد تلاش برای به حداکثر رساندن فرصت‌های ارائه شده توسط این منابع ممکن است به انحراف جزئی و موقت تلاش محققان از برنامه‌های بودجه اتحادیه اروپا کمک کرده باشد.
اما در این میان هلند سهم خود را از گرنت‌های مالی در سال 2023 در مقایسه با 2022 افزایش داد. بلژیک نیز در سال 2023 به‌عنوان بزرگ‌ترین برنده این میدان شناخته شد. این کشور سهم خود را از گرنت‌های مالی حدود یک‌چهارم افزایش داد. علاوه‌ بر این، دو کشور استونی و لیتوانی نیز در سال 2023 عملکرد بسیار خوبی از خود نشان دادند و هر کدام سهم خود را در حدود نصف افزایش دادند. با وجود این اوکراین هم به‌رغم حمله روسیه در سال 2022 توانست سهم خود را از بودجه افق اروپا در 2023 حدودا دو برابر کند که البته از رقم پایه بسیار پایین‌تر است. اوکراین در 2023 حدود 22 میلیون دلار برنده شد که گرنت دریافتی توسط این کشور نسبت به 14 میلیون و 500 هزار دلار در سال 2022 افزایش یافته است.

کاهش مشارکت انگلیسی‌ها
با توقف سیاست‌های سطح بالاتر مذاکرات انجمن، از دریافت پول توسط انگلیس و سوئیس به‌عنوان دو جزء مستحکم بدنه چهارچوب طرح اتحادیه اروپا در سال 2023 ممانعت به عمل آمد. در سپتامبر 2023 سرانجام انگلیس قراردادی را برای پیوستن به این طرح در سال 2024 امضا کرد. مذاکرات سوئیس هم برای انجام همین کار با سرعت پیش می‌رود. اما اگرچه محققان انگلیسی در‌حال‌حاضر می‌توانند مجددا همتراز با همتایان اتحادیه اروپا درخواست دریافت بودجه از افق اروپا دهند، اما هنوز سد بزرگی پیش‌روی انگلیس است تا بتواند موقعیت قدرتمند خود را در چهارچوب این طرح بازسازی و مستحکم کند. در سال 2023، مشارکت‌های انگلیس در قالب پیوستن موسسات به پروژه‌های تحقیقاتی کاهش یافت و تنها 3.85 درصد از کل پروژه‌های ستون دوم طرح افق اروپا را تشکیل می‌دهند که پروژه‌های متمرکز بر صنعت هستند. هدف از ستون دوم این طرح تقویت فناوری‌ها و راه‌حل‌های کلیدی مبتنی‌بر سیاست‌های اتحادیه اروپا و اهداف توسعه پایدار است. این تنها نصف نرخ مشارکتی است که انگلیس در زمان عضویت در اتحادیه اروپا در طول برنامه چهارچوب قبلی، افق 2020 در اختیار داشت. مدیر دانشگاه‌های بین‌المللی انگلستان، دلیل این تداوم کاهش تعاملات را عدم اطمینان درمورد آینده انگلیس در افق اروپا عنوان کرده است. البته دلایل متعددی برای این امر بیان شده اما همچنین محققان مستقر در انگلیس نمی‌خواهند انرژی را با توجه به آینده نامشخص انگلیس، در طرح‌ها سرمایه‌گذاری کنند. با این حال، سوئیس موفق شد در عین اینکه مانند انگلیس قادر به همراهی نبود، نرخ مشارکت ستون دوم خود را در سال‌های 2022 و 2023 حفظ کند. «برن» نیز یک طرح تضمینی در نظر گرفته است تا به محققان سوئیسی اجازه دهد با استفاده از هزینه‌های داخلی در پروژه ستون دوم افق اروپا شرکت کنند.

