زهرا طیبی، خبرنگار گروه نقد روز: «این راهی برای تنبیه کردن ماست. وقتی چیزی باشد که فرانسه، انگلیس یا آمریکا بگویند از آن رضایت ندارند، انگار آنها (ایران) آژانس را در اختلافات سیاسی‌شان با بقیه گروگان می‌گیرند. این برای ما غیرقابل قبول است.» این بخشی از اظهارات رافائل گروسی، رئیس آژانس انرژی اتمی در حاشیه نشست مجمع جهانی اقتصاد در داووس است. متهم کردن ایران به سیاسی‌کاری البته امری نیست که در اظهارات رئیس کل آژانس انرژی اتمی تازگی داشته باشد، چندی پیش بعد از لغو مجوز برخی از بازرسان آژانس در ایران، گروسی این اقدامات را بیش از حد خواند که بر اقدامات عادی آژانس تاثیر می‌گذارد. با این حال گروسی بار دیگر این اظهارات را در گفت‌وگوی اخیر خود هم مطرح و ادعا کرده، لغو مجوز برخی از بازرسان آژانس تنها به‌خاطر ملیت آنها اتفاق افتاده است. در‌واقع تکرار چندباره این اظهارات تنها در رسانه‌ها و تلاش برای محکوم کردن ایران به انجام اقدامات خارج از چهارچوب، بار دیگر اتهام ادامه سیاسی‌کاری‌ها از جانب آژانس برای اعمال فشار بر ایران را تقویت می‌کند.
گروسی روی فرمان سیاسی‌کاری
گروسی در اظهارات اخیر خود، به موضوعی که چند ماهی می‌شود میان آژانس و ایران محل بحث است، اشاره کرد. اواخر شهریور‌ماه بود که ایران مجوز فعالیت 8 بازرس آژانس را به‌خاطر فعالیت‌ و اقدامات سیاسی لغو کرد. این امر برمبنای ماده 9 موافقتنامه جامع پادمان میان ایران و آژانس صورت گرفت و ایران این حق را داشت که مجوز برخی از بازرسان آژانس را تایید نکند، با این حال اما ادعای محدود شدن دسترسی بازرسان آژانس گزاره درستی نبود و درحال‌حاضر نزدیک به 127 بازرس تایید شده آژانس در ایران به فعالیت مشغول هستند. امری که رئیس سازمان انرژی اتمی نیز به آن تاکید کرد و گفت: «ما در چهارچوب پادمان همکاری و عمل می‌کنیم و وقتی آنها بازرس معرفی می‌کنند ما حق داریم بررسی کنیم و هیچ مقام و قانونی اجازه ندارد بازرسی را به ما تحمیل کند.» نکته قابل توجه این است که لغو مجوز برخی از بازرسان آژانس بعد از آن اتفاق افتاد که در جریان بازرسی یکی از بازرسان ادعا کرد که اورانیومی با غلظت 83.7 درصد کشف شده است، در‌حالی‌که این موضوع صرفا در حد یک ادعا بود و صحت و سقم آن هنوز مورد تایید قطعی قرار نگرفته، در رسانه‌ها منتشر شد، امری که مشخصا فشارها بر ایران را در مجامع بین‌المللی تشدید کرد و نهایتا نیز این امر مورد تایید آژانس قرار گرفت که ادعای اولیه مطرح شده درباره میزان غلظت اورانیوم درست نبوده است. علاوه ‌بر این برخی اقدامات خارج از چهارچوب برخی از این بازرسان منجر به لغو مجوز آنها شد. با این وجود گروسی در اظهارات اخیر خود اعلام کرد ایران برخی از بازرسان را تنها به‌خاطر ملیت آنها نپذیرفته است. این اظهارات البته در شرایطی مطرح می‌شود که ایران برمبنای قانون این اجازه را دارد مجوز برخی از بازرسان را تایید نکند و این به معنای محدود شدن فعالیت‌های آژانس نیست، با این حال اما به‌نظر می‌رسد در برای آژانس بین‌المللی بر همان پاشنه سیاسی‌کاری می‌چرخد، امری که این گزاره را تقویت می‌کند که آژانس همچنان به‌دنبال محکوم کردن ایران به عدم‌پایبندی به تعهدات خود است. این موضوع در شرایطی مطرح می‌شود که بر مبنای قانون، آژانس اجازه اظهارنظر در مورد این مسائل را ندارد.

