بزرگ‌ترین صندوق پژوهش کشور با سرمایه 801 میلیاردی

سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: «سرمایه صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد از 374 میلیارد تومان به 801 میلیارد تومان رسید.» این خبری است که عسکری‌غلامزاده، مدیرعامل صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با «فرهیختگان» اعلام کرد. نخستین گام‌های تاسیس صندوق از سال 96 برداشته شد، سال 98 مجوز تاسیس صندوق اخذ و بالاخره بهمن‌ماه سال 99 بود که صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد برای تکمیل اکوسیستم فناوری دانشگاه راه‌اندازی شد تا نقش کلیدی خود را در اکوسیستم دانش‌بنیان و اقتصادی بازی کند. این صندوق که در ابتدا کار خود را با 20 میلیارد تومان شروع کرد دیری نپایید که به بزرگ‌ترین صندوق پژوهش و فناوری غیردولتی کشور تبدیل شد. بهمن‌ماه سال گذشته بود که سرمایه 374 میلیارد تومانی صندوق ثبت شد و حالا پس از یک سال با جهشی بیش از دو برابر به 801 میلیارد تومان رسید تا کماکان عنصر تامین مالی اکوسیستم فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد بزرگ‌ترین صندوق غیردولتی کشور بماند. عسکری‌غلامزاده، مدیرعامل صندوق پژوهش و فناوری غیردولتی دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با «فرهیختگان» اقدامات صندوق را در سه سال اخیر مرور کرده که در ادامه می‌خوانید.

بزرگ‌ترین صندوق پژوهش و فناوری کشور هستیم
چند روز دیگر به سومین سالگرد راه‌اندازی صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد می‌رسیم. صندوق در ابتدا، کار خود را با چه میزان سرمایه شروع کرد و الان به چه عددی رسیده است؟
به‌نوعی می‌توانیم بگوییم صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد، خودش یک «وی‌سی» بود، چون سال 1399 با سرمایه 20 میلیارد تومان شروع به کار کرد. اواخر سال 1401 یک پرش 17 تا 18 برابری داشتیم و به 374 میلیارد تومان رسیدیم. امسال پرش دیگری داشتیم و به 801 میلیارد تومان دست یافتیم. سرمایه صندوق از 374 میلیارد تومان به 801 میلیارد تومان رسیده و به بزرگ‌ترین صندوق پژوهش و فناوری کشور تبدیل شده است. خوب است گریزی به گذشته بزنیم. سال قبل 374 میلیارد تومان سرمایه داشتیم که اگر بر 20 تقسیم کنیم، می‌بینیم 18.7 (هجده و هفت دهم) برابر رشد داشته‌ایم. اگر بخواهیم نسبت به 20 میلیارد تومان سرمایه ثبتی اولیه حساب کنیم 40 برابر رشد در این سه سال داشته‌ایم. یک نهاد مالی نوپا در عرض سه سال به بزرگ‌ترین صندوق پژوهش و فناوری کشور تبدیل شد. تبدیل به «بزرگ‌ترین» صندوق قابل تأمل است. زمانی «بزرگ‌ترین» می‌شوم تا صرفا «بزرگ‌ترین» شوم و نمایشی ارائه کنم، اما باید ببینیم «بزرگ‌ترین» شدن در خروجی‌های ما نیز تاثیری داشته یا خیر.

2 هزار میلیارد تومان حجم تعهدی سرمایه‌گذاری داریم
تاکنون چقدر تزریق منابع در قالب سرمایه‌گذاری اتفاق افتاده است؟
اکنون بیش از دو هزار میلیارد تومان حجم تعهدی سرمایه‌گذاری داریم که قبول کرده‌ایم و به سمت آن قدم برمی‌داریم. امسال با افزایش سرمایه‌ای که اتفاق افتاد تا همین لحظه که با همدیگر صحبت می‌کنیم حدود 130 میلیارد تومان تزریق منابع در قالب سرمایه‌گذاری رخ داده است. از دو هزار میلیارد تومانی که عرض کردم به حوزه‌های مختلف ورود کرده‌ایم.