افت تاریخی 78 درصدی مشارکت چینی‌ها
به نظر می‌رسد افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی بین اتحادیه اروپا و چین در داده‌های سال 2023 نیز منعکس شده است. مشارکت چین در افق اروپا در سال گذشته به پایین‌ترین حد تاریخی رسیده است. تنها 27 مورد از موسسات چینی شرکت‌کننده در پروژه‌هایی حضور داشتند که در 2023 گرنت‌های مالی را امضا کردند. این تعداد به کمترین حد خود در طول برنامه چهارچوب افق اروپا رسید. چینی‌ها در سال 2023 عملکرد ضعیفی از خود نشان دادند به‌طوری که در سال 2016، حدود 124 شرکت توسط موسسات چینی در افق اروپا حضور داشتند که رسیدن این تعداد به 27 شرکت افت شدید 78 درصدی را نشان می‌دهد. در تعداد محدودی از پروژه‌هایی که تاکنون چین در چهارچوب افق اروپا راه‌اندازی کرده، به جای موضوعات حساس‌تر، به سمت پروژه‌های متمرکز بر محیط‌زیست حرکت کرده‌اند و اتحادیه اروپا، چین را از پیوستن به اقدامات نوآورانه نزدیک به بازار منع کرده است. این اقدام به دنبال هشداری انجام شده که رئیس کمیسیون اروپا به اتحادیه اروپا داده بود تا فناوری‌ها به دست ارتش چین نیفتد.
به گزارش universityworldnews، دانشگاه‌های انگلیس و سوئیس که در افق سال 2020 غالب بودند، به دلیل عدم مشارکت در این طرح به دلیل اختلافات سیاسی جداگانه با اتحادیه اروپا، در فهرست سال 2023 حضور ندارند. براساس آخرین داده‌ها، درحالی‌که سازمان‌های تحقیقاتی مانند «مرکز ملی پژوهش‌های علمی» (CNRS) فرانسه و انجمن «مکس پلانک» آلمان بالاترین مبالغ را دریافت کردند، موسسات آموزش عالی 39 درصد از کل بودجه را در دو سال نخست طرح در سال‌های 2022- 2021 به خود اختصاص دادند. 21 دریافت‌کننده برتر دانشگاه تقریبا هفت درصد از کل بودجه سال 2023 را دریافت کردند.

دانشگاه بلژیکی با 98 میلیون دلار، بالاترین دریافت‌کننده گرنت جهانی
دانشگاه KU Leuven در بلژیک به برترین دریافت‌کننده گرنت در میان موسسات آموزش عالی در طرح افق اروپا، به‌عنوان بزرگ‌ترین طرح ابتکاری نوآوری و پژوهش دست یافت. این دانشگاه بعد از حدود سه سال از ورود به طرح افق اروپا توانست به این جایگاه برسد و مبلغ 98 میلیون و 300 هزار دلار را از طرح افق اروپا دریافت کند. این دانشگاه با بیش از 184 میلیون دلار برای 284 پروژه، در حال حاضر هم از نظر میزان بودجه و نیز تعداد موافقتنامه‌های کمک مالی امضاشده پیشتاز است. طبق این گزارش، این دانشگاه بیشترین بودجه افق اروپا را از آن خود می‌کند. در سال 2022، دانشگاه حتی با 25 پروژه تاییدشده رکورد جدیدی را برای شبکه‌های دکتری به ثبت رساند به این معنا که KU Leuven در یک پروژه از هر شش پروژه جدید شرکت خواهد کرد. محققان این دانشگاه نیز حجم قابل‌توجهی از بودجه را برای پروژه‌های مشترک در شاخه‌های موضوعی به خود اختصاص دادند. این دانشگاه 120 پروژه (42.3 درصد) را هماهنگ می‌کند که از آن جمله می‌توان به هماهنگی یک‌چهارمی پروژه‌های مشترک و حضور در 164 پروژه (57.7 درصدی) به‌عنوان ذی‌نفع اشاره کرد. این سیاست عنوان می‌کند که در طول برنامه قبلی H2020، دانشگاه‌های آکسفورد و کمبریج بیشتر پروژه‌های اتحادیه اروپا را تضمین می‌کردند و پس از آنها نیز دانشگاه «فناوری فدرال زوریخ» ETH آلمان، دانشگاه کالج لندن، KU Leuven و دانشگاه کپنهاگ قرار داشتند که بر سر رقابت برای کسب مقام سومی تلاش می‌کردند.
