از ژاپن تا آفریقا به دنبال یک تجربه مفهومی جدید

هومن جعفری، خبرنگار: اگر به خودمان لطف کنیم و با هم قرار بگذاریم که درگیر واژه‌ها نشویم و به مفهوم توجه کنیم، درک این مطلب برای همه راحت‌تر می‌شود. سال‌هاست که اماکن فرهنگی، از جنبه تک‌کاربری خارج شده‌اند. اگر قرار است چند میلیون دلار یا چندین میلیارد تومان هزینه شود تا یک مکان فرهنگی ساخته شود، همه موارد لازم در طراحی آن مکان لحاظ می‌شود تا حداکثر استفاده از فضای ممکن صورت بگیرد. در نتیجه شما دیگر با کتابخانه یا سالن‌های کنسرت یا اماکن فرهنگی تک‌کاربره جدیدالتاسیس طرف نمی‌شوید بلکه اماکن فرهنگی چندمنظوره‌ای طراحی و ساخته می‌شوند که بشود داخلش چندین کار را انجام داد.
مثلا ساختمان موزه لوور در ابوظبی، ایده موزه شهر را اجرایی کرده. این موزه‌شهر، در کنار اینکه از چندین ابرموزه طراحی شده، همزمان ۳۳ گالری هم دارد؛ یعنی می‌توان در آن همزمان میزبان آثار ده‌ها هنرمند بود. اینکه یک مکان فرهنگی همزمان هم کتابخانه باشد هم سالن سینما و تئاتر داشته باشد، هم بشود داخلش کنسرت داد و هم بشود داخلش کار هنرهای تجسمی انجام داد یا به نمایش گذاشت، ایده عجیبی نیست. فقط فضای زیادی می‌خواهد. نمونه‌هایی که در زیر به شما معرفی می‌شوند، در نگاه کلی اماکن فرهنگی هستند که می‌توانند موزه یا کتابخانه، فرهنگسراها یا حتی خانه‌های فرهنگ، مجتمع‌های چندمنظوره فرهنگی و حتی باغ‌هنرها باشند. هر کدام از این کلمات تعابیر و معانی خود را دارند اما بعضی وقت‌ها، این واژه‌ها با هم تلفیق می‌شوند. مثلا موزه با گالری فرق دارد اما حالا شهر-موزه‌ای داریم که گالری‌های متعددی را درون خود جا داده است. بنابراین توصیه من دو چیز است. نخست اینکه خود را درگیر معنی کلمات و اصطلاحات نکنیم و به این موضوع توجه کنیم که می‌توان این مفاهیم را به راحتی با هم تلفیق کرد. دوم اینکه آنچه مورد نظر وزارت ارشاد است و در دیگر مطلب این صفحه، پیرامونش می‌خوانید، شاید مجموعه‌ای از این ایده‌ها باشد. از آنجا که این طرح فعلا در حد ایده‌پردازی است و هنوز اجرایی نشده، نمی‌شود خیلی پیرامونش گمانه‌زنی داشت یا نمونه مشابه جهانی‌اش را معرفی کرد اما آنچه می‌بینید، نمونه‌ای اجرایی از مکان‌های فرهنگی است. مکان‌هایی طراحی‌شده برای اهل فرهنگ که بتوانند محصول یا محصولاتی هنری و فرهنگی را به نمایش بگذارند.
اینکه وزارت ارشاد در ایده جدید خود چقدر می‌خواهد از ایده‌های جهانی، استفاده کند، هنوز اعلام نشده. شاید بعدا بیشتر متوجه شویم که آنچه مدنظر آقایان است، می‌تواند چقدر برای اهل فرهنگ و هنر ایران لطیف جلوه کند.