ایران به فعالیت‌های خود در چهارچوب پادمان عمل می‌کند
گروسی در بخش دیگری از اظهارات خود به این موضوع اشاره می‌کند که ایران برای تنبیه کردن فرانسه، انگلیس و آمریکا دسترسی‌های آژانس را محدود می‌کند. این اظهارنظر در شرایطی مطرح می‌شود که در‌حال‌حاضر همکاری ایران و آژانس در چهارچوب قواعد پادمان در‌حال انجام است و بازرسان آژانس به فعالیت و بازرسی خود نیز مشغول هستند. بر این اساس محدودیتی متوجه اقدامات پادمانی آژانس نبوده، اما موضوعی که به‌نظر می‌رسد محل تاکید گروسی بوده، تعهداتی است که ایران در چهارچوب برجام به آن متعهد بوده و نکته قابل توجه این است که ایران خود باید گزارش انجام این تعهدات را ارائه کند. در‌حالی‌که برخی از این گزارش‌ها از جانب آژانس منتشر می‌شود و این وظیفه قانونی آژانس نیست، در همین راستا اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی نیز گفت: «ما عضو پادمان هستیم و مطابق پادمان با آژانس همکاری می‌کنیم و بازرسان آژانس نیز طبق پادمان کارشناس اعزام کرده و در تاسیسات هسته‌ای کشور دوربین نصب می‌کند... گزارش‌های آژانس انرژی اتمی عدم‌انطباق براساس یک‌سری از بندها را گزارش می‌کند، اما بند ۲۶۳۶ که ایران در برجام به آن عمل می‌کند، وظیفه آژانس نیست که عدم‌اجرای تعهدات طرف‌های برجام را گزارش کند. ما خودمان باید گزارش دهیم این کار را انجام می‌دهیم، اما گزارش‌های ما شنیده نمی‌شود.» بر این اساس می‌توان گفت اظهارات اخیر گروسی ناظر به تنبیه آژانس توسط ایران علاوه‌بر اینکه دقیق نبوده است، برمبنای قوانین موجود نیز اظهارنظر در این رابطه در حوزه اختیارات رئیس آژانس انرژی اتمی نبوده و گروسی مشخصا فراتر از اختیارات قانونی خود اظهارنظر کرده است.

اظهارات فراقانونی گروسی
نکته‌ای که در این میان مورد توجه قراردارد این است که اظهارات گروسی مبنی‌بر عدم تعهد ایران در مقابل آژانس پیش از این نیز در رسانه‌ها مطرح شده است. امری که این سوال را به‌وجود آورده اگر محدودیت‌های ایران برخلاف قانون و تعهدات پادمانی صورت گرفته، چرا آژانس شکایت خود را به‌صورت رسمی دنبال نمی‌کند و صرفا به مطرح کردن این اظهارات در رسانه‌ها اکتفا کرده است. تکرار چندباره اظهارنظرهای آژانس علیه ایران، این گزاره را تقویت کرده آژانس خارج از تعهدات قانونی خود به‌دنبال اعمال فشار سیاسی برای حضور ایران پای میز مذاکره و دادن امتیازات بیشتر به طرف مذاکره‌کننده است، امری که عدم‌پیگیری این ادعاها در چهارچوب قانونی نیز این شائبه را تقویت کرده که آژانس در راستای منافع کشورهای مذاکره‌کننده با ایران رفتار می‌کند. در ادامه این اظهارات گروسی به این نکته اشاره کرد دیپلماسی تنها چیزی است که ما به آن نیاز داریم. امری که بار دیگر این سوال را ایجاد می‌کند که مطرح کردن لزوم ادامه مذاکرات یا گفت‌وگو در این رابطه چه ارتباطی با اقدامات و فعالیت‌های آژانس در ایران دارد. با این وجود به‌نظر می‌رسد محکوم کردن ایران به سیاسی‌کاری در چهارچوب اقدامات آژانس در شرایطی اتفاق می‌افتد که نگاهی به اظهارنظرها و موضع‌گیری‌های گروسی و آژانس انرژی اتمی این گزاره را تایید می‌کند آژانس بی‌توجه به اختیارات قانونی خود به اظهارنظرهای سیاسی علیه ایران پرداخته و یکی از موارد آن انتشار گزارش‌های آژانس