بعد از معاهده برگزیت، دانشگاه‌های انگلیس دیگر جایگاه برتر در هماهنگی پروژه‌های تحقیقاتی یا دریافت بودجه‌های اتحادیه اروپا را کسب نکردند و فضا را برای دانشگاه KU Leuven باز گذاشتند تا رتبه نخست جذب بودجه از طرح افق اروپا را به خود اختصاص دهند. جهت‌گیری جهانی و ارتباط بین‌المللی این دانشگاه ارزش افزوده قابل توجهی را نه‌تنها برای خود دانشگاه، بلکه برای منطقه حاضر در آن و جامعه‌ای که در آن خدمت می‌کند، ایجاد می‌کند. دانشگاه‌های بلژیکی که قادر به استفاده از منابع مالی بین‌المللی، سرمایه‌گذاران خارجی یا بنیادها هستند، تحقیقات منطقه‌ای و بافت آموزش و نیز نتایج آن را افزایش می‌دهند. معاون سیاستگذاری پژوهشی این دانشگاه معتقد است که پیش‌بینی تاثیر دانشگاه‌های انگلیس در زمان پیوستن به افق اروپا در سال 2024 دشوار است. دانشگاه بلژیکی KU Leuven از قدیم همکاری‌های زیادی با شرکای انگلیسی داشته و تلاش می‌کند تا در آینده نیز این همکاری‌ها را توسعه دهند. حمایت بیشتر از این دانشگاه که به دریافت گرنت‌های بالاتر می‌انجامد که همین امر، جایگاه دانشگاه را نیز ارتقا می‌دهد.

دانشگاه «خنت» بلژیک رکورددار دریافت 20 گرنت شورای پژوهش اروپایی
دانشگاه ‌خنت‌ بلژیک یکی از برترین مراکز آموزش عالی در رتبه‌بندی افق اروپاست. طبق فراخوان‌های ERC (شورای پژوهش اروپایی) در سال 2020، دانشگاه ‌خنت‌ رکورد دریافت 20 گرنت ERC را از آن خود کرد که به همین واسطه، جایگاه آن از تمام دانشگاه‌های اروپا بالاتر رفت. تا امروز، این دانشگاه میزبان دریافت 145 گرنت این شورا و 27 گرنت اثبات مفهوم یا امکان‌پذیری پروژه بوده است که توسط 128 محقق اصلی اداره می‌شود. این دانشگاه در رتبه‌بندی افق اروپا رده دوازدهم را براساس تعداد پروژه‌ها و رده هفتم را تنها در صورت بررسی پروژه‌های تحت هدایت موسسه کسب کرده است. هیات‌مدیره دانشگاه ‌خنت‌ در سال 2019 تصمیمی استراتژیک را برای سرمایه‌گذاری در راستای حمایت بیشتری برای آماده‌سازی و پیگیری پروژه‌های تحقیقاتی اروپا اخذ کرد. در سال 2020، تیم مرکزی اتحادیه اروپا 14 کارمند مازاد بر پرسنل خود را برای کمک به محققانی که مایل به آغاز و هماهنگی پروژه‌های اروپایی بودند، چه در مرحله قبل و چه در مرحله بعد از دریافت جایزه استخدام کرد. این دانشگاه همچنین دارای یک شبکه بزرگ متشکل از بیش از 30 توسعه‌دهنده کسب‌وکار و مقامات حوزه نوآوری است که از محققان در جذب بازار و نیز تامین بودجه برای تداوم کارهای تحقیقاتی آنها حمایت می‌کنند.

موفقیت شورای پژوهش اروپایی چگونه به دست آمد؟
موفقیت ERC را می‌توان به سه عامل اصلی نسبت داد که شامل چشم‌انداز پیشگام در مورد پیشرفت شغلی استادان، ‌انگیزه پرداخت دستمزد برندگان ERC در بودجه مرکزی و دانش عمیق آنهاست. با توجه به پروژه‌های مشترک، دانشگاه ‌خنت‌ در زمینه‌های تحقیقاتی مختلف مانند فوتونیک، امنیت غذایی، زیست‌شناسی دریایی، داده‌های بزرگ، علوم دریایی و بسیاری دیگر از شهرت بسیار بالایی برخوردار است. دانشگاه ‌خنت‌ همچنین از طریق تیمی از مشاوران سیاست امور اروپا و حمایت از نهادهای اتحادیه اروپا از طریق سازمان‌های ذی‌نفعی که عضو آن است، تلاش می‌کند تا تحولات سیاست اتحادیه اروپا را دنبال کند. این سیاستگذاری‌های گسترده‌تر به شکل‌دهی یک محیط مولد کمک می‌کند تا در آن تیم اتحادیه اروپا و محققان دانشگاهی که از آن پشتیبانی می‌کنند، پیشرفت کنند.