در سومین سالگرد راه‌اندازی، چه خدماتی تاکنون توسط صندوق ارائه شده است؟
خیلی از صندوق‌ها در حوزه‌های مختلف به ارائه خدمت می‌پردازند. به طور مثال برخی از صندوق‌ها در حوزه صدور ضمانتنامه برند شدند. فلسفه تاسیس صندوق پژوهش و فناوری این بود که تا حد امکان ‌پذیرش ریسک حوزه فناوری و نوآوری را قبول کند. در یک صندوق پژوهش و فناوری خدمات گوناگونی را می‌توان لیست کرد، ریسک‌های خدمات مختلف است. کمترین ریسک در زمینه عاملیت مالی است؛ در حوزه‌هایی که تامین منابع کرده و ریال تزریق می‌کنیم، تسهیلات کمترین ریسک را دارد. یک وثیقه قطعی و محکم از شرکت می‌گیرند و تعهدی قطعی نیز برای او ایجاد می‌کنند. کاری هم ندارند به نتیجه می‌رسد یا خیر. سر موعد مشخص باید بازگشت سرمایه و تسهیلات اتفاق بیفتد. این صندوق‌ها هرچه به سمت وی‌سی (سرمایه‌گذاری خطرپذیر) بروند، رسالت اصلی خودشان را انجام می‌دهند. در حوزه پژوهش و فناوری، نهادهای خیلی قدرتمندتری از صندوق پژوهش و فناوری در زمینه تسهیلات و ضمانتنامه داریم. آن نهادها چه هستند؟ بانک‌ها.
بانک‌ها در حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر بسیار محتاط رفتار می‌کردند. البته در عرصه تسهیلات و ضمانتنامه نیز خیلی باب طبع اکوسیستم رفتار نکردند، به همین دلیل صندوق‌های پژوهش و فناوری شکل گرفتند. با این وجود مهم‌ترین کارویژه صندوق پژوهش و فناوری به نظر شخصی‌ام سرمایه‌گذاری خطرپذیر است که هرچه به این سمت حرکت کنند، به رسالت و مأموریت خود نزدیک شده‌اند. سبد خدماتی که یک صندوق پژوهش و فناوری ارائه می‌کند را باید در نظر گرفت. مانند عاملیت مالی که حداقلی است؛ پول یک دستگاه دولتی را می‌گیرند، عاملیت مالی انجام می‌دهند و از محل خواب منابع نیز استفاده می‌کنند. این کار هیچ ریسکی برای صندوق ندارد چون منابع عام است که به صندوق می‌دهد. دستور پرداخت می‌دهد، صندوق هم کارهای اداری و مالی مربوط را انجام می‌دهد.

130 میلیارد تومان تزریق و تامین مالی قطعی کرده‌ایم

مهم‌ترین کارویژه در سبد خدمات‌تان چه بوده است؟
فکر می‌کنم مهم‌ترین کارویژه در سبد خدمات ما، همین بحث سرمایه‌گذاری خطرپذیر است. در حجم خروجی‌ها و سرویس‌هایی که به زیست بوم فناوری و نوآوری و به‌طور ویژه در زیست بوم فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد ارائه کرده‌ایم نیز این موضوع قابل مشاهده است. فقط امسال حدود 130 میلیارد تومان در قالب سرمایه‌گذاری خطرپذیر تزریق و تامین مالی قطعی کرده‌ایم. اکنون نهادی نداریم یا کمتر نهادی داریم که با این حجم «order» (سفارش) در طول یک سال به حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر ورود کرده باشد.

تعداد فراخوان‌های صندوق در طول سال گذشته کمتر از زمان آغاز فعالیت صندوق بوده است. علت چیست؟
از نیمه سال 1401 دیگر فراخوان‌ها را کم کردیم و از قالب فراخوان خارج شدیم. علت هم این است که منابع ما کم بوده و بر مبنای فراخوان‌محور جلو می‌رفتیم. وقتی منابع تزریق شد دیگر فراخوانی ندادیم و به کل کشور گفتیم: «هر طرحی در هر حوزه‌ای با هر سرویسی از ما می‌خواهید، مستقیم درخواست بدهید.» انبوهی از تعداد سرمایه‌گذاری‌هایی داریم که به ما مراجعه کرده‌اند. خیلی از آنها در مرحله غربال رد می‌شوند و خروجی‌اش نیز چندین شرکت با تعهد دو همت بوده که بخشی از آن (حدود 1300 میلیارد ریال) در سالی جاری تزریق شده و پروژه‌هایی است که همچنان ادامه دارند.

پاسخگویی به نیاز دانشگاه در حوزه ضمانتنامه‌ها
در بحث ضمانتنامه هم هر ظرفیتی مورد نیاز دانشگاه باشد، جوابگو هستیم. تا به‌حال حدود دو هزار 907 میلیارد ریال صادر کرده‌ایم. کنارش ان‌شاءالله خبرهای خوبی در حوزه ضمانتنامه برای امسال و اوایل سال بعد برای اکوسیستم خواهیم داشت که از طریق ظرفیت افزایش سرمایه صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه برای دانشگاه آزاد حاصل می‌شود. یک‌سری کارویژه جدید هم اضافه شد. در بحث استفاده و بهره‌برداری از زیرساخت دانشگاه در حوزه کشاورزی، از نظر تناسب با زیرساخت‌های دانشگاه کار زیادی انجام نشده بود. بحمدالله با درایت ریاست محترم دانشگاه بحث هیات عامل کشاورزی در قالب سرای نوآوری، به‌عنوان یک کارویژه جدید صندوق تعریف شد. تا جایی که مطلع هستم طبق این کارویژه در سال جاری، 10 سرای نوآوری با کارکرد و مدیریت هیات عاملی از شورای راهبری شبکه آموزش، پژوهش و فناوری علوم کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد مجوز گرفتند. لازم به ذکر است در کنار عاملیت مالی، بحث تزریق منابع در قالب تسهیلات نیز میسر شده است.