در رسانه‌ها در شرایطی است که هنوز درستی یا نادرستی آن تایید نشده؛ امری که منجر به افزایش فشارهای بین‌المللی علیه ایران شد. در‌حال‌حاضر نیز ایران برمبنای توافق برجام و به‌دنبال بدعهدی طرفین، تعهدات خود را کاهش داده که با این وجود به‌نظر می‌رسد اظهارات گروسی ناظر به این تعهدات است و به‌دنبال وارد کردن فشار بر ایران برای لغو آن محدودیت‌هاست، آن‌هم در شرایطی که کشورهای مذاکره‌کننده به تعهدات خود عمل نکرده‌اند. برای بررسی اظهارات و صحبت‌های مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با حمیدرضا غلامزاده، کارشناس مسائل بین‌الملل گفت‌وگو کرد‌ه‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

شرایط پرتنش منطقه نگرانی درباره دسترسی ایران به سلاح‌ هسته‌ای را تشدید کرده است
غلامزاده ابتدا ناظر به محکوم کردن ایران به سیاسی‌کاری گفت: «آقای گروسی حرف درستی زده اما حرف نصفه‌ای زده است، آن‌هم به این معنا که خود آژانس مواضع آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها را در نسبت خود با ایران دخیل کرده است و طبیعتا وقتی آنها سیاسی‌کاری کردند ایران نیز با آژانس برخورد سیاسی کرد و جلوی سیاسی‌کاری آنها را گرفت. اظهارات گروسی به این معنا درست است اما بدو ماجرا کاری بوده که خود آژانس انجام داده و به‌خاطر این سیاسی‌کاری‌ها و اینکه آلت دست آمریکا و اروپا شدند، ایران هم با آنها مقابله‌به‌مثل کرده و طبق چهارچوب و قاعده بین‌المللی، همکاری‌ها را محدود کرده است. اینکه اتهام‌زنی به سمت ایران برود امر طبیعی است؛ چراکه می‌خواهند به ایران فشار سیاسی وارد کنند و نکته اینجاست که الان دیگر ادبیات به این سمت که همه گزینه‌ها روی میز است، نمی‌رود و این تعامل و فضا که راه دیپلماسی باز است و ما باید صحبت کنیم به‌نوعی برای این است که خیال آنها راحت شود که تنش افزایش پیدا نخواهد کرد، چون باید این را در کنار مابقی حوادث و اتفاقات منطقه دانست. تحولاتی که الان در منطقه وجود دارد و شرایط پرتنش منطقه این نگرانی را برای آنها به وجود آورده که اگر ایران احیانا و به‌زعم آنها شرایطی پیدا کند که به سمت سلاح هسته‌ای برود برای آنها خطرناک است و آنها این احساس خطر را می‌کنند. اینکه دوباره صحبت از دیپلماسی و محدودیت‌ها و دوری از سیاسی‌کاری‌ها مطرح می‌شود، بخشی از آن را باید اینجا و در تحولات منطقه‌ای دید که آنها نگرانند اگر شرایط در منطقه پرتنش شود، ایران ‌انگیزه‌ای پیدا کند که به سلاح‌ هسته‌ای دست پیدا کند و شرایط از کنترل آنها خارج شود. یک تفکر اینچنینی پشت ماجراست و می‌خواهند به این شکل به‌نوعی ماجرا را مدیریت کنند، اینکه ایران را وارد فضای دیپلماسی و گفت‌وگو کنند و جلوی افزایش تنش را بگیرند. ضمن اینکه اگر دوباره این مسیر برقرار بشود، در حاشیه این مذاکرات نیز ممکن است گفت‌وگو ناظر به موارد دیگر هم صورت بگیرد و مسائلی مثل فلسطین، یمن و لبنان و سوریه نیز مطرح خواهد شد، کمااینکه قبلا هم مطرح می‌شد الان به‌شدت به آن نیاز است، شاید بشود گفت آن موقع به‌عنوان یک وجه جانبی مذاکرات مطرح بود الان شاید اصلا به دنبال مذاکرات هسته‌ای هستند که در حاشیه این موارد را مطرح کنند و این برایشان فوریت و اولیت بیستری داشته باشد تا مذاکرات در مساله هسته‌ای.»