نقش کالج «ترینیتی» در تعالی پژوهشی
دستیار مدیر مشارکت اروپایی در کالج ‌ترینیتی‌ دوبلین عنوان کرده است موفقیت این موسسه در افق اروپا ماحصل به‌کارگیری محققان برتر با پروژه‌های تحقیقاتی برتر است که در فرآیند انجام پروژه‌های تحقیقاتی خود مورد حمایت قرار می‌گیرند. این کالج موفقیت درازمدتی در تامین بودجه از برنامه‌هایی چون ERC دارد. بخشی از رویکرد این کالج برای مشارکت در طرح افق اروپا، تلاش برای افزایش موفقیت هم در چالش‌های جهانی و رقابت صنعتی اروپا و هم دستیابی به اروپای نوآور بوده است و تعداد کارکنان مدیریت تحقیقاتی افزایش یافته است. از جمله کارشناسان میان‌رشته‌ای و تاثیرگذار، از محققان این کالج برای مشارکت در فرصت‌های تامین مالی مشترک در آن جریان‌های تامین مالی حمایت می‌کنند. کارکنان مدیریت تحقیقاتی، مجموعه‌ای از منابع و کارگاه‌های آموزشی را برای پشتیبانی از ارائه پیشنهادات رقابتی طرح افق اروپا ایجاد کردند. بنابراین، موفقیت سال 2023 نشان‌دهنده یک تلاش مشترک قوی بین جوامع مدیریت دانشگاهی و پژوهشی برای ایمن‌سازی این پروژه‌هاست.
با کمک‌های مالی بالغ بر 98 میلیون و 300 هزار دلار، دانشگاه KU Leuven در بلژیک در صدر فهرست دانشگاه‌های اروپایی است که بیشترین بودجه را از افق اروپا در سال 2023 کسب کرده که این طرح برای تحقیق و نوآوری راه‌اندازی شده است. پس از آن، دانشگاه کپنهاگ با دریافت بودجه 97 میلیون دلاری و دانشگاه ‌خنت‌ با بودجه 81 میلیون دلاری قرار دارند. آماری که از سال 2023 به دست آمده، نشان می‌دهد 21 دانشگاه درمجموع بیش از یک میلیارد و 210 میلیون دلار بودجه و گرنت از طرح افق اروپا دریافت کرده‌اند. در فهرستی که sciencebusiness منتشر کرده، نام 10 کشور عنوان شده است که چهار دانشگاه در هلند، سه دانشگاه در بلژیک و دانمارک؛ و ایرلند، رژیم‌صهیونیستی، ایتالیا و نروژ هر کدام با دو دانشگاه و سوئد، آلمان و فنلاند نیز هر کدام با یک دانشگاه حضور دارند.
معاون دانشگاه «لوند» سوئد که در فهرست 21 دانشگاه برتر رتبه پنجم را در اختیار دارد، موفقیت این دانشگاه را در گرو‌ ارائه پیشنهادات پروژه‌های پژوهشی بزرگ به محققان بیشتری از این مرکز می‌داند. این دانشگاه 68 میلیون و 500 هزار دلار از افق اروپا دریافت می‌کند. او دلیل این اتفاق را اینگونه بیان می‌کند که دانشگاه، تعدادی محقق اصلی باتجربه در شبکه‌های پژوهشی خود دارد و به دنبال آن است تا آنها را با همکاران جوانی که قرار است در آینده به این دانشگاه بپیوندند، مرتبط کند. مدیریت دانشگاه بهبود تاثیر بین‌المللی را به‌عنوان اولویت اصلی دانشگاه مشخص کرده و مشوق‌های مناسبی را نیز ایجاد کرده است که به نوبه خود می‌تواند باعث افزایش توجه به استراتژی‌های انتشار، استراتژی‌های استخدامی، همکاری‌های داخلی و مشارکت‌های خارجی بیشتر و درخواست بودجه بین‌المللی به‌ویژه از سوی اتحادیه اروپا می‌شود. همچنین فشار آشکاری از سوی مدیریت دانشگاه برای مشارکت در تمام ارکان آموزش عالی صورت گرفته است. یک تسهیل‌کننده، بخش خدمات تحقیقاتی دانشگاه با چند همکار برجسته با تجربه از بروکسل و طرح‌های بودجه اتحادیه اروپا را تشکیل می‌دهد.