چهارشنبه 27 دی‌ماه، آخرین روز اولین اجلاس بهره‌وری وزارت علوم بود. اجلاسی که طی دو روز با نشست‌های متنوع و مختلف برای دفاتر و هیات‌های ارزیابی و نظارت دانشگاه‌ها و استان‌ها برگزار شد تا از این طریق امکان همراستا کردن دانشگاه‌ها و شعار دانشگاه نقش‌آفرین، ایران بهره‌ور فراهم شود. رونمایی از سند نظام ارتقای بهره‌وری آموزش عالی، رونمایی از پروژه‌های بهره‌وری در سامانه نان و برگزاری کارگاه‌ها دانش‌افزایی را باید جزء مهم‌ترین برنامه‌های برگزارشده در طول این اجلاس دانست. در این میان نشست تخصصی «نظارت و ارزیابی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی دولتی» با حضور رئیس گروه نظارت و ارزیابی موسسات دولتی و مدیرکل اعتبار‌سنجی وزارت علوم و معاون آموزشی مرکز نظارت و ارزیابی را باید یکی از نشست‌های مهمی دانست که در آن بحث‌های خوبی درباره وضعیت امروز ارزیابی دانشگاه‌ها صورت گرفت. در ادامه مشروحی از این نشست را می‌خوانید.

دفاتر نظارت و ارزیابی دانشگاه‌ها باید به یک شکل نامیده شوند
محمدرضا فراتی، رئیس گروه نظارت و ارزیابی موسسات دولتی و دبیر نشست نظارت و ارزیابی دانشگاه‌های دولتی با اشاره به اینکه آخرین دیدار با دفاتر نظارت در سال96 اتفاق افتاد، بیان کرد: «پیش از سال 1396 که محضر شما بودیم با برگزاری کارگاه‌های تخصصی تلاش شد تا بحث ارزیابی که از عمده وظایف شما به شمار می‌رود، اصلاح و کارآمد شود که تعامل بسیار خوبی بود، اما بعد از آن دیگر تعاملی با هم نداشتیم. متاسفانه یا خوشبختانه باید بگوییم که بین مدیریت دفاتر و ارزیابی دانشگاه‌ها و وزارت علوم، ارتباط خوبی برقرار نبوده و نیست. در همین راستا می‌توان از این دست سلسله‌نشست‌ها را بیشتر برگزار کرد تا کم‌کم تغییر تاکتیک و دوری از دانشگاه‌های سنتی را داشته باشیم و روی ریل مشخصی قرار بگیریم و با بحث بهره‌وری پیش رویم.» فراتی با بیان اینکه با بررسی سایت چند دانشگاه به این نتیجه می‌رسیم که وظایف دفاتر نظارت بسیار عمیق، گسترده و متنوع است؛ افزود: «هر دانشگاهی به‌صورت متفاوتی کار خود و آیین‌نامه را انجام می‌دهند. به‌صورت کلی باید گفت این ناهمگونی بین مراکز نظارت یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های ما است. بنابراین باز هم تاکید می‌کنم که چنین نشست‌هایی بسیار می‌تواند بر هماهنگی ما اثرگذار باشد؛ ما در مرکز نظارت نیاز به یک دبیرخانه هم داریم تا با جلسات بیشتر بتوان تعامل و ارتباط را پررنگ‌تر کرد. امیدوارم این اتفاق صورت بگیرد. همچنین ما دو آیین‌نامه هیات‌های نظارت استانی داریم که هر دو را برای دفاتر دانشگاهی فرستادیم تا نظرات آنها را هم داشته باشیم.» او درباره دسته‌بندی ماموریت‌ها وزارت علوم گفت: «این ماموریت‌ها به سه دسته تقسیم می‌شود. یکی از ماموریت‌ها سیاستگذاری، دیگری حمایت و پشتیبانی و بخش مهم ماموریت هم نظارت و ارزیابی است که به نظر من وظیفه بسیار سنگینی است.» رئیس گروه نظارت و ارزیابی موسسات دولتی در همین راستا افزود: «ما در کشور حدود 2879 موسسه داریم که شامل دانشگاه آزاد و غیرانتفاعی‌ها و... می‌شود. به عبارت دقیق‌تر 280 موسسات غیردولتی و غیرانتفاعی، 135 موسسه آموزش عالی آزاد، 507 واحد دانشگاه آزاد، 183 دانشکده و دانشگاه فنی و حرفه‌ای، 408 واحد مرکز پیام‌نور، 99 واحد پردیس فرهنگیان، 562 مرکز علمی‌کاربردی، 97 موسسه پژوهشی دولتی، 150 موسسات پژوهشی خصوصی، 54 پارک علم و فناوری و 272 مرکز رشد در کشور فعالیت می‌کنند.»
فراتی درخصوص چالش‌های فعلی مراکز عنوان کرد: «در دانشگاه‌ها دفاتر نظارت و ارزیابی با اسامی مختلفی نامیده می‌شوند که باید یک‌شکل شوند. چارت سازمانی نظارت و ارزیابی بهتر است زیر نظر رئیس دانشگاه باشد. قرار گرفتن دفاتر نظارت حول ارزیابی استاد و دانشجویان است، درحالی‌که مدیر دفتر نظارت و ارزیابی، وظایفی فراتر از این موضوع دارد. این دفاتر همان‌طور که گفته شد، ساختار متفاوتی دارند؛ اما در بسیاری از دانشگاه‌ها بین دفاتر حراست و نظارت و ارزیابی مسئولیت‌های مشترکی وجود دارد. یکی از دیگر نکات من این است که فرهنگ‌سازی را جدی بگیرید که این مقوله در راس اجرا قرار دارد.» او بیان داشت: «دفاتر دانشگاهی باید قبل از اینکه ارزیابی بیرونی صورت بگیرد، ارزیابی درونی داشته باشند و بازدیدهای فوری را برای دانشگاه‌هاخود اعمال کنند. همچنین باید فرهنگ خودکنترلی را جدی بگیرید. از متولیان امر دانشگاه بخواهید که اطلاعات خود را در سامانه ساعا به‌روزرسانی کنند.»