غلامزاده در ادامه درباره لغو مجوز برخی از بازرسان که مورد تاکید گروسی است نیز توضیح داد: «ایران به این خاطر پروانه فعالیت برخی از بازرسان را محدود کرده که مواردی از اقدامات بازرسان آژانس صرفا سیاسی‌کاری نبوده است و برخی از آنها حتی به خرابکاری نیز منتهی شده است، ایران طبیعتا اینها را متهم می‌کند و اجازه ادامه فعالیت نمی‌دهد حق قانونی‌اش هم هست، هیچ خللی به لحاظ حقوقی در این ماجرا وارد نیست، گروسی هم نمی‌خواهد بپذیرد که آژانس کار سیاسی کرده و کسانی را فرستاده که بخواهند اختلالی ایجاد کنند. بر همین اساس سعی می‌کند پافشاری خود را در این موضوع ادامه دهد. اگر این سیاسی‌کاری ادامه پیدا کند به ضرر آنهاست، الان سعی می‌کنند با فضای رسانه‌ای و فشار سیاسی ایران را قانع کنند که هم به آن افراد مجوز بدهد و هم سطح دسترسی‌ها را به قبل برگردانند. طبیعتا اگر این پافشاری ادامه پیدا کند و از آنجایی که ایران در این پافشاری محق است، آنها مجبور می‌شوند موضع خود را تغییر دهند.»

طبق اساسنامه آژانس ایران حق دارد همکاری خود را تعدیل کند
این کارشناس مسائل بین‌الملل در ادامه به این موضوع اشاره کرد که هرکشوری حق دارد برای صدور مجوز ورود افراد حساسیت‌هایی داشته باشد و گفت: «اساسا چه در چهارچوب برجام چه خارج از آن، در همکاری کشورها با آژانس، حق استقلالی برای آنها لحاظ می‌شود، حالا آژانس که یک حوزه تخصصی است اما سفرا و دیپلمات‌ها نیز این‌طور هستند، پس هر کشوری بخواهد نماینده‌ای بفرستد میزبان باید مجوز ورود بدهد. کشورها حق دارند که از این حق استفاده کنند و اگر ملاحظه‌ای دارند این مجوز را ندهند. ماجرا این است که چون برنامه هسته‌ای ما مقداری جنجالی شده بود و حساسیت آن بالا بود و در دوره‌ای هم ما خیلی متعهد به گفت‌وگو بودیم و مبنای سیاست‌خارجه‌ای ما مذاکرات هسته‌ای شده بود، طرف مقابل فکر می‌کند که می‌تواند از این اهرم برای اعمال فشار استفاده و روی آن پافشاری کند تا به آنچه خودشان می‌خواهند، برسند. طبیعی است که چه گروسی و چه دیگر نمایندگان نهادهای بین‌المللی باید پافشاری خودشان را کنند، چون موضعی دارند که درست نیست. کار آن شخص این است که روی موضعش پافشاری کرده و سعی کند تا جایی که می‌توان امتیاز بگیرد. ما هم باید از حق خودمان استفاده و مستندات خودمان را نیز ارائه کنیم که این بازرسان شیطنت‌هایی داشتند و آن هدفی که باید دنبال بشود، نشده است. طبق برجام و اساسنامه آژانس ما این حق را داریم که میزان همکاری‌مان را تعدیل کنیم و متناسب با همکاری طرف مقابل این محدودیت‌ها و نظارت‌ها را بپذیریم، وقتی آن تعهد مخدوش شده، ما هم می‌توانیم از حق‌مان استفاده کنیم. بقیه ماجرا و اتفاقاتی که در این سال‌ها افتاده کمی فراتر و در حاشیه‌تر از روند حقوقی بوده و صرف قاعده نیست. مثلا در دولت قبلی نیاز به مذاکره احساس ‌‌شده و حتی در مواردی تیم مذاکره‌کننده حاضر شد کوتاه بیاید، یعنی به این معنی نیست که اگر کوتاه آمدند حتما باید کوتاه می‌آمدند. نه، یک جاهایی فکر می‌کردند اگر کوتاه بیایند کار پیش می‌رود و به آن هدفی که می‌خواهند می‌رسند. لذا آن حق ایجاد نمی‌کند و قاعده نمی‌سازد. قاعده آن چیزی است که در حقوق است که از اول بوده و الان هم هست و ما می‌توانیم آن را محدود کنیم و باید مشخص شود که میزان علاقه‌مندی و اصرار ایران بر گفت‌وگوهای هسته‌ای چقدر است. اگر بدانند این جزء اولویت‌ها نیست و ضروری سیاست‌خارجی ما نیست، مجبورند کوتاه بیایند. آنها همچنان به این فکر می‌کنند نیاز ایران است که یک مذاکره و گفت‌وگو برای رفع تحریم داشته باشد و مجبور می‌شود امتیاز دهد. اگر این تصویر کاملا شفاف شود که ایران نیاز حیاتی به مذاکره برای رفع تحریم ندارد آن موقع داستان تغییر می‌کند و آنها کنار می‌آیند.»