تاکنون 1027 میلیارد ریال تسهیلات پرداخت کرده‌ایم
مساله‌ای که درباره هیات عاملی کشاورزی وجود داشت بحث نحوه تزریق یا مدیریت منابع بود. ساختار دانشگاه، ساختاری متناسب برای مدیریت دانشگاه بوده و چندان برای این امور تعریف نشده و نمی‌تواند به شکل مورد انتظار مثمر ثمر باشد. اینجا جایی بوده که صندوق درگیر شده و به عنوان عامل مالی در این بازی، به ارائه سرویس به هیات عامل کشاورزی می‌پردازد. هیات عاملی کشاورزی از شورای راهبری شبکه آموزش، پژوهش و فناوری علوم کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد تاییدیه می‌گیرد و کار را شروع می‌کند. در بحث تزریق، تامین و مدیریت منابع، صندوق کنار آنها خواهد بود. صندوق در سال جاری با این کارویژه درگیر شد.
لازم به ذکر است تاکنون 1027 میلیارد ریال تسهیلات نیز پرداخت کرده‌ایم.
نکته بعدی؛ عاملیت مالی در درون دانشگاه آزاد، امسال بالاخره کمی تکان خورد. اکنون به‌صورت ویژه عاملیت مالی سه واحد امارات، تهران شرق و استان لرستان را انجام می‌دهیم؛ هم در قالب سرمایه‌گذاری و هم عاملیت مالی کنارشان هستیم. در آینده نزدیک، استان البرز و واحد شهرضا را هم خواهیم داشت. در این عاملیت مالی یکی فقط سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت کرده است. واحد دیگری درخواست کرده با منابع ما سرمایه‌گذاری بلندمدت انجام دهید. واحدی هم گفته: «منابع داریم و آن را برای شرکت‌ها و ظرفیت‌های خودم استفاده کنید.» عاملیت مالی نه برای امور دانشگاه، بلکه هدف دیگر مدنظر است. دانشگاه، معاونت توسعه دارد و امور دانشگاه را پیگیری می‌کند. ساختار درونی دانشگاه مشخص بوده و حوزه اختیارات و فعالیت ما محسوب نمی‌شود به همین دلیل ورود نمی‌کنیم، اما در حوزه سرمایه‌گذاری روی فناوری ورود کرده‌ایم.

در حوزه زیرساخت آزمایشگاهی و کارگاهی چه فعالیتی داشته‌اید؟
دانشگاه آزاد ظرفیت زیادی در حوزه زیرساخت کارگاهی و آزمایشگاهی دارد. در حوزه کارگاهی به‌طور ویژه با واحد تهران شرق شروع به کار کرده و قرارداد منعقد کرده‌ایم. علاوه بر اینکه عاملیت مالی آنها را داریم بحث راهبری و استفاده از ظرفیت کارگاه‌ها را مد نظر قرار داده‌ایم. اکنون در داخل دانشگاه آزاد کارگاه‌های فراوانی داریم که ظرفیت‌های زیادی درون آنها وجود دارد. بعضی از دستگاه‌ها حتی باز نشده و در کارتن مانده‌اند. طبیعتا یک‌سری مشکلات و اشکالات در فرآیندها داشته‌اند که استفاده نشده‌اند. یکی از مهم‌ترین موارد مدیریت منابع است. به طور مثال می‌خواستند با صنعت قرارداد ببندند. شاید زیرساخت موجود در دانشگاه برای مدیریت منابع جوابگوی کار مد نظر نبود یا به نحو مورد انتظار جواب نمی‌داد.
با هدایت ریاست محترم دانشگاه، معاونت محترم توسعه دانشگاه و معاونت تحقیقات و فناوری به این سمت سوق پیدا کردیم. صندوق در حال استفاده از این ظرفیت است و مباحث مورد نظر راهبری می‌شود. شاهد این اتفاق هستیم که واحد تهران شرق پیشرو شده و قرارداد منعقد کرده است. ظرفیت موجود در واحد که تاکنون خاک می‌خورد مورد استفاده قرار گرفته، واحد تهران شرق درآمد غیرشهریه‌ای ایجاد کرده و قرارداد با صنعت می‌بندد. دستگاهی که هیچ ارزش افزوده‌ای نداشت پیش‌تر صرفا از بخش کوچکی از تجهیزات در موارد آموزشی استفاده می‌شد و اکثر ظرفیت بلااستفاده می‌ماند اما اکنون استفاده می‌کنند و درآمدزایی اتفاق می‌افتد.