موزه لوور ابوظبی
در سال 2007، امارات متحده عربی و فرانسه یک توافقنامه بین دولتی برای توسعه اولین موزه جهانی در جهان عرب امضا کردند. این قرارداد به تاسیس لوور ابوظبی به عنوان یک موسسه مستقل و همچنین حق استفاده از نام موزه لوور برای 30 سال آینده انجامید. در سال 2017 دقیقا یک دهه بعد از امضای این قرارداد، موزه مورد انتظار با طراحی جین نوول درهای خود را به روی عموم باز کرد.
لوور ابوظبی با ارجاع به معماری سنتی امارات، به عنوان مجموعه‌ای از 55 سازه سفید ساخته شد که سکونتگاه‌های کم‌ارتفاع رایج در منطقه را تقلید می‌کند. مرکز این طرح بلندپروازانه، گنبد بزرگی به قطر 180 متر است که بالای کل موزه شناور به نظر می‌رسد. این ساختار هندسی پیچیده شامل 7850 «ستاره» است که در اندازه‌ها و زوایای مختلف در هشت لایه مختلف تکرار می‌شوند. همانطور که خورشید داغ از بالا می‌گذرد، نور از سوراخ‌ها عبور می‌کند تا اثری به نام «باران نور» ایجاد کند.

خانه لگو در دانمارک
خانه «لگو» در شهر دانمارکی بیلوند واقع شده، جایی که آجر نمادین برای اولین بار اختراع شد! این موسسه به عنوان یک مرکز تجربه همه‌جانبه در نظر گرفته شده است که شامل جاذبه‌های پولی و همچنین مناطقی است که رایگان و برای عموم آزاد هستند. این ساختمان شامل 21 آجر سفید است که روی هم چیده شده‌اند، که توسط یک بلوک لگوی بزرگ 2×4 به نام «کی استون» تاج‌گذاری شده است. آجرهای عظیم، فضایی را برای فعالیت‌های داخل ساختمان ایجاد می‌کنند، در حالی که به طور همزمان فضای عمومی محافظت‌شده را فراهم می‌کنند. این ساختمان 12000 متر مربعی که با 25 میلیون آجر لگو پر شده است شامل مجموعه‌ای از «منطقه‌های تجربه» است که شامل دو منطقه نمایشگاهی و چهار منطقه بازی با کد رنگی است که هر کدام نماد جنبه خاصی از بازی و یادگیری است. رنگ قرمز مهارت‌های خلاقانه را تشویق می‌کند، آبی مهارت‌های شناختی را تقویت می‌کند، سبز برای مهارت‌های اجتماعی و زرد برای رشد مهارت‌های عاطفی. هر آنچه اینجا وجود دارد، با لگو ساخته شده.

موزه هنرهای معاصر آفریقا در آفریقای جنوبی
موزه هنر معاصر آفریقا بزرگ‌ترین موزه جهان است که به هنر معاصر آفریقا و مهاجران آن اختصاص دارد. این ساختمان 9 طبقه در منطقه ساحلی کیپ تاون در آفریقای جنوبی واقع شده است و به مجموعه سیلوهای غلات به عنوان نمادی از تاریخ صنعتی کیپ تاون انرژی می‌بخشد. سیلو در سال 1990 با معرفی فناوری‌های جدید از کار افتاده بود اما شرکت طراح تصمیم گرفت از این فضا برای تغییر کاربری استفاده کند.
پروژه در سال 2013 اعلام شد و توسعه آن در طول فرآیند دنبال شد. طرح نهایی شامل 6000 متر مربع فضای نمایشگاهی است که 80 گالری را تشکیل می‌دهد که به ترویج هنر معاصر آفریقا اختصاص دارد. این سازه همچنین شامل یک باغ روی پشت‌بام، آزمایشگاه‌های حفاظت، کتابفروشی، رستوران و بار است. این موزه در ساحل در کیپ‌تاون قرار دارد و روزانه 10000 نفر از این منطقه بازدید می‌کنند که آمار خوبی است. همچنین این فضای فرهنگی در اقتصاد محلی نیز بسیار اثرگذاری مثبتی داشته است.