دفاتر نظارت و ارزیابی باید اطلاعات جامع دانشگاه‌ها را ثبت و رصد کنند
در ادامه نشست رضا نوروززاده، مدیرکل اعتبار‌سنجی وزارت علوم درباره چهارچوب ارزیابی دانشگاه‌های دولتی وزارت علوم گفت: «درخصوص چهارچوب ارزیابی درونی توضیحی را ارائه می‌کنم. در این ارزیابی پیشینه دانشگاه اهمیت دارد، اینکه دانشگاه با چه نامی و در چه سالی و با چه هدفی شروع به کار و چگونه ارتقاء پیدا کرد در این مقوله دارای اهمیت است. موضوع دوم، برنامه راهبردی و عملیاتی است؛ چراکه دانشگاه از این طریق چشم‌انداز خود را مشخص می‌کند.» او افزود: «یکی از اقداماتی که باید صورت بگیرد، اینکه از برنامه راهبردی باید چند شاخص مهم استخراج و مقدار هدف و وضع موجود و مطلوب در جدولی قید شود. ماموریت دانشگاه هم در ابتدا همان‌طور که مصوب شورای گسترش است، باید هدف‌گذاری شود. اینکه در چه زمینه‌ای دانشگاه می‌تواند فعالیت داشته باشد. همچنین اطلاعاتی مانند تعداد اعضای هیات علمی، تعداد دانشجویان، بناها به مترمربع و تعداد کارکنان باید ذکر شود. اطلاعات منابع علمی و تعداد کتاب‌های کتابخانه، فعالیت‌ها دانشجویی و فرهنگی نیز باید مدنظر قرار گرفته و برخی از ویژگی‌های دیگر مانند اعتبارات و... باید لحاظ شوند. مدیران محترم بعد از ارائه این جداول باید به هیات‌های نظارت استانی و بعد از آن برای وزارت علوم بفرستید که در کارانه شما قرار می‌گیرد و ارزیابی عملکرد را داشته باشید.»
دفاتر دانشگاهی چه گفتند؟
در ادامه نشست دفاتر دانشگاه‌های مختلف به بیان نظرات و انتقادات خود پرداختند، در ابتدا محمدرضا عظیمی، رئیس گروه نظارت و ارزیابی دانشگاه مراغه بیان کرد: «لازمه تغییر دانشگاه‌های سنتی به هوشمند احراز هویت الکترونیکی است. برای داده‌ها و سامانه‌های موازی داریم و باید دفاتر آگاه باشند که چندین سامانه اینچنینی وجود دارد. موازی‌کاری چنین سامانه‌هایی باعث مستاصل شدن دانشگاه‌های دولتی ما می‌شود. سامانه مپفا، سینا، ساعا و سامانه معاونت فرهنگی باید یکپارچه شود و دفاتر اطلاعات خود را از ساعا دریافت کنند، یعنی این سامانه به‌عنوان پایه کار قرار بگیرد.» او ادامه داد: «همچنین باید اشاره کنم که شاخص‌های ارزیابی گاهی اوقات، اطلاعاتی را که می‌خواهیم را به ما نشان نمی‌دهند.» موسی جاودان، مدیر دفتر نظارت و ارزیابی دانشگاه هرمزگان گفت: «مساله‌ای که ما داریم این است که دفاتر نظارت هویت مشخصی ندارد و برای وزارت علوم فرزندی ناخوانده است و برای دانشگاه نیز فرزند طلاق تلقی می‌شود. باید شرح وظایفی برای دفاتر در نظر گرفته شود تا این دید از بین رود.» علی پیروزی، مدیر ارزیابی و نظارت دانشگاه علم و فناوری مازندران با اشاره به بهره‌وری در دانشگاه‌ها گفت: «من فکر می‌کنم که بخشی از تاثیر بهره‌وری ارتقای مدارک به تجربیات مختلف در این حوزه بستگی دارد. جا دارد که مطالعه کنیم تا ببینیم چه مولفه‌هایی در دانشگاه‌ها بر کاهش بهره‌وری اثر می‌گذارند. نکته مهم در این میان آن است که مدارج و تجربه اساتید دانشگاه افزایش داشته اما بهره‌وری آن پایین آمده است.» او خاطرنشان کرد: «در این میان سوالی که مطرح می‌شود اینکه آیا درون دانشگاه دولتی امکانی وجود دارد که کارمند و یاور علمی هم درس بخواند و هم کار کند؟ جا دارد که ریشه‌یابی در این خصوص صورت بگیرد و در طرح آمایش دانشگاه‌هایی با بهره‌وری پایین را مدنظر قرار دهیم. موضوع دیگری که باید اشاره کنم کمبود نیروی انسانی است به‌طوری که امروز تمامی نیروهای ما درگیر آمارگیری هستند.»