‌مکعب سفید در کنگو
این مکعب سفید اساسی در‌ یک مزرعه سابق در لوسانگا واقع در جمهوری دموکراتیک کنگو افتتاح شده است. این موسسه که در 650 کیلومتری جنوب شرقی پایتخت کشور واقع شده است، به دنبال جلب حمایت مالی و آگاهی لازم برای کارگران مزارع برای خرید مجدد زمین و توسعه یک مدل اقتصادی و زیست محیطی جدید است. افتتاح این پروژه همچنین آغاز یک برنامه تحقیقاتی پنج ساله است. مکعب سفید طراحی‌شده توسط مرکز تحقیقات بین‌المللی لوسانگا برای هنر و نابرابری اقتصادی است. این مرکز تحقیقاتی به تبدیل فضاهای مزرعه سابق به مناطقی برای نقد هنری و تنوع زیست محیطی اختصاص دارد.
اگرچه اعضای این پروژه کارگران مزارع هستند، اما هنرمندانی نیز هستند که از طیف وسیعی از مواد مختلف، از جمله کاکائو، مجسمه می‌سازند. تمام سود حاصل از فروش مجسمه‌ها به مزارع محلی بازگردانده می‌شود، جایی که بیشتر و بیشتر باغ‌های تجربی کاکائو و روغن نخل متعلق به جامعه ایجاد می‌شوند. هدف این طرح حفظ سود در جامعه، بازخرید زمین و تامین مالی توسعه بیشتر است.

ساختمان پیانو در اسپانیا
مرکز هنری طراحی‌شده با پیانو رنزو در سانتاندر، در سال 2017 درهای خود را به روی عموم باز کرد. اولین ساختمان پیانو در اسپانیا‌ واقع در یک سایت برجسته ساحلی، با سه نمایش بزرگ افتتاح شد؛ اولین نمایشگاه این کشور که به کارستن هولر اختصاص داده شد، مجموعه‌ای از طراحی‌های فرانسیسکو گویا، و ارائه آثار معاصر دائمی موسسه. مجموعه هنری علاوه بر این سه نمایش جذاب افتتاحیه، به کریستینا ایگلسیاس، هنرمند چیدمان اسپانیایی هم فرصتی برای ایجاد یک کشف فرهنگی مشترک با مخاطبان را داد.
‌سنترو بوتین‌ یا ساختمان پیانو توسط معمار ایتالیایی رنزو پیانو طراحی شد. این ساختمان به عنوان یک خانه دائمی برای برنامه‌های هنری، فرهنگی و آموزشی خدمت می‌کند. این سازه 10285 متر مربعی مرتفع با 270000 دیسک سرامیکی بازتابنده پوشانده شده است. این ساختمان شامل 2500 متر مربع گالری، یک سالن 300 صندلی، کلاس‌های درس، فضاهای کاری، یک رستوران، یک فروشگاه و یک تراس روی پشت‌بام مشرف به شهر و خلیج است.

موزه یایو کاساما در توکیو
موزه یایو کاساما، که با نمایش بیش از 600 قطعه از آثار این هنرمند افتتاح شد، در توکیوی ژاپن قرار دارد. این موزه اولین موسسه‌ای است که به طور کامل به کاساما، یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین هنرمندان معاصر جهان اختصاص دارد. این موزه که توسط یایو کاساما و بنیاد او تاسیس شده است، هنر او را ارائه، ترویج و حفظ می‌کند. این ساختمان اختصاصی به بازدیدکنندگان این فرصت را می‌دهد تا در مورد کاساما و مسیر او برای تبدیل شدن به یکی از شناخته شده‌ترین هنرمندان آوانگارد قرن بیاموزند.
در نمایشگاه افتتاحیه آثاری از مجموعه طراحی تک رنگ «عشق برای همیشه» و همچنین از مجموعه بوم رنگارنگ «روح ابدی من» به نمایش گذاشته شد که بی‌اندازه مورد توجه قرار گرفت. هم یک اتاق آینه، با نام «کدو‌تنبل‌هایی که در مورد عشق فراتر از بی‌نهایت فریاد می‌زنند» در موزه به همراه مجسمه جدیدی به نام «کدو‌تنبل ستاره‌ای»، از جذاب‌ترین مکان‌های این نمایشگاه است.